ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Küreselleşme ile gündeme gelen uluslararası vergi sorunları bu kitapta uluslararası çifte vergilendirme, elektronik ticaretin vergilendirilmesi, uluslararası şirketlerin vergilendirilmesi, uluslararası transfer fiyatlandırması ve uluslararası vergi rekabeti başlıkları altında incelenmiştir.

Devlet vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

Sermaye ihraç eden gelişmiş ülkeler, uluslararası şirketlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği kurum kazançlarını yurtiçinde vergiden istisna tutarak bu şirketlerin rekabet güçlerinin arttırılmasını sağlarlar.

Vergilendirme yetkisi çatışmalarının en çok karşılaşılanı ikametgâh-kaynak çatışmalarıdır. Buna göre bir vergi yükümlüsü kaynak devleti ile gelirin doğduğu ülke olması nedeniyle, ikamet devletiyle de yerleşik olduğu ülke olması nedeniyle vergilendirme ilişkisine girmektedir.

Uluslararası çifte vergilendirme hukuksal çifte vergilendirme ve ekonomik çifte vergilendirme olmak üzere iki şekilde ortaya çıkabilmektedir.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirme unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),

Aynı vergi yükümlüsü,

Aynı vergi konusu,

Aynı vergilendirme dönemi,

Aynı ya da benzer vergiler.

Bazı ülkelerde (Finlandiya, Japonya, Norveç ve Portekiz) ise çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları önceliklidir.

Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.

OECD Model Vergi Anlaşması taraf devletlerarasında vergilendirme yetkisi dağılımını yaparak çifte vergilendirmenin önlenmesi, ayrımcı vergilendirmenin engellenmesi ve uluslararası vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi ile vergi yükümlülerinin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma gibi faaliyetlerini önleme olmak üzere üç temel alanda düzenleme yapmaktadır. OECD Modeli Yedi bölümden oluşur.

Andean Uluslar Topluluğu, 1971 yılında Andean Modeli olarak da bilinen bir “çok taraflı anlaşma modeli” (Andean Modeli) yayınlamıştır.

Vergilendirme yetkisi çatışmaları aşağıdaki gibidir; kaynak-kaynak çatışmaları, ikametgâh-ikametgâh çatışmaları, ikametgâh-kaynak çatışmaları, gelirin özelliklerinden kaynaklanan çatışmalar, vergi yükümlüsüne ilişkin çatışmaları, vergi sistemlerinin uyumsuzluğu ile ilgili çatışmalar.

Verilen tanıma göre; Kaynak-Kaynak çatışmaları: iki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün gelirinin kendi ülkelerinde doğduğunu öne sürerler.

Vergi sistemlerinin uyumsuzluğu ile ilgili çatışmalar: iki devletin vergi sistemlerinde farklı uygulamalara yer verilmesi çifte vergilendirmeye neden olabilir. Örneğin değerleme hükümlerinin, vergilendirilebilir gelir tanımının ya da verginin hesaplanması farklılıkları.

Çifte vergilendirmeni unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir: iki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare), Aynı vergi yükümlüsü, Aynı vergi konusu, Aynı vergilendirme dönemi, Aynı ya da benzer vergiler.

Vergi sistemlerinde var olan tek taraşı yöntemler kimi ülkeler bakımından vergi anlaşmalarının müzakerelerinde bir politika aracı olarak göz önünde bulundurulmaktadır. Bazı ülkelerde (Finlandiya, Japonya, Norveç ve Portekiz) ise çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları önceliklidir.

Uluslararası çifte vergilendirme ile mücadelede tek taraşı yöntemlerde devletler vergilendirme yetkilerinden tek taraşı olarak vazgeçmektedirler. Tek taraşı yöntemlerde esas olarak ülkenin ekonomi politikalarının etkileri gözlenir. Örneğin, sermaye ihraç eden gelişmiş ülkeler, uluslararası şirketlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği kurum kazançlarını yurtiçinde vergiden istisna tutarak bu şirketlerin rekabet güçlerinin arttırmasını sağlarlar. Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yön temleri en çok başvurulan tek taraşı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.

14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan ve 30 Eylül 1960 tarihinde yürürlüğe giren Paris Anlaşmasıyla OEEC yerine kurulan OECD (Uluslararası Ekonomik iş birliği ve Kalkınma Teşkilatı), üye ülkelerde ekonomik gelişmeyi, tam istihdamı, ekonomik istikrarı sağlamayı; ülkelerin ekonomik gelişmelerine katkıda bulunmayı ve uluslararası ticaretin gelişimine katkı sağlamayı amaçlamıştır.

Yedi bölümden oluşan OECD Model Vergi Anlaşmasının birinci bölümünde anlaşmanın kapsamı ortaya koyulmaktadır. İkinci bölümde ise kişi, kurum, teşebbüs, yetkili makam, yerleşik ve daimî iş yeri gibi çeşitli kavramlar tanımlanmaktadır. Bağlama kuralları olarak ifade edilen gelirin hangi ülkede vergilendirileceğine ilişkin kurallar ise anlaşmanın 6-21 maddeleri arasını kapsayan üçüncü bölümünde yer almaktadır. Dördüncü bölüm ise servetin vergilendirmesi ile ilgili tek hüküm olan 22. maddeyi kapsamaktadır.

BM Model Vergi Anlaşması (Birleşmiş Milletler Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler Arasındaki Model Vergi Anlaşması) 1980 yılında yayınlanmış ve 2001 yılında güncellenmiştir.

İnternet teknolojisinin vergileme üzerinde etkili olan özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: İnternet teknolojisinde yaşanan gelişmelerle birlikte ticari faaliyetlerde ihtiyaç duyulan sermaye tutarı azalmış, küçük işletme sayısında artış olmuştur. Elektronik ticaret alım-satım işlemlerinde temsilci, komisyoncu, acente gibi aracılara olan ihtiyacı ortadan kaldırmıştır (disintermediation). Bir otobüs firmasının şehirlerarası otobüs biletlerini İnternet üzerinden doğrudan müşterilerine satması bu konuda verilebilecek bir örnektir. Şifreleme teknolojisinin gelişmesiyle birlikte İnternet üzerinden gönderilen ve alınan mesajların içeriklerinin üçüncü taraflarca araştırılması güçleşmiştir. Özellikle çok uluslu şirketlerde tasarım ve üretim gibi fonksiyonların bütünleşmesi sonucu grup içi fonksiyonların birbirinden ayrılması güçleşmiştir.  İnternet teknolojisi işletmelere uluslararası faaliyetlerindeki organizasyon yapılarının oluşturma konusunda esneklik getirmiştir.  İnternet teknolojisi ticari faaliyetin sürdürüldüğü yerin tespit edilmesini güçleştirmiştir.