ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Bu durum faşizm tehlikesi nedeniyle nihai he-saplaşma sürecini erteleyen iki ideolojinin ve onla-rın en güçlü temsilcilerinin yani ABD ve SSCB’nin yeni bir güç mücadelesine girmelerine, uluslararası sistemde iki kutupluluğa dayanan bir yapının doğ-masına ve Soğuk Savaş olarak isimlendirilen yeni bir tür gerginliğin başlamasına neden olmuştur

Kendisinden sonraki gelişmeler göz önüne alındığında oldukça iyimser bir ortamda gerçekleştirildiği rahatlıkla söylenebilecek olan Yalta Konferansı 4-11 Şubat 1945 tarihleri arasında Stalin, Roo-sevelt ve Churchill’in katılımıyla gerçekleştirildi. Konferansta ele alınan konuların özellikle üçü önemlidir. Birincisi, daha önce yapılan Dumbarton Oaks Konferansı’nda ele alınan Birleşmiş Milletler örgütü konusu görüşülerek, büyük devletlere Güvenlik Konseyi’nde sürekli üyelik ve veto yetkisi verilmesi kararlaştırılmıştır.

NATO’nun en yetkili karar organı Kuzey Atlantik Konseyi’dir. (North Atlantic Council) Konsey’de her üye, büyükelçi düzeyinde bir Daimi Temsilci tarafından temsil edilir. Daimi Temsilciler, kendilerine bağlı siyasi ve askerî kurmay heyeti ile birlikte çalışmalarını yürütürler. Yılda iki kez ya da gerek görüldüğünde daha sık olmak üzere Konsey, Dışişleri Bakanları düzeyinde toplanmaktadır.

NATO’nun kurumsal yapısından ayrı fakat ör-güt içi işbirliği ve danışma bakımından yardımcı kuruluşlar olarak NATO Parlamenterler Asamblesi ve Atlantik Antlaşması Konseyi (uluslararası dernek) faaliyet göstermektedir. 1995’te kurulan Asamble, NATO üyelerinin parlamentolarından gelen temsil-cilerden oluşur. Kararları NATO Konseyi’ne sunu-lan Asamble’ye 9 Türk parlamenter katılmaktadır.

NATO’ya ilişkin üyelik süreci 1949 tarihli Was-hington Antlaşması’nın 10. Maddesince düzen-lenmiştir. Buna göre örgüte katılmak için gerekli yükümlülükleri üstlenebilecek olan istekli Avrupa devletleri, oy birliği sağlanması halinde üyeliğe da-vet edilebileceklerdir. Bunun için demokratik bir siyasi rejime ve serbest piyasa ekonomisine sahip olmak, uyuşmazlıkların barışçıl yöntemlerle çözü-münü istemek, NATO operasyonlarına katkı sağ-lamak ve sivil-asker ilişkilerinin demokratik sınırlar içinde seyretmesi önkoşulları bulunmaktadır. Örgüt, 1949 yılında kuruluşundan itibaren 7 genişle-me süreci geçirdi ve 29 üye sayısına ulaştı.

Barış İçin Ortaklık- BİO (Partnership for PeacePfP) projesi, 1994 Brüksel Zirvesi’nde açıklanmış-tır. Projenin genel amacı, Soğuk Savaş’ın ardından Avrupa’da ortaya çıkan güç boşluğunu NATO temelinde gidermektir. Bu çerçevede, planlama, eğitim, vs. aracılığıyla Ortak Ülke (partner countries) ordularının NATO ile uyumlu hâle getirilerek ve bu ülke ordula-rının demokratik kontrolünü sağlayarak, Avrupa’nın tümünde güvenlik ve istikrar yaratılması öngörülmektedir.

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle NATO’nun geleneksel olarak algıladığı Komünist blok tehdidi orta-dan kalkmış oldu. 11 Eylül saldırılarını takiben terörün çok boyutlu bir hal alması, teknolojide yaşanan değişimler, Rusya’nın uyguladığı yeni politikalar gibi unsurlar, örgüt için farklı tehdit algılarına yol açtı. Bölgesel istikrarsızlıklar, terör nitelikli devlet dışı aktörler, milliyetçilik tabanlı ayrılıkçı hareketler, radikal dinci unsurlar, uyuşturucu ve insan kaçakçılığı, yasadışı göç, dijital platformlarda gerçekleştirilen siber saldırılar, NATO’nun tehdit algılarının çeşitlenmesine neden oldu. Tehditlerin dönüşümü, örgütün de dönüşümüne yol açtı. Asıl amaç olan ortak savunma ve Avrupa-Atlantik alanının barış-istikrarının korun-ması hedefleri mahfuz tutulmakla beraber bu amacı gerçekleştirmek için uygulanan yöntemlerde dönüşüm sürecine girildi.

Türkiye’nin NATO üyesi olma çabasının temel nedenleri ise şu şekilde özetlenebilir:

Söz konusu amaçlara adı geçen ilkelerle ulaşmaya çalışan örgütün organları şunlardır : Kolektif Güvenlik Konseyi, devlet başkanlarından oluşan örgütün en üst düzey organıdır. Örgütün gündemini belirler, amaçlarına ulaşabilmek ve üye devletler arasında eşgüdüm sağlayabilmek için kararlar alır. Konsey aynı zamanda KGAÖ Şartı’nın yorumlanması konusunda üye devletler arasında çıkacak olası yorum farkları karşılıklı bilgi alış verişi ve görüşmeler yoluyla giderilemediği durumlarda buna son verecek tek organdır.

Bölgedeki silahlı çatışmaların yanında, İkinci Dünya Savaşı’nda faşizme karşı elde edilen zafere en büyük katkıları sağlamış, ardından Soğuk Savaş boyunca Batı Blokuna kafa tutmuş Kızıl Ordu’nun nasıl paylaşılacağı da başka bir sorundu. Sovyet nükleer ve konvansiyonel silahlarının, Sovyet Donanması’nın tasfiye sürecinin uzun süre pazarlık konusu olacağı öngörülüyordu. Nükleer/ konvansiyonel silahlarla donanma nasıl paylaşılacaktı? Özellikle nükleer ve kimyasal silahların terörist grupların ve istenmeyen ülkelerin eline geçmesi nasıl engellenecekti? Güvenlik sorunları ve bunların ortadan kaldırılmasına yönelik girişimler 25 yıllık süreçte Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ)’nün (Collective Security Treaty Organisation: CSTO) ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır.

Temmuz 1945’te toplanan Potsdam Konferansı, savaşın Avrupa’da sona ermesinin ertesinde yapıldı. Bu çerçevede savaşın getirdiği zorunlu işbirliğinin yerine savaş sonrası hesapların ve bu yüzden SSCB ile Batılı güçler arasındaki anlaşmazlıkların belirginleşmeye başladığı bir konjonktürde gerçekleştirildi. Ölen Roosevelt’in yerine yeni başkan Truman’ın, seçimleri kaybeden Churchill’in yerine Atlee’nin ve Stalin’in katılımıyla gerçekleştirilen bu konferansta ele alınan en önemli konu Almanya’nın geleceğiydi. ABD, SSCB ve İngiltere’nin Almanya’nın parçalanması yolundaki görüşlerini değiştirdikleri, bu konferansta açık bir biçimde görüldü. ABD ve İngiltere birleşik Almanya’nın korunmasının SSCB’ye karşı bir teminat olacağını düşünürken, SSCB ise birleşik Almanya’da etki kurabileceğini hesaplamaktaydı. Görüşmeler sonucunda taraflar birleşik Almanya’da demokratik bir rejim kurma yolunda anlaştılar, ancak bu rejimin nasıl kurulacağı ve niteliği üzerindeki anlaşmazlık hem Almanya’nın ikiye ayrılmasının hem de Soğuk Savaş’ın nedenlerinden biri oldu.

NATO’nun en yetkili karar organı Kuzey Atlantik Konseyi’dir.

NATO’nun askerî yapısının en üstünde Askerî Komite yer almaktadır. Bu nedenle özel bir statüsü bulunmakla birlikte Askerî Komite, Konsey ve Savunma Planlama Komitesi’ne bağlı çalışmaktadır.

1951 yılında imzalanan protokol sonucunda Türkiye ve Yunanistan 1952 yılında NATO’ya katıldılar. Bu yeni katılımı 1955 yılında Federal Almanya’nın katılımı izledi. Bu ilk genişleme dalgasından sonra uzun bir süre yeni bir üye almayan NATO, 1982 yılında Franco’nun ölümünden sonra hızla demokratikleşen ve Batı sistemine tam olarak dahil olmak isteyen İspanya’yı üyeliğe kabul etti.

Türkiye’nin NATO üyesi olma çabasının temel nedenleri ise şu şekilde özetlenebilir: 
• 1945-1946 yıllarında Türkiye’ye verilen Sovyet notalarının da büyük etkisiyle SSCB’den tehdit algılanması sonucu NATO üyeliğiyle ulusal güvenliğin sağlanabileceği düşüncesi.
• Türk egemen elitinin NATO üyeliğini cumhuriyetin ilanından beri benimsenen Batıcı dış politikanın doğal bir sonucu olarak görmesi. 
• Türkiye’nin Truman Doktrini ve Marshall Planı çerçevesinde ABD’den almaya başladığı ekonomik ve askerî yardımların NATO’ya üye olunması halinde devam edeceği hatta daha da artacağı inancı. 
• İkinci Dünya Savaşı sonrasında liberal fikirlerin Türk aydınları arasında kök salması sonucunda kamuoyunda NATO üyeliğinin bu ideolojik değişimin doğal bir uzantısı olarak görülmesi. 
• Türkiye’nin sosyo-ekonomik gelişimine paralel bir biçimde oluşan ulusal burjuvazinin Batı ile bütünleşmeyi ve bu bağlamda NATO üyeliğini desteklemesi.

Diğer bir gelişme yine 2015 yılının sonunda, Burcu San’ın NATO Harekâtlar Bölümü Direktörü olarak atanmasıydı.

Toplamda 16 savaş gemisinden oluşan NATO gücüne 4 firkateyn, 1 denizaltı ve 1 destek gemisiyle destek verdi.

Yakın Çevre

SSCB’nin yıkılmasının ardından Rusya Federasyonu (Baltık devletleri dışındaki) eski Sovyet coğrafyasını yaşamsal çıkar alanı ilan etmiştir. Zira, bu coğrafyadaki gelişmeler RF’nu ekonomik, askerî ve toplumsal açılardan doğrudan etkilemektedir. Söz konusu gelişmeleri denetlemek amacını güden dış politikaya “yakın çevre” (near abroad) adı verilmiştir.

Kolektif Güvenlik Konseyi, devlet başkanlarından oluşan örgütün en üst düzey organıdır.

Yalta Konferansı 4-11 Şubat 1945 tarihleri arasında Stalin, Roosevelt ve Churchill’in katılımıyla gerçekleştirildi. Konferansta ele alınan konuların özellikle üçü önemlidir. Birincisi, daha önce yapılan Dumbarton Oaks Konferansı’nda ele alınan Birleşmiş Milletler örgütü konusu görüşülerek, büyük devletlere Güvenlik Konseyi’nde sürekli üyelik ve veto yetkisi verilmesi kararlaştırılmıştır. İkincisi, Almanya’nın 4 işgal bölgesine ayrılması kararlaştırılmıştır. Üçüncüsü, Polonya hükümeti sorunuydu. Doğru cevap D şıkkıdır.