ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Birinci Dünya Savaşı sonrasında savaşı bitiren 1919 Paris Barış Konferansı sonrasında 1920 yılında kurulan Milletler Cemiyeti çok önemli bir girişimdir.

Karl Deutsch savaşın imkânsız hâle geldiği bir uluslararası toplum modeli olarak “güvenlik toplumu” modelini ileri sürmüştür.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır. Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam. Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka, Ukrayna, ABD.

Uluslarüstülük anlayışı Ernest B. Haas tarafından neofonksiyonalizm (Yeni işlevselcilik) olarak adlandırılan bir teori içinde ve özelde Avrupa Birliği’nin gelişimini açıklayacak şekilde ortaya konmuştur.

İngiltere’nin uluslarüstü bir bütünleşme yöntemini kabul etmediği ve bu nedenle Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğuna karşı çıktığı anlaşılmıştır.

Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Antlaşma ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğunu Kuran Antlaşma (Roma Antlaşmaları) 25 Mart 1957’de Roma’da, Fransa, İtalya, Federal Almanya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından imzalanmıştır.

Avrupa Tek Senedi 2-3 Aralık 1985 tarihli Lüksemburg Zirvesi’nde kabul edilmiş, 17 Şubat 1986’da Lüksemburg’da, 28 Şubat 1986’da Lahey’de üye devletlerce imzalanmış ve onay işlemleri tamamlandıktan sonra 1 Temmuz 1987’de yürürlüğe girmiştir.

Maastricht Antlaşması’nı parlamentosunda ilk onaylayan Danimarka’nın 2 Haziran 1992’de yaptığı referandum Topluluk içinde büyük sarsıntı yaratmıştır. Danimarka halkı %49,3’e karşı %50’7 ile Antlaşma’yı reddetmiştir.

Birinci genişleme (1973) sürecinde Topluluk İngiltere, İrlanda ve Danimarka’nın katılımıyla altıdan dokuz üye devlete ulaşmış, ikinci genişlemeyle (1981) Yunanistan, üçüncü genişlemeyle (1986) İspanya ve Portekiz, dördüncü genişlemeyle (1995) de Avusturya, İsveç ve Finlandiya’nın katılımıyla on beş üye devletli bir Topluluk meydana gelmiştir.

1648 yılında Avrupa’da 30 Yıl Savaşları’nı sona erdiren Westphalia Antlaşması bir yönüyle dünyanın en kanlı savaşlarından birini bitirirken, diğer yandan uluslararası sistemi kökünden değiştiren bir egemenlik anlayışını da dünya sisteminde hakim kılmıştır.

1618-1648 yılları arasında Protestan-Katolik karşıtlığı esasında yaşanan 30 Yıl Savaşları sonrasında Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’na bağlı prenslikler bağımsız siyasi birimler hâline gelmiştir.

19. yüzyılda Napolyon Savaşları sonrasında 1815 Viyana Kongresi ile ortaya çıkan “Avrupa Uyumu” düzeni içinde artan işbirliği ortamı uluslararası örgütlerin kurulması için uygun bir iklim yaratmıştır. 1815 yılında Ren Nehri’nde Seyrüsefer için kurulan “Merkezi Komisyon” bu anlamda hem ilk kurulan uluslararası örgüttür hem de çağdaş uluslararası örgütlerin öncülü niteliği taşımıştır. Bu örgüt bugüne kadar da varlığını korumuştur. 1821 yılında Elbe Nehri, 1856 yılında da Tuna Nehri için de benzer örgütler kurulmuştur.

Wilson’un fikirleri etrafında ve çabasıyla kurulan Milletler Cemiyeti’ne, iç siyasetinden kaynaklanan nedenlerle ABD üye olmamış ve başlangıcından itibaren bu durum örgütü sorunlu bir durum içine sokmuştur.

Liberalizm bir yandan bireyin hak ve özgürlüklerini savunurken öte yandan devlet dışı,
ulusötesi aktörlerin güç kazandığı ve bireyin hak ve çıkarlarını esas alan bir siyasal yapının uluslararası ölçekte yaygınlaştığı bir düzeni tasarlar

Federalizm devlet-merkezli ve bir yönüyle de idealist hatta ütopik bir yaklaşım olarak gelişmiştir. Buna karşılık İşlevselcilik federalizmin devlet-merkezli anlayışına
ve hayalperest tarafına karşı bir tepki olarak gelişmiştir. Egemenliğin bir devlet içinde bölünmesi ve paylaşılması anlayışına işaret eden federalizm, farklı siyasal birimleri oldukça hızlı ve kapsayıcı şekilde çok düzeyli ama tek bir devlet (federal devlet) yapısı içinde birleştirme meselesiyle ilgilenir.

Karl Deutsch, uluslararası sistemde güvenlik ile barışın korunması yönündeki kaygıların, ortak değerleri hakim kılacak ve kurumsallaştıracak uluslararası örgütlerin ortaya çıkışında etkili olduğunu gözlemlemektedir. Karl Deutsch’un “Güvenlik toplumu”
modeli bu kaygıların ışığında ortaya konan önemli bir model olmuştur.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye
devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır. Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır,
Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam. Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka, Ukrayna, ABD

Ekonominin bir alanında faaliyet gösteren çıkar grupları, kendi sektörlerindeki uluslarüstü bütünleşmenin sağladığı yararları daha da artırmak için, ekonominin sektörel bağımlılığı olgusundan hareketle diğer sektörlerde de uluslarüstü bütünleşmeye gidilmesini teşvik edecektir. Haas, bu olguyu “uluslarüstülüğün sirayet etkisi” (spill-over) olarak tanımlamıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında AKÇT’nin kurulmasına kadar Avrupa’da “Avrupa Hareketi”, “Briand Planı”, “OEEC”, “Brüksel Paktı”, “Avrupa Konseyi” gibi hükûmet dışı veya hükûmetlerararası örgütler ortaya çıkmıştır. Bu örgütlerin tümü Avrupa’da birlik fikrine katkıda bulunmuştur. Aynı zamanda bu örgütler kuruluş ve işleyişlerinde Avrupa’da birlik fikrinden de beslenmişlerdir.

1648 yılında Avrupa’da 30 Yıl Savaşları’nı sona erdiren Westphalia Antlaşması bir yönüyle dünyanın en kanlı savaşlarından birini bitirirken, diğer yandan uluslararası sistemi kökünden değiştiren bir egemenlik anlayışını da dünya sisteminde hakim kılmıştır.