ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

19. yüzyılda Napolyon Savaşları sonrasında 1815 Viyana Kongresi ile ortaya çıkan “Avrupa Uyumu” düzeni içinde artan işbirliği ortamı uluslararası örgütlerin kurulması için uygun bir iklim yaratmıştır. 1815 yılında Ren Nehri’nde Seyrüsefer için kurulan “Merkezi Komisyon” bu anlamda hem ilk kurulan uluslararası örgüttür hem de çağdaş uluslararası örgütlerin öncülü niteliği taşımıştır.

Uluslararası rejimler, devletlerin tek başlarına çözemeyecekleri sorunlu alanları düzenlemek için egemenlik devri yoluyla oluşturdukları hukuki kurallar ve mekanizmalardır. Bugün birçok alan uluslararası rejimler yoluyla düzenlenmiş durumdadır. Bu bağlamda Young, “bir uluslararası rejimler dünyasında yaşıyoruz” saptamasını yapmaktadır.

Egemen ve eşit olduğu varsayılan devletlerden/ birimlerden oluştuğu kabul edilen yeni bir uluslararası sistem ortaya çıkmıştır. Bu sistem merkezî bir otoritenin olmadığı, devletlerin genel olarak güvenlik kaygılarıyla hareket ettikleri anarşik bir özellik göstermeye başlamış ve uluslararası ilişkilerin ana konusunu güvenlik sorunları oluşturmaya başlamıştır.

Ülkesel devlet ya da bir başka şekilde söylenişiyle teritoryal devlet; evrensel imparatorluklara karşı sınırlı bir toprak (ülke ya da vatan) üzerinde kurulmuş ve kendi siyasi varlığını bu ülkeden alan bir devlettir.

Uluslararası örgütlerin yaygınlaşması için 19. yüzyılın başını beklemek gerekmiştir. Bunun temel nedeni ülkesel, ulus-devletlerin yaygınlık kazanması ve bu devletler arası ilişkilerin barışçıl bir dönemde artış göstermesidir. 19. yüzyıl bu açıdan Avrupa’da uluslararası örgütlerin yaygınlık kazandığı bir büyük başlangıç dönemi olmuştur.

Güvenlik alanında uluslararası örgütlerin ortaya çıkışı ve gelişiminde ortak değerlerin ve bu temelde kurumsallaşan devlet davranışlarını ön plana çıkaran yaklaşımlardan en önemlisi Karl Deutch’a aittir. Karl Deutsch, uluslararası sistemde güvenlik ile barışın korunması yönündeki kaygıların, ortak değerleri hakim kılacak ve kurumsallaştıracak uluslararası örgütlerin ortaya çıkışında etkili olduğunu gözlemlemektedir. Karl Deutsch’un “Güvenlik toplumu” modeli bu kaygıların ışığında ortaya konan önemli bir model olmuştur.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır.

Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam.

Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka,  Ukrayna, ABD.

Uluslarüstülük anlayışı Ernest B. Haas tarafından neofonksiyonalizm (Yeni işlevselcilik) olarak adlandırılan bir teori içinde ve özelde Avrupa Birliği’nin gelişimini açıklayacak şekilde ortaya konmuştur. Haas söz konusu teoriyi, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan kömürçelik sektörlerindeki bütünleşme hareketinden (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu: AKÇT) tüm ekonomiyi kapsayan global ekonomik bir bütünleşme modeline geçiş örneğini gözlemleyerek oluşturmuştur.

Schuman Deklarasyonu’nun amacı, Avrupa’da bir daha savaş çıkmasını engellemek ve böylece dünya barışına katkıda bulunmak olarak ortaya konmuştur. Deklarasyonun ilk paragrafında, “dünya barışının, tehditler karşısında yaratıcı çabalar olmadan korunamayacağı” belirtilmekte ve “örgütlü bir Avrupa’nın yaratılmasının Avrupa’da barışcıl ilişkilerin korunması için zorunlu olduğu” ifade edilmektedir. Deklarasyonun ilk paragrafında da ifade edildiği gibi, Avrupa bütünleşmesinin ilk somut adımı olan
Schuman Deklarasyonu’nun amacı Avrupa’da (en azından o zaman için Batı Avrupa’da) kalıcı barışın temellerinin atılmasıdır.

Günümüze kadar kurulan en önemli uluslararası örgüt olan Birleşmiş Milletler (BM) İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ertesinde kurulmuştur. BM’nin ana amacı, Antlaşma metninde belirtildiği üzere, uluslararası barış ve güvenliği korumaktır. BM bu amacını gerçekleştirmek için, kolektif güvenliği sağlama konusunda başarısızlığa uğrayan Milletler Cemiyeti’nin sınırlılıklarını aşacak şekilde kurulmuştur. Bu doğrultuda atılan en önemli adım kuvvet kullanımının Madde 2/4 kapsamında yasaklanmasıdır.

Ülkesel devlet ya da bir başka şekilde söylenişiyle teritoryal devlet; evrensel imparatorluklara karşı sınırlı bir toprak (ülke ya da vatan) üzerinde kurulmuş ve kendi siyasi varlığını bu ülkeden alan bir devlettir. Çok uluslu imparatorluklar için ülkesel bir sınırlılık söz konusu değilken, ülkesel devlet için ülkesi siyasi kimliğinin çok önemli bir parçasıdır. Bu nedenle pek çok ulus devlet ve millet ülkesinin adıyla anılır olmuştur. Ülkesel devlet toprak açısından genişlese bile bu genişleme ülkesel devletin çekirdeğinde yer alan vatan ya da ülkeyi değiştirmez. Ülkesel devlet sömürgeler elde ederek genişleyebilir. Bu tür emperyalist genişlemeler genellikle ülkesel devletin siyasal kimliğini pek etkilemez. Ülkesel devletin çok uluslu evrensel bir egemenlik iddiasındaki imparatorluklara karşı zaferi dünya siyasi ve ekonomik sistemini esaslı biçimde değiştirmiştir.

Siyasal toplum, hukuki bir kavram olan “devlet” çatısı altında birleşmiş insanlar topluluğudur. Siyasal toplum geçmişte olduğu gibi, günümüzde de uluslararası ilişkilerin temel siyasal aktörüdür. Söz konusu toplumsal grup kategorisini belirleyici olan en önemli ölçüt, bu toplumsal grubun ortaya çıkardığı iktidarın en üst iktidar olmasıdır.

Haas, siyaset alanlarını birincil siyaset alanları ve ikincil siyaset alanları olarak ikiye ayırmıştır. Birincil siyaset alanları; güvenlik, savunma, dış politika gibi konulardan oluşurken ikincil siyaset alanları daha ziyade ekonomik ve teknik alanlardır.

Wilson’un fikirleri etrafında ve çabasıyla kurulan Milletler Cemiyeti’ne, iç siyasetinden kaynaklanan nedenlerle ABD üye olmamış ve başlangıcından itibaren bu durum örgütü sorunlu bir durum içine sokmuştur.

Devletler özerkliklerini ve egemenlik yetkilerini bir bakıma korumakla birlikte, söz konusu egemenlik anlayışı nitelik değiştirmeye başlamıştır.
Gelişen uluslararası hukuk ve uluslararası örgütler sistemi içinde, ulusal egemenlik mutlak olmaktan çıkmaktadır. Ulusal hukuk, evrensel normlara uymak durumunda kalmaktadır. Bu çerçevede uluslararası örgütler de önemli bir işlev görmektedir. Bu gelişim uluslararası örgütlerin teknik işbirliği ve eşgüdüm organı olmaktan çıkıp giderek siyasal anlamda evrensel normların koruyucusu niteliği kazanmasına da yol açmaktadır.

Ulusötesicilik (transnasyonalizm), uluslararası ilişkilerde tabiiyet, vatandaşlık, millî kimlik esasından bağımsız olarak hareket eden çıkar gruplarının, ulusal sınırları aşarak kurduğu toplumsal ve ekonomik bağların uluslararası sistemi ve devletin yapısını değiştirmekte olduğuna ilişkin bir görüşü ifade eder.

Uluslararası rejimler, devletlerin tek başlarına çözemeyecekleri sorunlu alanları düzenlemek için egemenlik devri yoluyla oluşturdukları hukuki kurallar ve mekanizmalardır. Bugün birçok alan uluslararası rejimler yoluyla düzenlenmiş durumdadır. Bu bağlamda Young, “bir uluslararası rejimler dünyasında yaşıyoruz” saptamasını yapmaktadır.

Birleşmiş Milletler (BM) İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ertesinde kurulmuştur. BM’nin ana amacı, Antlaşma metninde belirtildiği üzere, uluslararası barış ve güvenliği korumaktır. BM bu amacını gerçekleştirmek için, kolektif güvenliği sağlama konusunda başarısızlığa uğrayan Milletler Cemiyeti’nin sınırlılıklarını aşacak şekilde kurulmuştur. Bu doğrultuda atılan en önemli adım kuvvet kullanımının Madde 2/4 kapsamında yasaklanmasıdır. Bu geniş yasak içinde istisna Meşru Müdafaa (51’nci Madde) ve (57’nci Madde) uluslararası barış ve güvenliğinin tehdidini bertaraf etmek üzere alınan BM Güvenlik Konseyi Kararıyla kuvvet kullanımıdır. 

YANİ BM ŞARTI'NDAKİ KUVVET KULLANMA YASAĞININ İKİ İSTİSNASI BULUNMAKTADIR. BUNLARDAN İLKİ MEŞRU MÜDAFAA DURUMU İKEN DİĞERİ BM GÜVENLİK KONSEYİ'NİN 7. BÖLÜM ÇERÇEVESİNDE ALDIĞI KARAR UYARINCA KUVVET KULLANMADIR. DOLAYISI İLE E ŞIKKI YANLIŞTIR. DİĞER ŞIKLARDA VERİLEN BİLGİLER İSE DOĞRUDUR.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır. Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam.

Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka, Ukrayna, ABD

Avrupa Ekonomik Topluluğu ile ortaya çıkan Avrupa ortak pazarı, bütünleşmenin derinleşmesiyle daha ileri bir ekonomik entegrasyona doğru ilerlemiştir. Bu yolda önemli bir antlaşma Avrupa Tek Senedi Antlaşması’ dır. Tek Sened bir yönüyle Avrupa ortak pazarını tamamlarken diğer yandan siyasi konuları da bu uluslarüstü bütünleşme alanına dahil etmiştir.