ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

19. yüzyılda buharlı gemi ve demir yolu taşımacılığının başlaması ile iletişim alanında yaşanan tekno­lojik gelişmeler küresel etkileşimin boyutlarını arttırmıştır. 20. yüzyılda kara yolu araçları ve hava yolu taşımacılığı daha hızlı ve ucuz hâle getirmiştir. Ayrıca İnter­net teknolojisi ve cep telefonu iletişimindeki gelişmeler küreselleşmenin etkinliği­ni arttırmıştır.

Devletlerin vergilendirme yetkilerini belirlemede kullandıkları farklı ölçütlerden kaynaklanmaktadır. Bilindi­ği üzere vergilendirme yetkisi, bir devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine daya­narak vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiilî gücüdür. Devlet vergi­lendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre ver­gilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

Devletlerin vergilendirme yetkilerini ortaya koyarken farklı ilkelerden ha­reket etmeleri vergilendirme yetkilerinin çatışmasına, uluslararası çifte vergilendir­me sorununa neden olmaktadır.

Kaynak ilkesine göre devlet, egemenliği altında bulunan ülkesi üzerindeki tüm vergi konularını vergilendirir. Buna göre, ülkede vergiyi doğran olan olay kendi bünyesinde gerçekleşmiş yabancı ve yerli kişiler kaynak ülkesine göre vergi öde­mekle yükümlüdür. Örneğin gelir ve kurumlar vergisinde geliri elde eden yerli ya da yabancı gerçek kişi ya da kurum kaynak ilkesine göre bu ülke tarafından ver­gilendirilir. Aynı şekilde, mal teslimi ve hizmet ifası hâlinde bunları gerçekleştiren­ler işlemin gerçekleştiği ülkede katma değer vergisi ödemekle yükümlüdürler. Em­lak vergisinde de binanın, arsa ya da arazinin yerli ya da yabancı malikleri vergi ödemekle yükümlü olmaları buna örnek gösterilebilir

Uluslararası çifte vergilendirme farklı vergi yükümlüleri tarafından elde edilen gelirin vergilendirilmesi durumunda da ortaya çıkabilmektedir. Bu durumda ulus­lararası ekonomik çifte vergilendirmeden bahsedilir. Aynı vergi konusunun farklı vergi yükümlüleri nezdinde aynı vergilendirme döneminde, aynı ya da benzer ver­gilerle birden fazla devlet tarafın­dan vergilendirilmesine uluslararası ekonomik çifte vergilendirme denir.

Devletler, alacakları tek taraflı ya da uluslararası önlemlerle vergilen­dirme yetkilerinden tamamen ya da kısmen vazgeçerek uluslararası çifte vergilen­dirmeyi ortadan kaldırmaya (ya da en azından etkisini azaltmaya) çalışmaktadırlar. Buradaki temel amaç üretim faktörlerinin ülkeler arasında etisin dağıtımını sağla­mak, çifte vergilendirmeden kaynaklanan aşırı vergi yükü nedeniyle kaynak sap­malarını engellemektir.

Matrahtan indirim yönteminde, ikamet devletinde hesaplanan matrahtan yurtdı­şında ödenmiş vergiler bir gider kalemi gibi indirilir. Matrahtan indirim yöntemi diğer tek taraflı yöntemlerle karşılaştırıldığında vergi yükümlüsünü çifte verilen- dirmeye karşı daha az korumaktadır.

Paris Anlaşmasıyla OEEC yerine kurulan OECD (Uluslararası Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Teşkilatı), üye ülkelerde ekonomik gelişmeyi, tam istihdamı, ekonomik istikrarı sağlamayı; ülkelerin ekonomik geliş­melerine katkıda bulunmayı ve uluslararası ticaretin gelişimine katkı sağlamayı amaçlamıştır.

OECD Model Vergi Anlaşması taraf devletler arasında vergilendirme yetkisi da­ğılımını yaparak çifte vergilendirmenin önlenmesi, ayrımcı vergilendirmenin en­gellenmesi ve uluslararası vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi ile vergi yüküm­lülerinin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma gibi faaliyetlerini önleme olmak üze­re üç temel alanda düzenleme yapmaktadır.

Vergi idarelerinin gelişen elektronik ticaret karşısında yetersiz kalmasının nede­ni ise ulusal vergi sistemlerini oluşturan vergi düzenlemelerinin ve vergi anlaşma­ları hukukunun elektronik ticaretin gelişmemiş olduğu dönemlerde oluşturulmuş olmasıdır. Bu bakımdan, örneğin, elektronik ticaretin gelişimi ile birlikte dijital ürünlerin teslimi, bu malların bedelinin bankacılık sistemi aracılığı ile tahsili ya da satıcının çoğu zaman satışın gerçekleştiği yerde fiziki olarak var olma zorunluluğu­nun olmaması vergi idarelerini zor durumda bırakmaktadır.