ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Ülkesel devlet ya da bir başka şekilde söylenişiyle teritoryal devlet; evrensel imparatorluklara karşı sınırlı bir toprak (ülke ya da vatan) üzerinde kurulmuş ve kendi siyasi varlığını bu ülkeden alan bir devlettir.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında savaşı bitiren 1919 Paris Barış Konferansı sonrasında 1920 yılında kurulan Milletler Cemiyeti çok önemli bir girişimdir. Bu girişimin arkasında dönemin ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın liberal görüşleri ve daha sonra idealizm olarak adlandırılacak bir uluslararası politika yaklaşımı vardır.

Liberalizm bir yandan bireyin hak ve özgürlüklerini savunurken öte yandan devlet dışı, ulusötesi aktörlerin güç kazandığı ve bireyin hak ve çıkarlarını esas alan bir siyasal yapının uluslararası ölçekte yaygınlaştığı bir düzeni tasarlar.

Gelişen teknoloji, iletişim, artan kitlesel üretim ve ortaya çıkan yeni güç merkezleri, insanın eski çağlarda sahip olduğu kendi kendine yeterlilik özelliğini kırmıştır. Böylece tüm bu değişiklikler halkların artan bir şekilde birbirine bağlanması sonucunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde dünyanın ulaştığı bu bütünleşme boyutuna “karşılıklı bağımlılık” (interdependance) adı verilmektedir.

Bugün devletin yanı sıra çokuluslu şirketler, hükûmet-dışı örgütler ve çeşitli ulusötesi baskı grupları, küresel elitler de uluslararası aktörler olarak uluslararası sistem kapsamı içinde etkinlik kazanmaktadır.

Federalizm devlet-merkezli ve bir yönüyle de idealist hatta ütopik bir yaklaşım olarak gelişmiştir. Buna karşılık İşlevselcilik federalizmin devlet-merkezli anlayışına ve hayalperest tarafına karşı bir tepki olarak gelişmiştir.

Ulusötesicilik (transnasyonalizm), uluslararası ilişkilerde tabiiyet, vatandaşlık, millî kimlik esasından bağımsız olarak hareket eden çıkar gruplarının, ulusal sınırları aşarak kurduğu toplumsal ve ekonomik bağların uluslararası sistemi ve devletin yapısını değiştirmekte olduğuna ilişkin bir görüşü ifade eder.

Uluslararası rejimler, devletlerin tek başlarına çözemeyecekleri sorunlu alanları
düzenlemek için egemenlik devri yoluyla oluşturdukları hukuki kurallar ve mekanizmalardır

1818 yılında kurulan Zollverein, diğer adıyla Alman Gümrük Birliği ile Alman eyaletleri bir araya gelerek daha geniş bir pazara üretim yapma olanağına kavuşmuşlardır.

Liberalizm bir yandan bireyin hak ve özgürlüklerini savunurken öte yandan devlet dışı, ulusötesi aktörlerin güç kazandığı ve bireyin hak ve çıkarlarını esas alan bir siyasal yapının uluslararası ölçekte yaygınlaştığı bir düzeni tasarlar.

Ulusötesicilik (transnasyonalizm), uluslararası ilişkilerde tabiiyet, vatandaşlık, millî kimlik esasından bağımsız olarak hareket eden çıkar gruplarının, ulusal sınırları aşarak kurduğu toplumsal ve ekonomik bağların uluslararası sistemi ve devletin yapısını değiştirmekte olduğuna ilişkin bir görüşü ifade eder.

Gelişen teknoloji, iletişim, artan kitlesel üretim ve ortaya çıkan yeni güç merkezleri, insanın eski çağlarda sahip olduğu kendi kendine yeterlilik özelliğini kırmıştır. Böylece tüm bu değişiklikler halkların artan bir şekilde birbirine bağlanması sonucunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde dünyanın ulaştığı bu bütünleşme boyutuna “karşılıklı bağımlılık” (interdependance) adı verilmektedir.

Bir uluslararası bütünleşme teorisi olarak işlevsel- ciliğin en önemli yazarı David Mitrany’dir. Mitrany eserlerinin çoğunu iki savaş arası dönem ve İkinci Dünya Savaşı’nın hemen sonrasında yazmıştır. Mit- rany, “ulusötesi (transnational) bağların”, uluslarara- sı bütünleşme üzerindeki etkisini incelemiş ve ulus- lararası örgütleri bu çerçevede incelemiştir.

Realizm uluslararası sistemin anarşik bir yapıda olduğunu ve kaos eğilimini ileri sürmektedir. Bu nedenle uluslararası sistemin istikrarı, sistem için- de güçler dengesinin korunmasına bağlıdır.

NATO’yu bir kolektif güvenlik örgütü olarak da değerlendirmek gerekir. NATO, Soğuk Savaş döne- minde kurulmuş ve yukarıda açıklamaya çalıştığımız realist anlayışa uygun bir kolektif güvenlik örgütü işlevi kazanmıştır. Soğuk Savaş içerisinde, güçler den- gesini gözeten bir siyasal yapı olarak iki kutupluluk her iki bloğun da sahip olduğu ittifaklara bağlı olarak işleyebilmiştir. Soğuk Savaş sonrası dönemde Sovyet- ler Birliği dağıldığı ve karşıt blok ile ideoloji ortadan kalktığı bir durumda NATO’nun varlığı da tartışılmaya başlanmıştır. NATO’nun Soğuk Savaş sonrası varlığı ile işlevindeki değişim bu bağlamda uluslara- rası örgüt teorisi açısından da önem kazanmıştır. Soğuk Savaş sonrası dönemde, Sovyetler Birliği’nin ve dolayısıyla Doğu Bloku’nun ittifak sisteminin dağıl- ması sonucunda, NATO güçler dengesini gözeten bir işlev görmekten uzaklaşma eğilimi göstermektedir. Bu bağlamda NATO, güçlü devletin küresel çıkarlarını gözeten ve ikincil konumdaki devletlerin de dönemsel ve göreli çıkarlarını, güçlünün peşine takılma stratejisi ile koruma çabasına hizmet eden bir güç koalisyonu- na dönüşme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle NATO’nun Soğuk Savaş sonrası, uluslararası sistem içerisindeki rolü ve meşruiyet zemini akademik ve siyasi açıdan tartışmalara yol açmıştır.

Yeni işlevselcilere (Neofonksiyonalistler) göre “bir alanda oluşturulan uluslarüstü kurumların avantajlarından yararlananlar diğer alanlarda da benzer oluşumları destekleyeceklerdir.”

İngiltere, Deklarasyonda açıkça belirtilen pek çok konuyu benimsemediğini ve bunların dışına çıkıl- ması gerektiğini belirtmiş ancak bu talebi kabul edilmemiştir. Bu nedenle İngiltere Schuman Deklarasyo- nu sonrası başlayan görüşmelere katılmamıştır. İngiltere’nin uluslarüstü bir bütünleşme yöntemini kabul etmediği ve bu nedenle Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğuna karşı çıktığı anlaşılmıştır. Altı devlet tem- silcisi (Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg) Schuman Deklarasyonu ile çizilen çerçevede görüşmeler yapmak üzere, 20 Haziran 1950’de Paris’te toplanan bir konferansta bir araya gelmiştir. 19 Mayıs 1951’de Avrupa Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT)’nun temelini oluşturacak metin parafe edilmiştir.