ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Devlet vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

İkametgah-Kaynak çatışmaları: Vergi yükümlüsünün elde ettiği gelir kaynak devlet tarafından vergilendirilirken ikamet devlet tarafından da vergilendirilir.

Aynı vergi konusunun farklı vergi yükümlüleri nezdinde aynı vergilendirme döneminde, aynı ya da benzer vergilerle birden fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare) tarafından vergilendirilmesine uluslararası ekonomik çifte vergilendirme denir.

Uluslararası çifte vergilendirme ile mücadelede tek taraflı yöntemlerde devletler vergilendirme yetkilerinden tek taraflı olarak vazgeçmektedirler. Tek taraflı yöntemlerde esas olarak ülkenin ekonomi politikalarının etkileri gözlenir. Örneğin, sermaye ihraç eden gelişmiş ülkeler, uluslararası şirketlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği kurum kazançlarını yurtiçinde vergiden istisna tutarak bu şirketlerin rekabet güçlerinin arttırmasını sağlarlar. Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.

1992 yılında ise Model Vergi Anlaşmasının periyodik güncellenmesine imkân tanıyan “Gelir ve Servet Vergilerinde Vergi Anlaşması Modeli” (bundan sonra kısaca OECD Model Vergi Anlaşması olarak ifade edilecektir) yayınlanmıştır. OECD Model Vergi Anlaşması günümüze kadar birçok kez güncellenmiştir.

Uluslararası ticarette KDV’nin uygulanmasında kaynak ve varış yeri ilkesi (orijin ve destinasyon ilkesi) uygulanmaktadır. Varış yeri ilkesinde vergiye tabi olan mallar hangi ülkede üretildiği dikkate alınmaksızın tüketildiği ülkede vergilendirilir.

Kaynak ilkesinde ise dış ticarete konu olan mal ve hizmetler tüketim yerine bakılmaksızın üretildikleri ülkede vergilendirilirler. Verginin konusunu ise ülke içindeki tüketim ve yapılan ihracat oluşturmaktadır.

Elektronik ticaret için gerekli olan sermayenin geleneksel ticaret için gerekli olan ve kullanılan sermayeden uluslararası alanda daha fazla hareketli olduğu bilinen bir durumdur. Bunun dışında, elektronik ticaretin tüketiciyle satıcı arasındaki mekân bakımından bağımlılığı ortadan kaldırması, elektronik ticaret girişimcisinin kendisine avantajlı olan yerde kuruluş yeri seçmesini teşvik edecektir. Bu nedenlerden dolayı kaynak ilkesiyle biçimlendirilmiş bir tüketim vergisi sistemi, satıcıların kendilerine minimum vergi yükü sunan yerde kuruluş yeri belirlemesini teşvik edecektir. Böylece elektronik ticarette kaynak yeri ilkesi, geleneksel ticarette olduğundan daha fazla sermaye saptırıcı etkiye sahiptir diyebiliriz.

Elektronik ticarette varış yeri ilkesi, kaynak ilkesine göre etkinlik, uygulanabilirlik ve mükelleflerin vergiye uyumu bakımından daha üstündür. Buna karşılık tarafsızlık açısından özellikle federal devletlerde ve ekonomik bütünleşmelerde kaynak ilkesi varış yeri ilkesine tercih edilir.

Ortak Pazar: Bir iktisadi bütünleşme türü olan ortak pazarda üye ülkeler arasında üretim faktörlerinin serbest dolaştığı bir gümrük birliği ve üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi uygulanır.

Ev sahibi ülkeye sağladıkları yararlar:
• Ev sahibi ülkede ilave yatırımlarla üretim kapasitesini ve istihdamı arttırırlar,
ekonominin büyümesine katkı sağlarlar,
• Ev sahibi ülkeye yeni teknoloji ve üretim teknikleri getirirler. Yeni teknoloji
ve üretim tekniklerinin ev sahibi ülke tarafından öğrenilmesi ve ekonominin
diğer alanlarında kullanılması verimlilik artışına neden olur.

Ev sahibi ülke bakımından yarattıkları olumsuzluklardan birisi ise ev sahibi ülkeye getirdikleri teknoloji ve üretim tekniği bakımından ülkeyi dışa bağımlı hâle getirebilmeleridir.

Uluslararası şirketlerin “tekelci avantaj”ları yerel şirketlerin daha rekabetçi
olmalarını zorlamaları yanında bu şirketlerin piyasadan silinmelerine de
neden olabilir.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 5. maddesine göre bir şirketin işini tamamen veya kısmen yürüttüğü, işle ilgili sabit yere “daimî iş yeri” denir. Bu tanıma göre bir daimî iş
yerinin taşıması gereken özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bir iş yerinin varlığı,
• Bu iş yerinin sabit yer olması,
• İşlerin bu sabit yer vasıtasıyla sürdürülmesi

OECD Model Vergi Anlaşması’nın
7. maddesinin 2. paragrafında daimî iş yeri olarak değerlendirilecek sabit yerler
sayılmıştır:

• Yönetim Yeri
• Şube,
• Büro,
• Fabrika,
• Atölye,
• Maden, petrol veya gaz kuyusu, taş ocağı veya herhangi bir doğal kaynak
istihraç yeri
• Bağımlı acenteler (OECD Model Vergi Anlaşması md.5 (5))
Bunlar dışında, OECD Model Vergi Anlaşması’nın 5. maddesinin 3. paragrafına
göre inşaat şantiyelerinin, yapım ya da kurma projelerinin faaliyetlerinin 12 ayı
geçmesi durumunda bu yerler daimî iş yeri sayılacaktır.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 10. maddesi yabancı ülkelerdeki şirketlerden elde edilen kâr paylarının vergilendirilmesine ayrılmıştır. “Kâr payı” kavramının kapsamı Model Vergi Anlaşması’nın 10. maddesinin 3. paragrafında aşağıdaki gibi belirtilmiştir:
• Hisse senetlerinden elde edilen gelirler;
• İntifa senetlerinden veya intifa haklarından elde edilen gelirler;
• Maden paylarından elde edilen gelirler;
• Kurucu hisse senetlerinden elde edilen gelirler;
• Alacak niteliğinde olmayıp kazanca katılmayı sağlayan diğer haklardan
elde edilen gelirler;
• Ülkenin ulusal hukuk sistemine göre hisse senetlerinden elde edilen gelirle
aynı muameleyi gören gelirler.

Bununla birlikte kâr payının elde edildiği devletin (kaynak devlet) de söz konusu kâr payı üzerindeki vergilendirme yetkisi tamamen kaldırılmamıştır. Buna göre eğer kaynak devletinin mevzuatına göre elde edilen kâr payı türünden gelirler vergilendiriliyorsa bu devlet anlaşmada belirtilmiş oranla sınırlı olmak üzere vergi alabilir. Kaynak devletinin uygulayabileceği oranlar ise kâr payını elde eden kişinin türüne ve kâr payının elde edildiği kuruma iştirak payına göre değişmektedir.

Transfer fiyatı,
bir işletmenin gelir-gider veya kâr paylaşımı olarak ilişkili olduğu kâr paylaşımı açısından aynı çıkar birliğine dâhil olan ana şirket veya alt şirketlerle veya yönetim ve denetimi itibariyle hakim durumda olduğu ortaklık, iştirak ve şubeleriyle karşılıklı olarak mal ve hizmet ile gayri maddi hak transferlerinde belirlediği fiyat olarak tanımlanabilir. Daha özet olarak ifade edilecek olunursa bağlı şirketlerin aralarında mal ve hizmet ile gayri maddi hak transferlerinde belirledikleri fiyat transfer fiyatı olarak tanımlanabilir.

Bağlı şirketler arasındaki işlemlerde birbiriyle ilişkili olmayan ve kazanç
elde amacında olan şirketler arasındaki ticari işlemlerde oluşan koşulların geçerli olması
gerektiği ile ilgili ilke emsallerine uygunluk ilkesi olarak ifade edilmektedir.

Peşin fiyatlandırma anlaşmaları (PFA), transfer fiyatlandırmasından kaynaklanan
vergi uyuşmazlıklarının önlenmesine yönelik, vergi idaresi ile mükellefin iş birliğine
dayanan bir yaklaşımı ifade etmektedir.

İki taraflı PFA, çok uluslu bir şirketin iki ayrı ülkede bulunan ilişkili şirketleri
ile bu ülkelerin vergi idareleri arasında yapılan anlaşmadır. Örneğin, iki taraflı
anlaşmalarda Türkiye ile Almanya, bu iki ülkedeki ana şirket ve ilişkili şirketleri
arasındaki mal veya hizmet alım satımında uygulanacak yöntem konusunda anlaşmaktadır.

Brezilya, Kolombiya ve Danimarka sadece tek taraflı PFA’ya olanak veren ülkelerdir. İrlanda vergi sistemindeki düzenlemeler de sadece iki taraflı anlaşmalara imkân tanımıştır.