ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Uluslararası şirketlerin temsil ettiği dev üretim kapasitesi ve sınırsız Mali güç çoğu kez onlara yerli şirketler karşında haksız rekabet üstünlüğü sağlamakta; mal farklılaştırması, üstün pazarlama teknikleri ve fiyat politikaları ile yerli üreticilere göre daha geniş pazarları ele geçirmelerine neden olabilmektedir.

Özellikle gelişmekte olan ülkeler uluslararası şirketleri bir dış finansman kaynağı olarak görürler. Uluslararası şirketlerin kendi ülkelerinde yaptıkları doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıyla üretim kapasitelerini arttırmalarını, ileri teknoloji ve yönetim bilgisi getirmelerini, ihracata yönelik üretim yapmalarını ve istihdamı arttırmalarını beklerler.

Bazı ülkelerin sahip olduğu zengin doğal kaynaklar, bilgi birikimi, nitelikli işgücü gibi faktörler bu ülkelerde faaliyetlerde bulunan şirketleri diğer ülkelerdeki şirketlere göre daha üstün hâle getirebilmektedir.

Bir daimî iş yerinin taşıması gereken özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Bir iş yerinin varlığı,

Bu iş yerinin sabit yer olması,

İşlerin bu sabit yer vasıtasıyla sürdürülmesi,

Yer altı boru hatları, yer altı demiryolu hatları, madenler ve benzerleri daimî işyerinin “sabit yer” ölçütünü karşılamaktadırlar.

Model Vergi Anlaşması’nın 7. maddesi daimî iş yerinin vergiye tabi kazancının tespit edilmesi konusunda da hüküm içermektedir. Buna göre, daimî iş yerinin işle ilgili faaliyetleri dolayısıyla yaptığı giderler daimî iş yerinin bulunduğu yabancı ülkede yapılmış olsun ya da olmasın gayrisafi kazançtan indirilebilir.

Kâr payı” kavramının kapsamı Model Vergi Anlaşması ’nın 10. maddesinin 3. paragrafında aşağıdaki gibi belirtilmiştir:

Hisse senetlerinden elde edilen gelirler;

İntifa senetlerinden veya intifa haklarından elde edilen gelirler;

Maden paylarından elde edilen gelirler;

İntifa senetlerinden veya intifa haklarından elde edilen gelirler

Alacak niteliğinde olmayıp kazanca katılmayı sağlayan diğer haklardan elde edilen gelirler;

Ülkenin ulusal hukuk sistemine göre hisse senetlerinden elde edilen gelirle aynı muameleyi gören gelirler.

Faiz gelirinin elde edildiği kaynak devletinin vergilendirme yetkisi tamamen sınırlandırılmamış, vergi oranının en çok %10 olması düzenlenmiştir.

Brezilya, Kolombiya ve Danimarka sadece tek taraflı PFA’ ya olanak veren ülkelerdir.

Mükellef vergi idaresi arasındaki bu tür anlaşmalar, ilk olarak 1991 yılında ABD’de uygulanmıştır. Daha sonra da Avustralya, Kanada, Almanya, Japonya, İspanya, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda ve İngiltere vergi sistemlerinde de bu türlü anlaşmalara imkân veren düzenlemelere yer verilmiştir.

Yabancı ülkelerde bulunan varlıkları bakımından en büyük 10 şirket tablosu incelediğinde General Electric şirketinin 420.300 Milyon dolar ile bulunan varlıklarının ekonomik değeri olarak en yüksek değere sahip olduğu görülecektir.

Yabancı ülkelerde bulunan varlıkları bakımından en büyük 10 şirket tablosu incelediğinde ExxonMobile şirketinin 390.728 Milyon dolar ile toplam satış değeri olarak en yüksek değere sahip olduğu görülecektir.

Ev sahibi ülkeye sağladıkları yararlar: Ev sahibi ülkede ilave yatırımlarla üretim kapasitesini ve istihdamı arttırırlar, ekonominin büyümesine katkı sağlarlar, Ev sahibi ülkeye yeni teknoloji ve üretim teknikleri getirirler. Yeni teknoloji ve üretim tekniklerinin ev sahibi ülke tarafından öğrenilmesi ve ekonominin diğer alanlarında kullanılması verimlilik artışına neden olur,  Ev sahibi ülkede faaliyette bulunan yerel şirketlerin daha rekabetçi olmalarına neden olurlar. Ev sahibi ülkede yatırım yaptıkları sektöre katkı sağlayan yerli üreticiye yeni iş imkânları yaratırlar, yan sanayinin gelişimine katkı sağlarlar. Ev sahibi ülkede elde edilen kurum kazançları ve yaratılan ilave istihdam üzerinden ödenecek vergilerle vergi hasılatının artmasına katkı yaparlar. Ev sahibi ülkenin döviz rezervlerini arttırarak özellikle kalkınma için gerekli ithalatın yapılmasına katkı yaparlar.

Ev sahibi ülkeye sağladıkları yararlar: Ev sahibi ülkede ilave yatırımlarla üretim kapasitesini ve istihdamı arttırırlar, ekonominin büyümesine katkı sağlarlar, Ev sahibi ülkeye yeni teknoloji ve üretim teknikleri getirirler. Yeni teknoloji ve üretim tekniklerinin ev sahibi ülke tarafından öğrenilmesi ve ekonominin diğer alanlarında kullanılması verimlilik artışına neden olur,  Ev sahibi ülkede faaliyette bulunan yerel şirketlerin daha rekabetçi olmalarına neden olurlar. Ev sahibi ülkede yatırım yaptıkları sektöre katkı sağlayan yerli üreticiye yeni iş imkânları yaratırlar, yan sanayinin gelişimine katkı sağlarlar. Ev sahibi ülkede elde edilen kurum kazançları ve yaratılan ilave istihdam üzerinden ödenecek vergilerle vergi hasılatının artmasına katkı yaparlar. Ev sahibi ülkenin döviz rezervlerini arttırarak özellikle kalkınma için gerekli ithalatın yapılmasına katkı yaparlar.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 5. maddesine göre bir şirketin işini tamamen veya kısmen yürüttüğü, işle ilgili sabit yere “daimî iş yeri” denir. Bu tanıma göre bir daimî iş yerinin taşıması gereken özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Bir iş yerinin varlığı, Bu iş yerinin sabit yer olması, işlerin bu sabit yer vasıtasıyla sürdürülmesi.

Daimî iş yerine ilişkin tanımın yanında OECD Model Vergi Anlaşması’nın 7.maddesinin 2. paragrafında daimî iş yeri olarak değerlendirilecek sabit yerler sayılmıştır: Yönetim Yeri, şube, büro, fabrika, atölye, maden, petrol veya gaz kuyusu, taş ocağı veya herhangi bir doğal kaynak istihraç yeri, bağımlı acenteler.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 7. maddesinin 4. paragrafında daimî iş yeri sayılmayacak sabit yerler sayılmıştır: İşletmeye ait ticari malların özellikle saklaması ya da sergilenmesi amacıyla kaynak ülkede kullanılan bir yerin varlığı; İşletmeye ait ticari malların özellikle saklanmak, sergilenmek veya sevk edilmek amacıyla kaynak ülkede bulundurulması;

İşletmeye ait ticari malların bir başka işletme tarafından yapılacak fason imalat için ülkede bulundurulması; İşletme için özellikle ticari mal satın almak üzere veya bilgi toplamak üzere sabit iş yeri oluşturulması;

Belirli bir ticari işe hazırlık veya yardımcı nitelikteki diğer her türlü faaliyetleri işletme için yapmak üzere sabit iş yeri oluşturulması;

Yukarıda sayılan iş yerlerinde faaliyetlerin bir bölümünü veya tümünü, ticari işe hazırlık veya yardımcı niteliği aşmamak koşuluyla yapmak üzere sabit bir iş yeri oluşturulması. Bağımsız acenteler (OECD Model Vergi Anlaşması md.5 (6)) Yavru şirketler (OECD Model Vergi Anlaşması md.5 (7)).

“Kâr payı” kavramının kapsamı Model Vergi Anlaşması’nın 10.maddesinin 3.paragrafında aşağıdaki gibi belirtilmiştir;

Hisse senetlerinden elde edilen gelirler, intifa senetlerinden veya intifa haklarından elde edilen gelirler, maden paylarından elde edilen gelirler, kurucu hisse senetlerinden elde edilen gelirler, alacak niteliğinde olmayıp kazanca katılmayı sağlayan diğer haklardan elde edilen gelirler, ülkenin ulusal hukuk sistemine göre hisse senetlerinden elde edilen gelirle aynı muameleyi gören gelirler.

Model Vergi Anlaşması’nın 11. maddesinin 1. paragrafına göre bir başka ülkeden elde edilen faiz gelirini ikamet devleti vergilendirecektir. Başka bir anlatımla bir uluslararası şirketin yerleşik olduğu devletin dışında yabancı ülkelerdeki kaynaklardan elde ettiği faiz geliri şirketin yerleşik olduğu devlette vergilendirilecektir.

Gayri maddi hak bedellerinin vergilendirilmesi ile ilgili hükümler OECD Model Vergi Anlaşması’nın 12. maddesinde yer almaktadır. Model Anlaşma’nın 12. Maddesinin 2. Paragrafında edebî, sanatsal veya bilimsel her türlü telif hakkının, patentin, markanın, desen veya modelin, planın, gizli formül veya üretim yöntemin kullanımı veya kullanım hakkı karşılığında veya sınai, ticari veya bilimsel tecrübeye dayalı bilgi birikimi karşılığında yapılan her türlü ödeme gayri maddi hak bedeli olarak tanımlanmıştır.