ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Küreselleşme ile gündeme gelen uluslararası vergi sorunları uluslararası çifte vergilendirme, elektronik ticaretin vergilendirilmesi, uluslararası şirketlerin vergilendirilmesi, uluslararası transfer fiyatlandırması ve uluslararası vergi rekabeti başlıkları altına incelenmiştir.

Uyrukluk ilkesine göre vergilendirme, vergilendirme yetkisini kullanan devletin
“kişisel egemenliği” altındaki vatandaşlarının dünya çapındaki gelir ve servetlerini
vergilendirilmesidir.

Vergilendirme yetkisi çatışmalarının en çok karşılaşılanı ikametgah-kaynak çatışmalarıdır. Buna göre bir vergi yükümlüsü kaynak devleti ile gelirin doğduğu ülke olması nedeniyle, ikamet devletiyle de yerleşik olduğu ülke olması nedeniyle vergilendirme ilişkisine girmektedir.

Uluslararası çifte vergilendirme hukuksal çifte vergilendirme ve ekonomik çifte vergilendirme olmak üzere iki şekilde ortaya çıkabilmektedir.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmenin unsurları aşağıdaki gibi
sıralanabilir:
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),
• Aynı vergi yükümlüsü,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler.

Bazı ülkelerde (Finlandiya, Japonya, Norveç ve Portekiz) ise çifte vergilendirmeyi
önleme anlaşmaları önceliklidir.

Kısmi istisnada ise yabancı kaynaklardan elde edilen gelirin bu gelir için yurt dışında ödenmiş vergiler kadarı ikamet ülkede istisna edilir. Başka bir anlatımla, yabancı kaynaklı gelirden bu gelir için ödenen vergiler indirildikten sonra ikamet devletinde vergilendirilir. Belçika, Norveç ve Portekiz’de belirli şartlar altında uygulama olanı bulabilen bir sistemdir.

“Gelir ve Servet Vergilerinde Vergi Anlaşması Modeli” (bundan sonra kısaca OECD Model Vergi Anlaşması olarak ifade edilecektir) yayınlanmıştır. OECD Model Vergi Anlaşması günümüze kadar birçok kez güncellenmiştir.

OECD Model Vergi Anlaşması yedi  bölümden oluşmaktadır?

1998 yılında OECD'nin Ottowa’da gerçekleştirilen ve elektronik ticaretin vergilendirilmesinde uluslararası ilkelerin tartışıldığı toplantısında, tüketim vergilerinde vergilendirme yerinin tüketimin gerçekleştiği yer olması gerektiği belirtilmiştir. Bu bağlamda, yatırım sapmalarına neden olan kaynak ilkesi yerine varış yeri ilkesinin uygulanması önerilmiştir.

20. yüzyılda kara yolu araçları ve hava yolu taşımacılığı daha hızlı ve ucuz hâle  gelmiştir Ayrıca İnternet teknolojisi ve cep telefonu iletişimindeki gelişmeler  küreselleşmenin etkinliğini arttırmıştır. Tüm bu gelişmeler günümüzde önceki dönemlere göre ulaşım ve iletişim maliyetlerinin düşmesine, uluslararası ticaret yapısının değişmesine, finansal akımların genişlemesine, mal ve hizmet üretimiyle birlikte uluslararası ticaret hacminin artmasına neden olmuştur. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bilindiği üzere vergilendirme yetkisi, bir devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine
dayanarak vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiilî gücüdür. Devlet
vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre
vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Kaynak ilkesine göre devlet, egemenliği altında bulunan ülkesi üzerindeki tüm
vergi konularını vergilendirir. Buna göre, ülkede vergiyi doğran olan olay kendi
bünyesinde gerçekleşmiş yabancı ve yerli kişiler kaynak ülkesine göre vergi ödemekle
yükümlüdür.

İkamet ilkesine göre vergilendirme, bir devletin “ülkesel egemenliği” altında
ikamet eden kişilerin dünya çapındaki gelirlerini vergilendirmesidir. Vergilendirmeye
temel olan hususun ikametgâhın bulunduğu yer olması ülkeselliğin genişleyerek
kişisellik kazanması anlamına gelir.

Uyrukluk ilkesine göre vergilendirme, vergilendirme yetkisini kullanan devletin
“kişisel egemenliği” altındaki vatandaşlarının dünya çapındaki gelir ve servetlerinin
vergilendirilmesidir.

Uluslararası çifte vergilendirme iki ya da daha fazla devletin vergilendirme yetkilerini kullanmaları aşamasında yetki çatışmasından doğmaktadır. Söz konusu yetki çatışmaları temelde aşağıdaki şekillerde ortaya çıkmaktadır:
a. Örneğin, iki ya da daha fazla devlet verginin konusuna giren gelir ya da kazancın kendi ülkesinde doğduğunu ileri sürebilir. Bir şirketin vergi uygulamaları bakımından yerleşik olduğu (mali ikametgâh) devlet, kanuni ya da yönetim merkezinin bulunduğu devlettir. Gerçek kişiler ise birden fazla devlette bu devletlerin iç hukukuna göre yerleşik sayılabilirler. İkamet devletin vergi ile ilgili düzenlemeleri kazancın elde edildiği kaynak devletin vergi düzenlemeleri ile uyumlu olmayabilir.
b. Devletlerin iç hukuk sistemleri vergi yükümlülerini farklı tanımlayabilirler. Örneğin
bir ortaklık bir devlet tarafından vergi yükümlüsü olarak kabul edilmezken diğer devletin hukukuna göre vergi yükümlüsü olarak nitelendirilebilir.
c. Gelir vergisi, toplam gelir, ikamet, ev, taşınmaz kıymet, daimi iş yeri vb. kavramlar
devletlerin iç hukuk sistemlerinde farklı anlamlara geliyor olabilirler. Bununla birlikte, verginin konusuna giren ya da vergiyi doğuran olay bakımından
önemli olan işlemler devletlerde farklı özelliklere sahip olabilir.

İki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün gelirinin kendi ülkelerinde doğduğunu öne sürerlerse bu kaynak-Kaynak çatışmasıdır.

İki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün kendi iç hukuklarına göre kendi ülkelerinde ikamet ettiğini öne sürmesi ikametgâh-İkametgâh çatışmasıdır.

İki devletin bir gelir unsurunu farklı değerlendirmesi ya da sınıflandırması ve sonuçta da farklı uygulamaya  gitmesi sonucu ortaya çıkan uyuşmazlık türü gelirin özelliklerinden kaynaklanan çatışmalar kapsamına girer.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmeni unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),
• Aynı vergi yükümlüsü,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler.