ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (North Atlantic Treaty Organization: NATO) bir Soğuk Savaş ittifakı olarak doğmuş, 40 yıl boyunca ABD ve SSCB arasındaki ideolojik bölünmenin ve bu çerçevede ortaya çıkan “dehşet dengesi” olgusunun sembollerinden biri olmuştur.

NATO 1991 ve 1999’da kabul ettiği stratejik konseptlerle yeni görev alanları benimsemiş ve
evvelce Kuzey Atlantik bölgesi olarak tanımlanan coğrafi alanın dışında da hareket etmeye başlamıştır. 1990’larda Balkanlar’da gerçekleştirilen askerî harekâtlar bu yeni yaklaşımın ilk uygulamaları olmuştur. 21. yüzyılda ise NATO müttefiklerini Afganistan’da ve Somali’de operasyon yaparken görmekteyiz.

Almanya’nın fiilen ikiye ayrılması sürecinin başlaması ve SSCB tarafından işgal edilen ülkelerde komünistlerin aşamalı olarak iktidarı ele geçirmeleri, buna ek olarak özellikle ekonomik çöküntü nedeniyle İtalya’da ve Fransa’da komünist partilerin güçlenmeye başlamaları, ABD ve SSCB’nin liderlik ettiği bloklar arasındaki ayrışma sürecinde büyük rol oynamıştır. Berlin Bunalımı SSCB ile ABD’nin çok açık bir biçimde karşı karşıya geldikleri bir olay olmuş, bir anlamda Soğuk Savaş’ın başlangıcını teşkil etmiştir.

NATO üyesi olma çabasının temel nedenleri ise şu şekilde özetlenebilir:
• 1945-1946 yıllarında Türkiye’ye verilen Sovyet notalarının da büyük etkisiyle SSCB’den tehdit algılanması sonucu NATO üyeliğiyle ulusal güvenliğin sağlanabileceği düşüncesi.
• Türk egemen elitinin NATO üyeliğini cumhuriyetin ilanından beri benimsenen Batıcı dış politikanın doğal bir sonucu olarak görmesi.
• Türkiye’nin Truman Doktrini ve Marshall Planı çerçevesinde ABD’den almaya başladığı ekonomik ve askerî yardımların NATO’ya üye olunması halinde devam edeceği hatta daha da artacağı inancı.
• İkinci Dünya Savaşı sonrasında liberal fikirlerin Türk aydınları arasında kök salması sonucunda kamuoyunda NATO üyeliğinin bu ideolojik değişimin doğal bir uzantısı olarak görülmesi.
• Türkiye’nin sosyo-ekonomik gelişimine paralel bir biçimde oluşan ulusal burjuvazinin Batı ile bütünleşmeyi ve bu bağlamda NATO üyeliğini desteklemesi.

18 Şubat 1952’de Türkiye ve Yunanistan NATO üyesi oldular.

Nitekim Alman Savunma Bakanı, 2016’nın Ocak ayında Alman askerlerini ziyaret etti. Fakat 2016 yılı boyunca iki ülke arasında yaşanan gelişmeler, ilişkileri gerginleştirdi. 2016 yılının Haziran ayında ise Almanya Federal Meclisi 1915 olaylarını sözde soykırım olarak tanımlayan tasarıyı kabul etti. Türkiye ise bu karara karşılık olarak Alman milletvekillerinin İncirlik üssünde görev yapan Alman askerlerini ziyaret etmesini engelledi.
Almanya, bu gelişme üzerine askerlerini İncirlik’ten çekeceğini ifade etti.

Temmuz 2005’te Andican bölgesinde yaşanan ayaklanma girişiminden Özbekistan ABD’yi sorumlu tutmuş, ülkesindeki ABD askerî üssünü (Hanabad) kapatmakla kalmamış, 23 Haziran 2006’da KGAÖ’ne katılmıştır.

Amaçlara ulaşmak için üye devletler,
• Bağımsızlık, gönüllü işbirliği, hak ve sorumluluklarının eşitliğine saygı gösterme,
• Ulusal hukuka ilişkin içişlerine karışmama,
• Diğer anlaşmalardan kaynaklanan hak ve sorumluluklarına halel getirmeme ilkelerini benimsemişlerdir.

Bunlardan biri NATO, diğeri de Şanghay İşbirliği Örgütü’dür.

Kendisinden sonraki gelişmeler göz önüne alındığında oldukça iyimser bir ortamda gerçekleştirildiği rahatlıkla söylenebilecek olan Yalta Konferansı 4-11 Şubat 1945 tarihleri arasında Stalin, Roosevelt ve Churchill’in katılımıyla gerçekleştirildi.

Cevap 12 Mart 1947’de ABD Başkanı Harry Truman’ın ilan ettiği Truman Doktrini’dir. ABD böylece, komünist gerillalarla hükûmet birliklerinin çarpıştığı Yunanistan’a ve SSCB tarafından tehdit edilen Türkiye’ye toplam 400 milyon dolarlık askerî yardım yapmaya karar vermiş ve bu yardımlar 1947 yazından itibaren Türkiye ve Yunanistan’a ulaştırılmaya başlamıştır.

Şubat 1948’de Çekoslovakya’da demokrasinin askıya alınarak Sovyet desteğine sahip komünistlerin yönetimi ellerine geçirmeleri, Batı Avrupa ülkelerinde büyük bir endişe yaratmıştır (Bkz. Prag Darbesi). Bu gelişmeden çok kısa süre sonra 17 Mart 1948’de Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve Lüksemburg Brüksel Paktı olarak bilinen bir ittifak antlaşmasını imzaladılar. Bu Antlaşma ile taraflar ortak bir savunma sistemi kurmayı, ekonomik ve kültürel ilişkilerini güçlendirmeyi kararlaştırdılar.

Birkaç ay süren görüşmeler sonucunda NATO’nun kurulmasını sağlayan Kuzey Atlantik Antlaşması üzerinde uzlaşıya varılmıştır. 4 Nisan 1949’da 12 devlet tarafından bağıtlanan bu antlaşmayla Soğuk Savaş’ın ilk örgütlü askerî bloku oluşturulmuştur.

NATO’nun en yetkili karar organı Kuzey Atlantik Konseyi’dir.

NATO’nun askerî yapısının en üstünde Askerî Komite yer almaktadır.

NATO’nun 12 kurucu üyesi bulunmaktaydı. Bu ülkeler; ABD, Kanada, İngiltere, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Fransa, Norveç, Danimarka, Portekiz, İzlanda ve İtalya idi.

NATO’ya ilişkin üyelik süreci 1949 tarihli Washington Antlaşması’nın 10. Maddesince düzenlenmiştir. Buna göre örgüte katılmak için gerekli yükümlülükleri üstlenebilecek olan istekli Avrupa devletleri, oy birliği sağlanması halinde üyeliğe davet edilebileceklerdir. Bunun için demokratik bir siyasi rejime ve serbest piyasa ekonomisine sahip olmak, uyuşmazlıkların barışçıl yöntemlerle çözümünü istemek, NATO operasyonlarına katkı sağlamak ve sivil-asker ilişkilerinin demokratik sınırlar içinde seyretmesi önkoşulları bulunmaktadır. BM üyesi olmak aranmamaktadır.

1951 yılında imzalanan protokol sonucunda Türkiye ve Yunanistan 1952 yılında NATO’ya
katıldılar.

İsrail örgüt üyesi olmamasına rağmen NATO’nun askeri tatbikatlarına katılmaktadır.

Yalta Konferansı sonrası II. Dünya Savaşı sonrası oluşan sorunlara çözüm değil çözüm önerileri getirilmiştir.