ULUSLARARASI ÖRGÜTLER - Deneme Sınavı - 25

BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu), siyasal, askerî, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda yakın işbirliğini hedefleyen çok amaçlı bir bölgesel örgüttür. BDT Şartı’nın ikinci maddesinde amaçlar sıralanmıştır.

Bağımsız Devletler Topluluğu'nun  temel organları; Devlet Başkanları Konseyi (DBK), Hükûmet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi (DİBK), Savunma Bakanları Konseyi, Sınır Birlikleri Komutanları Konseyi, Parlamentolararası Asamble, Ekonomi Mahkemesi, Yürütme Komitesi şekinde belirtilmiştir.

2008 Güney Osetya Savaşı ile başlayan ve Rusya ile aralarında çıkan savaş sonrası Gürcistan BDT’den ayrılmaya karar vermiştir. 15 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan Meclisi, BDT’den ayrılma kararını onaylamış ve üyelik resmen 18 Ağustos 2009 tarihinde sona ermiştir.

ŞİÖ’ne Rusya Federasyonu, Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Hindistan ve Pakistan olmak üzere sekiz üye ülke bulunmaktadır. Devlet Başkanları Konseyi Örgüt’ün en üst düzey karar alma organıdır.

ABD’nin Şangay İşbirliği Örgütü’ne gözlemci üye olma başvurusu 2005’te reddedilmiştir.

1969-1972 arasında düzenlenen bir dizi konferans neticesinde kurulan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ), 2011’de İslam İşbirliği Örgütü (İİÖ) adını almıştır. Başlangıçtan beri isminde bir din adı barındırması açısından sui generis bir uluslararası örgüt olan İİÖ, amaç ve faaliyet alanlarını da büyük ölçüde bu çerçevede belirlemiştir. İİÖ’nün bir diğer
dikkat çekici özelliğiyse, Birleşmiş Milletler’den sonra en fazla üyeye sahip olan uluslararası örgüt olmasıdır.

7 üyesi bulunmaktadır. Kurucu metnin 3. maddesinde yapılan düzenlemeye göre, örgüt kurucu metnine uyan ve “Müslüman çoğunluğa sahip olan (having Muslim majority)” BM üyesi her devlet, üyeliğe başvurabilecektir. Üyeliğe kabul ise Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından oydaşma/konsensüs ile kararlaştırılmaktadır (madde 3). İİÖ’nün Ağustos 2017 itibariyle üyesi olan 57 devlet şunlardır: Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Benin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Brunei, Burkina-Faso, Cezayir, Cibuti, Çad, Endonezya, Fas, Fildişi Sahili, Filistin, Gabon, Gambiya, Gine, Gine Bissau, Guyana, Irak, İran, Kamerun, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Komorlar, Kuveyt, Libya, Lübnan, Maldivler, Malezya, Mali, Mısır, Moritanya, Mozambik, Nijer, Nijerya, Özbekistan, Pakistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Surinam, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Togo, Tunus, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Umman, Ürdün ve Yemen.

Öte yandan, Suriye’nin üyeliği 14-15 Ağustos 2012’de düzenlenen 4. Olağanüstü İİT Zirvesi’nde askıya alınmıştır.

Arap Birliği’nin kurucu metni, 22 Mart 1945’te Kahire’de altı devlet (Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan ve Suriye) tarafından imzalanmıştır.

Yeşil Barış, 1971 yılından itibaren küresel düzeyde çevre sorunlarına karşı mücadele veren en önemli hükümet-dışı uluslararası örgüttür. Farklı ülke ve kıtalarda aynı isim altında faaliyet gösteren çevreci oluşumlar, 14 Ekim 1979’da Hollanda-Amsterdam merkezli Greenpeace International’ın oluşmasıyla çok kısa sürede küresel çapta faaliyet göstermeye başlamıştır.

BM Genel Kurulunun 1996/31 sayılı kararına göre, BM’de danışmanlık statüsü elde etmek isteyen hükümet dışı örgütlerin BM amaç ve ilkelerine uygun hareket etmesi, faaliyet alanında genel kabul görmüş ve temsil niteliğini haiz olması, merkezi ve temsilcisi bulunması yani kurumsal varlık ve süreklilik arz etmesi ve devletler/hükümetler arası bir anlaşmayla kurulmamış olması gibi özellikler taşıması gerekmektedir. Bu koşullar çerçevesinde yapılan tanımlama, BM’nin uluslararası düzeyde sahip olduğu meşruiyet (ya da küresel siyasetteki etkisi) nedeniyle genelde kuşatıcı ya da en azından göz ardı edilemez bulunmaktadır. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

BM Genel Kurulunun 1996/31 sayılı kararına göre, BM’de danışmanlık statüsü elde etmek isteyen hükümet dışı örgütlerin BM amaç ve ilkelerine uygun hareket etmesi, faaliyet alanında genel kabul görmüş ve temsil niteliğini haiz olması, merkezi ve temsilcisi bulunması yani kurumsal varlık ve süreklilik arz etmesi ve devletler/hükümetler arası bir anlaşmayla kurulmamış olması gibi özellikler taşıması gerekmektedir.

Benzer şekilde, Avrupa Konseyi (AK) de 1986’da hazırladığı ve aslında sadece 10 devletin iç hukuklarında etki kazandırmak üzere taraf olduğu 24 Sayılı Sözleşme’de çeşitli ölçütlerden bahsetmiştir. BM’dekine benzer bir mantıkla Sözleşme şartlarının uygulanacağı hükümet dışı örgütleri işaret ederken yani AK açısından ve AK platformunda geçerli olacak şekilde sıralanan ölçütlere göre, kâr amacı gütmeme/gönüllülük, uluslararası yarar gütme, taraf bir devlet iç hukukuna uygun kurulma, en az iki devlette faaliyet gösterme ve taraf devletlerden birinde merkezî olma ölçütlerinin karşılanması gerekmektedir. AK, bunun dışında, 2001-2002 döneminde de çeşitli resmî çalışmalar yapmış ve çeşitli “temel ilkeler” belirlemiştir.

BM ve AK’nin söz konusu kararları, hükümet dışı uluslararası örgütlerin faaliyetlerine resmiyet, meşruiyet ve tanınırlık kazandırmaktadır. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

Hükümet dışı örgütleri tanımlamak için en sık başvurulan ölçütler arasında, “kâr amacı gütmeme/gönüllülük” ve “uluslararası (toplumsal) yarar gütme” bulunmaktadır. Bir oluşumun hükümet dışı örgüt olabilmesi için özel/ticari şirketlerden farklı olarak faaliyetlerini herhangi bir maddi beklenti olmadan yürütmesi gerekmektedir. Burada vurgu yapılan, üyelere/çalışanlara “kâr payı dağıtmama”larıdır. Öte yandan, genelde faaliyet gösterebilmek için her durumda ekonomik kaynaklara ihtiyaç duyulduğu ve bunu karşılamak için bireysel katkılar, bağışlar ve aidatların her zaman yeterli olmadığı da vurgulanmakta ve yine üyelere dağıtılmamak ve diğer faaliyetlerde kullanılmak kaydıyla kazanç/kâr getirici faaliyetlerin temel ilkeye halel getirmediği söylenmektedir. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Devletlerin ve uluslararası örgütlerin yapmadığı, yapamadığı ya da yetişemediği alanlarda faaliyet gösterme amacıyla yola çıkan ve/veya kendilerini böyle tanımlayan hükümet dışı kuruluşların da zamanla bu sisteme bir şekilde dâhil olmaya başladığını görmekteyiz. Gerçekten de özellikle insan hakları ve çevre sorunları konusunda faaliyet gösteren birçok hükümet dışı örgütün başta Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Afrika Birliği, Amerikan Devletler Örgütü, İslam İşbirliği Örgütü, Arap Birliği vb. birçok uluslararası örgütte daimi ya da ad hoc danışmanlık hatta gözlemci statüsü elde ettiğini görmekteyiz. İlgili örgütlerin ilgili organları nezdinde genel ya da konu esasında söz sahibi olan hükümet dışı örgütlerin, hükümetler-arası konferanslar da dahil olmak üzere birçok zeminde birçok konunun gündeme gelmesinde ya da ilgili kararların oluşturulmasında oy vermeksizin pay sahibi olmasının ciddi bir katkı olduğu yadsınamaz. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

28 Mayıs 1961’de The Observer’da Peter Benenson imzasıyla yayınlanan “The Forgotten Prisoners” makalesiyle başladığı kabul edilen bir süreçle kurulan Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) (Amnesty International), bugün hem ulaştığı kapsama alanı, hem etkinliği hem de tanınırlığı ve bilinirliği açısından en önde gelen hükümet dışı uluslararası örgütlerdendir. Genel olarak insan hakları alanında faaliyet gösteren UAÖ, söz konusu makalenin adından da anlaşılacağı üzere, ilkin fikir, düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında kovuşturmaya uğrayan ve özgürlüğü kısıtlananların haklarını savunmak amacıyla yola çıktı.  UAÖ, günümüzde kendi temel misyonunu şöyle sıralamaktadır: Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel halkların hakları, işkenceye son verme, idam cezasının kaldırılması, fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve göçmenlerin sorunları ve hakları, siyasi suçluların hakları, insan onurunun korunması." (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

Uluslararası Af Örgütü (UAÖ), bu çerçevede, işkence ve kötü muameleye son verilmesi, idam cezasının kaldırılması, şiddette başvurmamış tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılması, kadınlara karşı şiddetin ve ayrımcılığın durdurulması, yoksul ve yoksunların hakları ve onurunun gözetilmesi, göçmenlerin ve sığınmacıların haklarının korunması, küresel silah ticaretinin düzenlenmesi ve terörle mücadelenin adaletten ayrılmadan yürütülmesi, nefret söylemi hariç ifade özgürlüğünün sağlanması gibi konularda aktif kampanyalar yürütmekte, çeşitli hükümetler ve uluslararası örgütler nezdinde baskı ve lobi faaliyetleri yapmaktadır. Son yıllarda artan sorunlar nedeniyle göç konusuna özel bir önem atfedildiğini söylemek de mümkündür. 1977’de Nobel Barış Ödülü, 1978’de de BM İnsan Hakları Ödülü alan UAÖ, genel olarak da en etkin, bilinen ve saygın hükümet dışı kuruluşlar arasında sayılmaktadır. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch: HRW) temel hedefini, ortaya çıkarılan insan hakları ihlalleri ışığında ihlalci devletler üzerinde uluslararası baskının artması ve ilgili devletlerin bu kapsamda uygun ve etkin önlemleri almasının sağlanması olarak ilan etmiş durumdadır. Bu çerçevede, dünyadaki tüm insanların haklarının korunması, ayrımcılığın önlenmesi, siyasi özgürlüklerin sağlanması, insanların savaş sırasındaki gayriinsani uygulamalardan korunması, göçmenlerin sorunlarına insan onuruna yakışır çözümler getirilmesi, ihlalcilerin adalet önüne getirilmesi, işkencenin ve her türlü kötü muamelenin önlenmesi ve tüm bu ve benzeri konularda uluslararası toplumun desteğinin alınması misyonunun benimsendiği açıklanmaktadır. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

Yeşil Barış Örgütü ABD’nin Alaska’da yapacağı nükleer denemeye itirazi tanıklık etme yolculuğu için kiralanan ve adı Greenpaece olarak değiştirilen gemiden almaktadır. Farklı ülke ve kıtalarda aynı isim altında faaliyet gösteren çevreci oluşumlar, 14 Ekim 1979’da Amsterdam merkezli Greenpeace International’ın oluşmasıyla çok kısa sürede küresel çapta faaliyet göstermeye başlamıştır. Zehirli ve kimyasal atıklar, balina avcılığı, deniz canlılarının korunması, okyanuslar, yağmur ormanları ve habitat, biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilir tarım, temiz enerji, iklim değişikliği, nükleer kirlilik ve silahsızlanma, genetiği değiştirilmiş organizmalar vb. konular dâhil her türlü çevresel sorun, örgütün zamanla genişleyen ajandasında yer almaktadır. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Her ne kadar hükümet dışı uluslararası örgütler kategorisinde değerlendirilmesi kaçınılmazsa da Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu aslında kendine has bir yapıdır. Zira Kızılhaç, Kızılay vb. dernek ve yapılanmalar tarihsel olarak ulusal düzlemde ve genelde de özel bir ulusal statüye sahip olacak şekilde kurulmuştur.  Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu (International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies: IFRC) çatısı altında hareket eden tüm yapıların özellikle de insancıl hukukun temel belgeleri olan 1949 Cenevre Sözleşmeleri ve ekli protokolleriyle belirlenen semboller ve statülerle çatışma alanında kimi ayrıcalık ve hatta dokunulmazlıkları vardır. Afet bölgelerine acil yardım ulaştırmada öncelik, yardım toplama konusunda birçok sivil toplum kuruluşundan farklı kimi hak ve ayrıcalıklar da bu bağlamda gündeme gelen diğer sui generis özelliklerdir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

11 Haziran 1868 tarihinde “Mecruhin ve Mardayı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti (Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti)” adıyla kurulan Kızılay, 1877’de “Osmanlı Hilaliahmer Cemiyeti”, 1923’te “Türkiye Hilaliahmer Cemiyeti”, 1935’te “Türkiye Kızılay Cemiyeti” ve 1947’de de “Türkiye Kızılay Derneği” adını almıştır. “KIZILAY” adını Atatürk vermiştir. “Kızılay” ve “Türk Kızılayı” adlarını da kullanan ve kamu yararına çalışan derneğin statüsü kendine hastır. Kızılay’ın kendine has yapısını/statüsünü belki de en iyi gösteren, tüzüğünün Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe sokulmuş olması ve maddelere geçilmeden önce yer verilen “Varlığı zamanla sınırlı olmayan Türkiye Kızılay Derneği Türkiye Cumhurbaşkanı’nın yüksek himayeleri altındadır” genel hükmüdür. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)