ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Devletlerin önemli ölçüde vergi oranlarını düşürme ve avantajlar sağlama yoluyla yatırımları ve işletme faaliyetlerini ülkelerine çekmek için birbirleriyle yaptıkları yarış vergi rekabeti olarak addedilir.

Vergi arbitrajı, ülkelerin vergi sistemlerindeki farklılıklar sonucunda ortaya çıkan ve vergi yükümlüsü ya da yükümlülerinin bu farklılıklardan faydalanarak hiç vergi ödemedikleri ya da daha az vergi ödedikleri durumdur.

A ülkesinde yerleşik bir kiralama (leasing) şirketinin, B ülkesinde yerleşik bir şirkete otomobil kiralaması ve A ülkesinde uygulanan vergi yasalarının kiralayan şirkete “yasal sahiplik” ilkesini esas alarak otomobilin maliyet bedeli üzerinden hesaplanan  amortismanlarını indirim olanağı sağlarken B ülkesinde uygulanan vergi yasalarının da kiralama konusu otomobil için “ekonomik sahiplik” ilkesini esas alarak indirim olanağı sağlaması olayı vergi arbitrajına örnektir.

Vergi rekabeti, vergi uyumlaştırmasından ya da vergi koordinasyonundan farklı bir kavramdır. Vergi uyumlaştırmasında devletler, efektif vergi oranlarını birbirlerine eşitlerken mali bağımsızlıklarını kaybetmektedirler. (Efektif Vergi Oranı: Ödenen
verginin istisna ve muafiyetlerden önceki vergilendirilebilir matraha bölünmesiyle hesaplanan orandır.)

Devletlerin sınır ötesi işlemlerde yüksek ya da düşük vergi oranlarından kaynaklanan eşitsizlikleri ve bu durumun vergi sistemlerinde ortaya çıkardığı olumsuzlukları önlemek için mümkün olduğunca vergi politikalarındaki mali bağımsızlıklarını koruyarak iş
birliğini artırmayı amaçladıkları duruma karşılık gelen kavram vergi koordinasyonudur.

Yatay ve dikey vergi rekabeti kavramları, rekabet içerisinde bulunan vergi idarelerinin
birbirleriyle olan ilişkilerine ve konumlarına göre belirlenmektedir. Yatay vergi rekabeti iki durum için söz konusudur. Bunlardan birincisi bir ülke içinde eşit yönetsel yetkiye sahip yerel idareler arasında mobil vergi matrahları için gerçekleşen vergi rekabetidir. İkinci durumda ise yatay vergi rekabeti, farklı devletlerin uluslararası alanda rekabetidir. Her iki rekabet türünde yerel idareler ya da mali egemenliğe sahip bağımsız devletler, eşit konumdadırlar ve aralarında hiyerarşiye dayanan bir ilişki söz konusu değildir. Yatay rekabette, bir devletin vergi oranını artırması, diğer devletin vergi matrahını artırmaktadır. Bir ülke içerisinde yerel idare ile daha üst konumda olan merkezî idare arasında gerçekleşen vergi rekabeti ise dikey vergi rekabetidir. Bu rekabet türüne federe devlet ile federal arasındaki vergi rekabeti örnek olarak  gösterilebilir.

Vergi rekabeti, eşit büyüklükte ülkeler arasında gerçekleşiyorsa her iki ülke vergi
indirimini uygulamak için benzer gerekçelere sahipse ve düşük vergi oranı  uyguladıklarında eşit bir refah kaybına uğruyorlarsa simetrik vergi rekabeti söz konusudur.

Rekabet eden ülkeler farklı büyüklükteyseler küçük ülke vergi indirimi için daha fazla harekete geçirici güdüye sahipse ve vergi indirimi dolayısıyla gerçekleşen yeni denge noktasından büyük ülkeye göre daha az olumsuz etkileniyorsa asimetrik vergi rekabeti söz konusudur.

Tiebout, bireylerin yerleşim yerlerini seçerken yerel idarelerin kendi aralarında yaptıkları rekabetin kamu hizmetlerinin ve toplanan vergilerin etkinliğini arttıracağını
belirtmiştir. Bireyler yaşayacakları yer seçimini, kamu hizmetleri için olan talepleri ve yerel vergi düzeyine göre yapmaktadırlar. Eğer aileler çocukları için iyi eğitim veren kamu okulu tercihinde bulunuyorlarsa ya da daha iyi yeşil parklar ya da yollar talep ediyorlarsa daha fazla vergi ödemelidirler. Tercihleri bu yönde değilse, daha az verginin ve daha sınırlı olanakları olan okulların bulunduğu yerleşim yerlerini tercih etmelidirler. Yerel idareler, bölgelerinde ikamet edenlerin yerleşkelerini terk etmemesi için kamu harcamaları ve vergi düzeyinin yerel tercihleri karşılaşması için çaba sarf etmelidirler. Tiebout Modelinde vergi rekabeti sayesinde kamu harcamalarının son birim faydası, bu harcamalar için gerekli girdinin son birim maliyetine eşitlenmektedir. Kamu hizmetleri, herkesten eşit tutarda alınan yerel vergilerle finanse edilmektedir.

Devletlerin tek taraflı olarak aldıkları önlemler arasında “ikili gelir vergisi sistemi”,
“kontrol edilen yabancı kurum (KEYK)” ve “transfer fiyatlandırma (TF)” gibi  düzenlemeleri uygulamaya başlamaları olmuştur. İkili gelir vergisi sisteminde sermaye kazançları tek oranlı olarak vergilendirilirken emek gelirleri artan oranlı vergi tarifesine
tabi olmaktadır. KEYK’de devletler, kendi ülkelerinde ikamet eden ana işletmelerin
yurt dışında faaliyette bulunan bağlı işletmelerinin yine yurt dışında elde ettikleri
karlarını kendi ülkelerine getirmeye zorlamaktadırlar. TF’de ise devletler, kendi  ülkelerinde faaliyette bulunan bir işletmenin yurt dışında faaliyette bulunan ilgili işletmelerine (ana işletme/bağlı işletme/iştirak) yaptıkları mal ve hizmet satışlarında
belirlenen fiyata müdahale ederek kâr transferi yoluyla kendi ülkelerinde  vergilendirilebilir matrahların yurt dışına çıkmasına engel olmaya çalışmaktadırlar.

Vergi arbitrajı, ülkelerin vergi sistemlerindeki farklılıklar sonucunda ortaya çıkan ve vergi yükümlüsü ya da yükümlülerinin bu farklılıklardan faydalanarak hiç vergi ödemedikleri ya da daha az vergi ödedikleri durumdur. Vergi arbitrajında vergi yükümlüsü, iki ülke vergi yasalarındaki farklılık ya da çatışmadan faydalanmaktadır.

Efektif Vergi Oranı: Ödenen verginin istisna ve muafiyetlerden önceki vergilendirilebilir matraha bölünmesiyle hesaplanan oran. Yasal vergi oranınından farklıdır.

Vergi rekabeti, eşit büyüklükte ülkeler arasında gerçekleşiyorsa her iki ülke vergi indirimini uygulamak için benzer gerekçelere sahipse ve düşük vergi oranı uyguladıklarında eşit bir refah kaybına uğruyorlarsa simetrik vergi rekabeti söz konusudur. Buna karşılık rekabet eden ülkeler farklı büyüklükteyseler küçük ülke vergi indirimi için daha fazla harekete geçirici güdüye sahipse ve vergi indirimi dolayısıyla gerçekleşen yeni denge noktasından büyük ülkeye göre daha az olumsuz etkileniyorsa asimetrik vergi rekabeti söz konusudur. Vergi indirimi dolayısıyla büyük ülkenin uğradığı vergi kaybı, küçük ülkenin vergi kaybına göre daha fazladır. Bu nedenle vergi rekabeti, küçük ülkeler için daha fazla avantajlıdır.

Tiebout Modeli, seçmenlerin tamamen mobil oldukları ve bir yerleşim yerinden diğer yerleşim yerine serbestçe taşınabildikleri, yerel idarelerin hizmetleri ve vergileri konusunda tam bilgi sahibi oldukları, tüketicilerin tercihte bulunabilecekleri çok sayıda yerel yerleşim yerine olduğu, istihdam olanaklarının göz ardı edildiği ve bireylerin yaşamalarına sürdürmelerine yetecek kadar gelirleri oluğu ve yerel idarelerin sundukları hizmetlerin negatif ya da pozitif dışsallığını olmadığı, yerel idarelerin en uygun büyüklüğe sahip oldukları eğer değillerse bireyleri bölgelerine yerleşmeleri için teşvik ettikleri ve en uygun büyüklüğe sahip yerel idarelerin bu durumlarını sürdürmeye çalıştıkları varsayımlarına dayanmaktadır.

Vergi Cennetleri: Coğrafi olarak küçük ve doğal kaynakları sınırlı olduğundan finansal hizmetler ve portföy yatırımları açısından cazibe ortamı sağlamaya çalışan ülkelerdir

Kıyı Bankası: Kuruldukları ülkenin vergi ve bankacılık mevzuatına tabi olmadan faaliyet gösteren banka.

Türkiye söz konusu listede bulunmamaktadır.

OECD zarar verici vergi rekabetini, saldırgan bir yaklaşımla sermaye ve finansal yatırımların yön değiştirmesinin sağlanarak diğer ülkelerin vergi matrahlarının erozyona uğratılması olarak tanımlanmaktadır.

KEYK’de devletler, kendi ülkelerinde ikamet eden ana işletmelerin yurt dışında faaliyette bulunan bağlı işletmelerinin yine yurt dışında elde ettikleri karlarını kendi ülkelerine getirmeye zorlamaktadırlar.

OECD’nin zarar verici vergi rekabeti çalışmaları kapsamında yayımlanan 2000 yılı Raporu’nda üye ülkelerde yer alan tercihli rejimler arasında Türkiye’den iki rejim yer almıştır. Bunlar, “İstanbul Kıyı Bankacılığı” ile “Serbest Bölge Rejimleri”dir. İstanbul Kıyı Bankacılığı rejimi 2002 yılında kaldırılmıştır.