ULUSLARARASI ÖRGÜTLER - Deneme Sınavı - 3

Akdeniz İşbirliği Ortakları olan ülkeler Cezayir (1975), Fas (1975), İsrail (1975), Mısır (1975), Tunus (1975), Ürdün (1998)'dür.

Devlet Başkanları veya Hükümet Başkanları seviyesindeki Zirve toplantıları, AGİT’in en yüksek karar alma organıdır. Zirvelerin ne sıklıkta gerçekleştiğini belirleyen genel bir kural yoktur. Herhangi bir katılımcı devlet Zirvenin toplanmasını önerebilir. Zirve kararları oydaşma ile alınmaktadır.

Başvuru, mutlaka Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde belirtilen haklardan biriyle ilgili olmalıdır. Avrupa İnsan Hakları sözleşmesi dışındaki bir başka hukuksal metnin (örneğin, BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi veya AB Temel Haklar Şartı) ihlal edildiği iddiasıyla Mahkeme önünde şikâyette bulunulamaz. Diğer yandan, başvuruyu gerçekleştirmek için gerçek ya da tüzel kişi olunabilir, ancak söz konusu ihlalin doğrudan mağduru olmak gereklidir. AİHM’e başvuru yapmadan önce şikayet edilen soruna çözüm oluşturacak nitelikteki tüm başvuru yollarını, söz konusu devlette tüketmiş olmak gerekmektedir. Mahkeme’nin resmi dillerinden (İngilizce ve Fransızca) birini kullanabileceği gibi, Sözleşme’yi onaylamış olan devletlerden birinin resmi dilinde de başvuru gerçekleştirilebilir.

1975 yılında Arnavutluk hariç Avrupa devletleri ile ABD, Sovyetler Birliği ve Kanada’nın katılımıyla toplam 35 ülke tarafından bu görüşmelerin sonucunda kabul edilen Helsinki Nihai Senedi imzalanmıştır. Böylelikle, AGİK süreci başlamıştır. Katılımcılar mevcut ulusal sınırların korunmasına, birbirlerine kaşı güvensizlik yaratabilecek politikalardan kaçınmaya, ayrıca aralarında insani, kültürel vb. ilişkilerin sıkılaştırılmasına karar vermişlerdir.

1980’lerin ikinci yarısında ortaya çıkan gelişmeler Soğuk Savaş’ın beklenmedik bir hızla
sona ermesine yol açmıştır. 1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılması, 1990 yılında Almanyaların
birleşmesi ve 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması uluslararası sitemi ve Avrupa’daki siyasal
yapıyı kökten değiştirmiştir. Bu ani ve radikal yapısal değişim, bölgesel ölçekte işleyen kurumsal,
örgütsel yapıları da derinden etkilemiştir. Kuruluş amacı büyük ölçüde geçerliliğini yitiren AGİK,
yeni dönemin risk ve tehditlerini karşılayacak bir uyum gösterme süreci içine girmiştir.

1957 yılında Roma Antlaşmalarıyla kurulan AET’nin dışında kalmayı tercih eden İngiltere, diğer Avrupa ülkelerinden Avusturya, Danimarka, Norveç, Portekiz, İsveç ve İsviçre ile serbest ticaret bölgesi kurarak adeta kıtada alternatif bir ticaret bloğu yaratmıştır.

EFTA kurucu ülkeleri şunlardır: Avusturya, Danimarka, Norveç, Portekiz, İsveç, İsviçre ve İngiltere. Sonradan Finlandiya, İzlanda ve Lihtenştayn da EFTA’ya katılmıştır. Günümüzde ise EFTA üyesi olarak sadece İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre bulunmaktadır.

5 Mayıs 1949’da Avrupa Konseyi statüsünü imzalayan 10 kurucu devlet, İngiltere, Fransa, İrlanda, İtalya, Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Danimarka, İsveç’tir. Görüleceği gibi bu 10 devlet arasında Batı Almanya yoktur. 1949 Mayıs ayı itibariyle Almanya’nın siyasi geleceği konusunda ABD ve Sovyetler Birliği arasında kopuş gerçekleşmiş ve Batı Almanya kurulmak üzeredir. Bu nedenle Batı Almanya kurucu devletler arasında yer almamıştır.

Helsinki Nihai Senedi, katılımcı devletlerin uymaları gereken on temel ilke belirlemiştir:
• Egemen eşitlik ve egemenliğe saygı,
• Kuvvet kullanmaktan veya kuvvet kullanma tehdidinden kaçınma,
• Sınırların ihlal edilmezliği,
• Devletlerin toprak bütünlüğünün korunması,
• Anlaşmazlıkların barışçıl yollardan çözümü,
• İçişlerine karışmama,
• İnsan hakları ve temel özgürlüklere saygı,
• Halkların eşit haklardan ve kendi kaderlerini tayin hakkından yararlanması,
• Devletler arasında işbirliği,
• Uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklerin iyi niyetle yerine getirilmesidir. çevre sorunlarına bu belgede değinilmemiştir.

1948 Temmuz ayı sonunda Belçika ve Fransız hükümetleri, Avrupa Hareketi Lahey Kongresi kararlarını görüşmek üzere Brüksel Antlaşması Bakanlar Konseyi’ni toplantıya çağırmıştır. Toplantının gündemi, “Avrupa Meclisi” kurulması yönünde yapılacak çalışmaları planlamaktır. Brüksel Antlaşması’na üye beş devlet bu gündemle 25 Ekim 1948’de Paris’te toplanmış ve bu çalışmaları yürütecek bir komisyon kurmuştur. Avrupa Konseyi Statüsü 5 Mayıs 1949’da imzalanabilmiştir.

NATO’nun kuruluşundaki başlıca motivasyonların daha sonra 1955 yılında Varşova Paktı’nın kurulmasına öncülük edecek olan Sovyetler Birliği’nden algılanan tehdit ve ABD’nin Avrupa bölgesinde kolektif bir örgüt kurulması yönündeki telkinleri olduğu savunulabilir. Ne var ki NATO, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla işlevini kaybetmedi. Uluslararası ilişkilerde yaşanan gelişmeler ve oluşan farklı tehdit algıları çerçevesinde yapısal bir dönüşüm geçirdi. Terörün uluslararası bir nitelik kazanması, radikal dinci eğilimler, internet ortamında yaşanan siber saldırılar, Sovyetler Birliği’nin ardılı Rusya Federasyonu’nun bölgedeki politikaları NATO’nun güncel olarak algıladığı tehditler arasındadır.

1990’da ABD hükümeti ve Meksika hükümeti arasında bir ticaret anlaşması üzerine müzakerelere başlanmıştır. Kanada’nın da 1991’de görüşmelere katılmasıyla taraflar 1992 yılında uzlaşmışlar ve CUSFTA’nın yerini alacak olan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması ( The North American Free Trade Agreement: NAFTA) 1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Churchill’in öncülüğünde, Avrupa’daki söz konusu kuruluşlar 7 Mayıs 1948 tarihinde, Lahey’de “Avrupa Kongresi” adı altında bir araya gelmişlerdir. Bu toplantıya Avrupa’nın her yerinden 750 delege katılmıştır. Söz konusu toplantıda, Alcide de Gasperi, Jean Monnet, Robert Schumann, Paul-Henri Spaak gibi ilerde Avrupa bütünleşmesini daha ileri düzeye ulaştıracak devlet adamları da vardır.

NATO bünyesindeki en yetkili karar organı Kuzey Atlantik Konseyi’dir. Konsey’de her üye, büyükelçi düzeyinde bir Daimi Temsilci tarafından temsil edilir. Daimi Temsilciler, kendilerine bağlı siyasi ve askerî kurmay heyeti ile birlikte çalışmalarını yürütürler. Yılda iki kez ya da gerek görüldüğünde daha sık olmak üzere Konsey, Dışişleri Bakanları düzeyinde toplanır.

LAFTA’ya sonradan Kolombiya ve Ekvador (1961), Venezuela (1966) ve Bolivya (1967) dahil olmuştur. Küba’nın başvurusu ise reddedilmiştir.

MERCOSUR üyeleri Arjantin, Brezilya, Uruguay ve Paraguay’dır. Venezuela’nın üyeliği 2016 yılında askıya alınmış, Bolivya’nın katılım süreci ise devam etmektedir.

23 Ekim 1954 tarihinde imzalanan Paris Antlaşması ile Brüksel Antlaşması değiştirilerek Batı Avrupa Birliği kurulmuştur. Batı Avrupa Birliği Örgütü, Maastricht Antlaşması’yla AB’nin güvenlik ve savunma işlevlerini yerine getirmeye başlamış ve NATO ile AB arasında bir köprü görevi de görmüştür. Batı Avrupa Birliği, AB’nin güvenlik ve savunma politikası alanını kendi bünyesinde geliştirmeye başlaması sonrasında 30 Haziran 2011 tarihinde resmen sona erdirilmiştir.

2004 yılında Peru-Cuzco’da toplanan 12 Güney Amerika ülkesinin liderlerinin (Arjantin, Bolivya, Brezilya, Şili, Kolombiya, Ekvador, Guyana, Paraguay, Peru, Surinam, Uruguay ve Venezuela) yayınladıkları Bildiriyle, MERCOSUR ve And Topluluğu’nu birleştirilerek, Şili’nin de katılımıyla Kıta genelinde bir serbest ticaret bölgesi oluşturulması, Güney Amerika ülkeleri arasında siyasi dayanışmanın sağlanması, kırsal kalkınma ve tarım politikalarının uyumlaştırılması, enerji işbirliği, teknoloji transferi, uyuşturucu ticareti ile mücadele gibi alanlarda kapsamlı ortak politikaların geliştirilmesi hedeflerini açıklamalarıdır. 2007 yılında Venezuela’da bir araya gelen Devlet ve Hükümet Başkanları entegrasyon sürecinin Güney Amerika Ulusları Birliği (Union of South American Nations: UNASUR) ismiyle sürdürülmesine karar vermişlerdir.

Temas ülkeleri adı verilen Avustralya, Japonya, Yeni Zelanda ve Kore Cumhuriyeti gibi devletler, NATO’nun barış gücü operasyonlarında yer almıştır. Ne var ki Antlaşma’nın 10. Maddesi, örgüte yalnızca Avrupa kıtasındaki devletlerin üye olabileceğini öngörmektedir. Diğer yandan Almanya, örgütün ABD’nin Çin’i çevreleme politikasının bir aracı
haline gelebileceği gerekçesiyle NATO’nun küresel bir form almasına kuşkuyla yaklaşmaktadır. İsrail ise, NATO'nun 1994’te başlattığı “Akdeniz Diyaloğu” girişimi kapsamında askeri tatbikatlarına katılmaktadır.

Türkiye'nin NATO üyesi olma çabasının temel nedenleri şu şekilde özetlenebilir: