ULUSLARARASI ÖRGÜTLER - Deneme Sınavı - 19

19. yüzyılda Napolyon Savaşları sonrasında 1815 Viyana Kongresi ile ortaya çıkan “Avrupa Uyumu” düzeni içinde artan işbirliği ortamı uluslararası örgütlerin kurulması için uygun bir iklim yaratmıştır. 1815 yılında Ren Nehri’nde Seyrüsefer için kurulan “Merkezi Komisyon” bu anlamda hem ilk kurulan uluslararası örgüttür hem de çağdaş uluslararası örgütlerin öncülü niteliği taşımıştır.

Uluslararası rejimler, devletlerin tek başlarına çözemeyecekleri sorunlu alanları düzenlemek için egemenlik devri yoluyla oluşturdukları hukuki kurallar ve mekanizmalardır. Bugün birçok alan uluslararası rejimler yoluyla düzenlenmiş durumdadır. Bu bağlamda Young, “bir uluslararası rejimler dünyasında yaşıyoruz” saptamasını yapmaktadır.

Egemen ve eşit olduğu varsayılan devletlerden/ birimlerden oluştuğu kabul edilen yeni bir uluslararası sistem ortaya çıkmıştır. Bu sistem merkezî bir otoritenin olmadığı, devletlerin genel olarak güvenlik kaygılarıyla hareket ettikleri anarşik bir özellik göstermeye başlamış ve uluslararası ilişkilerin ana konusunu güvenlik sorunları oluşturmaya başlamıştır.

Ülkesel devlet ya da bir başka şekilde söylenişiyle teritoryal devlet; evrensel imparatorluklara karşı sınırlı bir toprak (ülke ya da vatan) üzerinde kurulmuş ve kendi siyasi varlığını bu ülkeden alan bir devlettir.

Uluslararası örgütlerin yaygınlaşması için 19. yüzyılın başını beklemek gerekmiştir. Bunun temel nedeni ülkesel, ulus-devletlerin yaygınlık kazanması ve bu devletler arası ilişkilerin barışçıl bir dönemde artış göstermesidir. 19. yüzyıl bu açıdan Avrupa’da uluslararası örgütlerin yaygınlık kazandığı bir büyük başlangıç dönemi olmuştur.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır.

Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam.

Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka,  Ukrayna, ABD.

Uluslarüstülük anlayışı Ernest B. Haas tarafından neofonksiyonalizm (Yeni işlevselcilik) olarak adlandırılan bir teori içinde ve özelde Avrupa Birliği’nin gelişimini açıklayacak şekilde ortaya konmuştur. Haas söz konusu teoriyi, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan kömürçelik sektörlerindeki bütünleşme hareketinden (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu: AKÇT) tüm ekonomiyi kapsayan global ekonomik bir bütünleşme modeline geçiş örneğini gözlemleyerek oluşturmuştur.

Schuman Deklarasyonu’nun amacı, Avrupa’da bir daha savaş çıkmasını engellemek ve böylece dünya barışına katkıda bulunmak olarak ortaya konmuştur. Deklarasyonun ilk paragrafında, “dünya barışının, tehditler karşısında yaratıcı çabalar olmadan korunamayacağı” belirtilmekte ve “örgütlü bir Avrupa’nın yaratılmasının Avrupa’da barışcıl ilişkilerin korunması için zorunlu olduğu” ifade edilmektedir. Deklarasyonun ilk paragrafında da ifade edildiği gibi, Avrupa bütünleşmesinin ilk somut adımı olan
Schuman Deklarasyonu’nun amacı Avrupa’da (en azından o zaman için Batı Avrupa’da) kalıcı barışın temellerinin atılmasıdır.

Haas, siyaset alanlarını birincil siyaset alanları ve ikincil siyaset alanları olarak ikiye ayırmıştır. Birincil siyaset alanları; güvenlik, savunma, dış politika gibi konulardan oluşurken ikincil siyaset alanları daha ziyade ekonomik ve teknik alanlardır.

Wilson’un fikirleri etrafında ve çabasıyla kurulan Milletler Cemiyeti’ne, iç siyasetinden kaynaklanan nedenlerle ABD üye olmamış ve başlangıcından itibaren bu durum örgütü sorunlu bir durum içine sokmuştur.

Ulusötesicilik (transnasyonalizm), uluslararası ilişkilerde tabiiyet, vatandaşlık, millî kimlik esasından bağımsız olarak hareket eden çıkar gruplarının, ulusal sınırları aşarak kurduğu toplumsal ve ekonomik bağların uluslararası sistemi ve devletin yapısını değiştirmekte olduğuna ilişkin bir görüşü ifade eder.

Uluslararası rejimler, devletlerin tek başlarına çözemeyecekleri sorunlu alanları düzenlemek için egemenlik devri yoluyla oluşturdukları hukuki kurallar ve mekanizmalardır. Bugün birçok alan uluslararası rejimler yoluyla düzenlenmiş durumdadır. Bu bağlamda Young, “bir uluslararası rejimler dünyasında yaşıyoruz” saptamasını yapmaktadır.

Birleşmiş Milletler (BM) İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ertesinde kurulmuştur. BM’nin ana amacı, Antlaşma metninde belirtildiği üzere, uluslararası barış ve güvenliği korumaktır. BM bu amacını gerçekleştirmek için, kolektif güvenliği sağlama konusunda başarısızlığa uğrayan Milletler Cemiyeti’nin sınırlılıklarını aşacak şekilde kurulmuştur. Bu doğrultuda atılan en önemli adım kuvvet kullanımının Madde 2/4 kapsamında yasaklanmasıdır. Bu geniş yasak içinde istisna Meşru Müdafaa (51’nci Madde) ve (57’nci Madde) uluslararası barış ve güvenliğinin tehdidini bertaraf etmek üzere alınan BM Güvenlik Konseyi Kararıyla kuvvet kullanımıdır. 

YANİ BM ŞARTI'NDAKİ KUVVET KULLANMA YASAĞININ İKİ İSTİSNASI BULUNMAKTADIR. BUNLARDAN İLKİ MEŞRU MÜDAFAA DURUMU İKEN DİĞERİ BM GÜVENLİK KONSEYİ'NİN 7. BÖLÜM ÇERÇEVESİNDE ALDIĞI KARAR UYARINCA KUVVET KULLANMADIR. DOLAYISI İLE E ŞIKKI YANLIŞTIR. DİĞER ŞIKLARDA VERİLEN BİLGİLER İSE DOĞRUDUR.

Asya’da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı’na (AİGK/CICA) 26 üye devlet ve 8 gözlemci devlet bulunmaktadır. Üye devletler: Afganistan, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin, Filistin, Hindistan, Irak, İran, İsrail, Kamboçya, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Mısır, Moğolistan, Özbekistan, Pakistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Ürdün, Vietnam.

Gözlemci devletler: Beyaz Rusya, Endonezya, Filipinler, Japonya, Malezya, Sri Lanka, Ukrayna, ABD

Avrupa Ekonomik Topluluğu ile ortaya çıkan Avrupa ortak pazarı, bütünleşmenin derinleşmesiyle daha ileri bir ekonomik entegrasyona doğru ilerlemiştir. Bu yolda önemli bir antlaşma Avrupa Tek Senedi Antlaşması’ dır. Tek Sened bir yönüyle Avrupa ortak pazarını tamamlarken diğer yandan siyasi konuları da bu uluslarüstü bütünleşme alanına dahil etmiştir.

Liberal akımın bu alandaki önemli yazarı Mitrany birbirinden bağımsız olarak, farklı ihtiyaçları karşılamak, farklı işlevleri görmek üzere ortaya çıkan uluslararası örgütlerin zamanla birbiriyle ilişkilendirilebileceğini ve bu şekilde küresel ve evrensel nitelikte bir kurumlar ve kurallar ağının ortaya çıkacağını ileri sürmektedir. Mitrany’e göre örgütler arası bu ilişkilenme süreci sonucunda kapsayıcı bir şemsiye örgütü ortaya çıkaracaktır.

Mitrany bu şekilde, ilerde ayrıntılı olarak inceleyeceğimiz Birleşmiş Milletler (BM) örgütü ve bu örgüt çatısı altında ortaya çıkmakta olan yeni örgütsel ağı işaret etmiştir. BM sistemi içinde faaliyet gösteren tüm örgütleri, sağlıktan haberleşmeye, taşımacılıktan çalışma hayatına kadar işlevsel bir örgütlenme ve dünyada barışı sağlayacak bir işbirliği ağı olarak görmüştür. Mitrany’nin koordinasyon sağlayacak şemsiye örgüt kavramıyla işaret ettiği örgüt, bu nedenle Birleşmiş Milletler Örgütüdür. Mitrany, İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan bu uluslararası işbirliği sisteminin gelişip dünya toplumu oluşumu yönünde ilerleyeceği görüşünü ileri sürmüştür.

Tek Avrupa Senedi’nin Avrupa Birliği yönünde ortaya çıkardığı kazanımlar, Maastricht Antlaşması ile çok daha ileriye taşınmıştır. Maastricht Antlaşması, Avrupa Toplulukları’ndan Avrupa Birliği’ne geçişi sağlamıştır. Bu geçiş aynı zamanda uluslarüstü bütünleşmenin siyasi alanlara sirayet etmesi anlamını da taşımaktadır.

Dougherty ve Pfaltzgraff  göre uluslararası sistemde devletler arası ilişkiler, önceleri zaman zaman birbirine çarpan bilardo toplarına benzemekteydi. Dolayısıyla bilardo topu ile sembolize edilen devletler temel aktörlerdi ve bunlar arasındaki etkileşim, bilardo toplarının çarpışması gibi geçici nitelikteydi. Bir başka deyişle kalıcı uluslararası kurumsal çerçeveler olarak uluslararası örgütler ortaya çıkmamıştı. Oysa gelişen teknoloji ve buna bağlı olarak ekonomik işleyiş, uluslararası aktörler arasındaki ilişkiyi daha çok bir örümcek ağına yaklaştırmıştır. Örümceğin iki yer arasında ördüğü ağ sürekli, kesintisiz ve kalıcıdır. Ayrıca örümcek, ağını örerken yüzlerce bağlantı ve böylece sıkı bir ağ kurar. Bugün uluslararası örgütlerin ortaya çıkardığı kurumsal ve kuralsal ağ küresel bir nitelik taşımaktadır.

Uluslarüstülük anlayışı Ernest B. Haas tara- fından neofonksiyonalizm (Yeni işlevselcilik) olarak adlandırılan bir teori içinde ve özelde Avrupa Birliği’nin gelişimini açıklayacak şekilde ortaya konmuştur. Haas söz konusu teoriyi, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan kömür- çelik sektörlerindeki bütünleşme hareketinden (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu: AKÇT) tüm ekonomiyi kapsayan global ekonomik bir bütünleşme modeline geçiş örneğini gözlemleyerek oluşturmuştur.

Keohane ve Nye artık dünyanın “küresel bir kasabaya” dönüştüğünü, uluslararası aktörler arasındaki sosyal ekonomik alışverişin ulusal sınırları çoktan aştığını ve ulusal sınırların gittikçe ortadan kalktığını belirtmektedir. Keohane ve Nye’a göre uluslararası aktörler çeşitlenmekte ve bunlar arasında artan etkileşim, karşılıklı bağımlılık yaratmakta ve dünya söz konusu karşılıklı bağımlılık ağı içinde bütünleşmektedir. Bu bağlamda iç politika, dış politika ayrımı da önemini yitirmektedir. Bir diğer önemli nokta da askerî gücün önemini yitirmesidir.