ULUSLARARASI ÖRGÜTLER - Deneme Sınavı - 4

Doğu Avrupa’daki gelişmelerden rahatsızlık duyan ABD, SSCB’yi ekonomik gücünü ve atom silahı tekelini kullanarak dizginlemek istese de başarılı olamamıştır. 1945’den 1947’ye kadar geçen dönemde uygulamaya sokulan bu stratejinin başarısızlığı 1947’de yaşanan Berlin Bunalımı ile açık bir biçimde görülmüştür. Berlin Bunalımı SSCB ile ABD’nin çok açık bir biçimde karşı karşıya geldikleri bir olay olmuş, bir anlamda Soğuk Savaş’ın başlangıcını teşkil etmiştir.

Berlin Bunalımı kadar, 1947’de yaşanan iki önemli olay daha Soğuk Savaş’ın artık tüm boyutlarıyla ortaya çıktığının göstergesiydi. Bunlardan ilki, 12 Mart 1947’de ABD Başkanı Harry Truman’ın ilan ettiği Truman Doktrini’dir. ABD böylece, komünist gerillalarla hükûmet birliklerinin çarpıştığı Yunanistan’a ve SSCB tarafından tehdit edilen Türkiye’ye toplam 400 milyon dolarlık askerî yardım yapmaya karar vermiş ve bu yardımlar 1947 yazından itibaren Türkiye ve Yunanistan’a ulaştırılmaya başlamıştır.

Soğuk Savaşın ardından NATO’nun geçerliliğini yitireceğini ve varlık sebebinin ortadan kalktığına yönelik görüşler öne sürüldü. Ne var ki NATO, Soğuk Savaş’ın ardından kolektif savunma örgütünden kolektif güvenlik örgütüne doğru bir dönüşüm sürecine girdi. Bu süreçte NATO, geleneksel görev alanlarını revize ederek genişletti.

NATO üyeliğini sağlamak için girişimde bulunmak isteyen Türk hükûmeti 11 Mayıs 1950’de üyelik başvurusu yapmıştır. Ardından Türkiye’nin NATO üyeliğini sağlama yolunda attığı ilk adım Kore’ye asker göndermek olmuştur. Menderes hükûmeti Kore Savaşı’nı Türkiye’nin “Hür Dünya” ile birlikte yer alarak NATO üyeliğinin sağlanması açısından kaçırılmaması gereken bir fırsat olarak görmüştür.

İngiltere, Norveç ve Danimarka’nın muhalefetlerine rağmen özellikle ABD’nin ağırlığını koymasıyla birlikte 16-20 Eylül 1951’de yapılan NATO Bakanlar Konseyi toplantısında Türkiye ile Yunanistan’ın İttifaka davet edilmeleri kararlaştırıldı. Bu tarihten itibaren yapılan görüşmelerde İngiltere’nin girişimleriyle gündeme gelen yeni üyelerin hangi NATO komutanlığına bağlanacağı konusu sorun yaratsa da sonuçta 18 Şubat 1952’de Türkiye ve Yunanistan NATO üyesi oldular.

KGAÖ, 7 Ekim 2002 tarihinde altı Bağımsız Devletler Topluluğu ülkesi (Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Beyaz Rusya ve Ermenistan) tarafından kurulan askeri ittifaktır. 2006 yılında ittifaka katılan Özbekistan 2012 yılında üyelikten ayrılmıştır.

Kolektif Güvenlik Konseyi, devlet başkanlarından oluşan örgütün en üst düzey organıdır. Örgütün gündemini belirler, amaçlarına ulaşabilmek ve üye devletler arasında eşgüdüm sağlayabilmek için kararlar alır. Konsey aynı zamanda KGAÖ Şartı’nın yorumlanması konusunda üye devletler arasında çıkacak olası yorum farkları karşılıklı bilgi alış verişi ve görüşmeler yoluyla giderilemediği durumlarda buna son verecek tek organdır. Kararlar oydaşmayla (konsensüs) alınır.

Avrupa Konseyi, denetim sürecini yaptırımlarla güçlendirirken, çok etkili ve uluslararası hukuk açısından da bölgesel siyasi örgütler açısından da yenilikçi yöntemler geliştirmeyi başarmıştır. Bu nedenle Avrupa Konseyi dünyadaki diğer bölgesel siyasi örgütlerin çok ilerisinde ve onlara rol model olabilecek bir siyasi-hukuki yapıyı yaşama geçirebilmiştir. Bununla birlikte, Avrupa Konseyi’ne yönelik eleştirilerin de arttığını görüyoruz. Bu eleştirilerin önemli bir kısmının, Batı Avrupa’nın bazı büyük devletlerinin siyasi çıkarları doğrultusunda Avrupa Hukuku’nu ve denetim mekanizmalarını manipüle etme girişimlerine yöneldiğini tespit etmek mümkündür.

Bölgesel bir siyasi örgütlenme girişimi, Soğuk Savaş içinde Batı Avrupa’da barış ve kalkınma için çok önemli bir adım ve altyapı imkanı olarak değerlendirilmiştir.Avrupa Konseyi, bu açıdan Batı Avrupa merkezli barış ve kalkınma amacına yönelik bir kurumsal girişim olarak ortaya çıkacaktır.

İngiltere’nin Avrupa’da birlik yönünde, savaş sonrası ikinci önemli girişimi 17 Mart 1948 tarihli Brüksel Antlaşması’dır. Resmi adı “Ekonomik, Sosyal, Kültürel İşbirliği ve Kolektif Meşru Müdafaa” olan söz konusu antlaşma hem bir askeri ittifak tesis etmiş, hem de siyasi, ekonomik konuların görüşülmesi için üye devletler arasında sürekli bir örgüt yapısı da kurmuştur.

5 Mayıs 1949’da Avrupa Konseyi statüsünü imzalayan 10 kurucu devlet, İngiltere, Fransa, İrlanda, İtalya, Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Danimarka, İsveç’tir. Görüleceği gibi bu 10 devlet arasında Batı Almanya yoktur.

Avrupa Konseyi, İnsan Hakları Sözleşmesi’nin kabulü sonrasında, bu alanda bir yargı organı kurmak ve yargısal faaliyeti düzenlemekle, insan hakları alanında ikinci büyük adımı atmıştır. Avrupa İnsan hakları Sözleşmesi’nin 19. maddesi uyarınca, 21 Ocak 1959 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) (European Court of Human Rights: ECHR) oluşturulmuştur.

Mahkeme yargılama sonrasında ilgili devleti mahkum edebilir. Bu mahkumiyet bir tazminata konu olabilir. Mahkeme kararlarının uygulanmasının takibi ise siyasi bir süreç olarak düzenlenmiştir ve yukarıda örgütsel yapısı bahsinde açıklandığı gibi bu süreçten Bakanlar Komitesi sorumludur.Mahkeme kararının ilgili devlet tarafından kabul edilmemesi mümkün değildir.

2010 yılında yürürlüğe giren 14 No’lu Protokol uyarınca yargıçlar dokuz yıl için ve görev süreleri yenilenmeyecek şekilde seçilmektedir. 70 yaşına ulaşan yargıcın görev süresi sona erer.

Örgüt üç yönüyle özgünlük taşımaktadır. Birincisi, Soğuk Savaş dönemi boyunca Batı-Doğu bölünmesinde bir köprü işlevi gören ve hem Amerika Birleşik Devletleri hem de Sovyetler Birliği’nin katıldığı tek oluşumdur. İkincisi, çok geniş bir coğrafyayı kapsayarak, Avrupa’nın sınırlarını coğrafi olarak değil siyasi olarak (kendi ifadeleriyle Vancouver’den Vladivostok’a kadar) tanımlamasıdır. Üçüncüsü ise, güvenlik kavramını bütüncül bir çerçevede ele almasıdır.

Uluslararası sistem, alt bölgesel sistemlerden oluşmuştur. Bir bütün olarak uluslararası sistem ve yapısı ile bölgesel alt sistem gelişmeleri etkileşim içinde olmuştur. Soğuk Savaş sonrası dönemde bölgesel dinamikler ve örgütlenmelerin uluslararası sistem üzerindeki etkisinin ve belirleyiciliğinin arttığını iddia etmek daha mümkündür.

Siber Suç Sözleşmesi, konseyin 2004 yılında yürürlüğe koyduğu bir güvenlik anlaşmasıdır.

İkinci Dünya Savaşı Avrupa’da sona erdiğinde, kalıcı bir barışın kıtada ancak, Fransa ile Almanya arasında tarihsel ve derin sosyal köklere sahip düşmanlığın ortadan kaldırılmasına bağlı olduğu net bir biçimde ortaya çıkmıştır.

Almanya 1949 ortalarına kadar ABD, Sovyetler, İngiltere ve Fransa’nın işgali altındaydı ve dolayısıyla bağımsız herhangi bir siyasi varlığı söz konusu değildi. 21 Eylül 1949’da Federal Almanya adıyla, ABD, İngiltere ve Fransa’nın işgal bölgelerinin birleştirilmesiyle Batı Almanya; hemen sonrasında da 7 Ekim’de Sovyet bölgesinde Demokratik Alman Cumhuriyeti adıyla Doğu Almanya kuruldu.

Avrupa Konseyi bu düşüncelerle öncelikle insan hakları alanında bir sözleşme kabul edecektir. Avrupa Konseyi “İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması Avrupa Sözleşmesi”ni (daha sonra adı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olarak değiştirilecektir) 1950 yılında, kuruluşundan hemen birkaç ay sonra hazırlamış ve bu sözleşme 3 Eylül 1953’te yürürlüğe girmiştir.