ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Uluslararası kamu mallarının üretiminin finansmanı için önemli miktarda ulusal kamusal kaynak kullanılmaktadır. Ancak bu miktarın tam olarak ne kadar olduğu bilinmemektedir. Yine de bu konuda yapılmış bazı tahminler vardır. Bir tahmine göre uluslararası kamu malları için tüm dünyada yapılan ulusal kamusal harcama miktarı 6 trilyon dolardır. Aynı tahmine göre bu harcamanın 5 trilyon dolarının gelişmiş ülkeler, 1 trilyon dolarının ise gelişmekte olan ülkeler tarafından yapıldığı ve ulusal düzeydeki harcamaların toplam tutarının, uluslararası düzeydeki harcamalar toplamından 200 kat daha fazla olduğu ileri sürülmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Borç takası, gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere olan borçlarına karşılık olarak kendi ülkelerindeki kamu yatırımlarını artırması, alacaklı ülkelere ürün ihraç etmesi ve kendi ülkelerinde uluslararası kamu mallarının üretimini artırması işlemidir. Doğru yanıt A'dır.

Birleşmiş Milletler’in finansmanı, üye ülkelerin ödeme kapasitelerine göre verdikleri aidatlar ve yaptıkları bağışlarla karşılanmaktadır. Birleşmiş Milletler Düzenli Bütçesi ve Barışı Koruma Operasyonları Bütçesi tüm üye ülkelerden sağlanan zorunlu ödemelerle sağlanırken BM Uzmanlaşmış Kurumları kısmen zorunlu kısmen de bağışlarla finanse edilmektedir. BM Programları ve Fonları genellikle sadece bağışlarla finanse edilmektedir. Ayrıca, toplam bağışlar her zaman için toplam zorunlu katkıların üzerinde gerçekleşmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Uluslararası kamu mallarının finansmanında kullanılan özel kaynaklar kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan (vakıflar, hükümet dışı kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve akademik kurumlar), kâr amaçlı işletmelerden (ulusal ve çok uluslu işletmeler) ve bireylerden sağlanan kaynaklar olmak üzere üç çeşittir. Bu kuruluşlara örnek olarak, Gates Vakfı, Oxfam, CARE, Yeşilbarış (Greenpeace), Uluslararası Af Örgütü, Kızılay ve Kızılhaç, Novartis, AstraZeneca, GlaxoSmithKline verilebilir. Doğru yanıt D'dir.

Uluslararası kamu mallarına finansman sağlayan bu ortaklıkların en iyi örnekleri olarak Onchocerciasis Kontrol Programı (OCP), Küresel Aşı ve Aşılama İttifakı (GAVI), Küresel Çevre Kolaylığı (GEF), Küresel AIDS, Tüberküloz ve Sıtmayla Mücadele Fonu (GFATM), Küresel Çocuk Felcini Ortadan Kaldırma İnisiyatifi (GPEI) verilebilir. Kızılay ve Kızılhaç ise özel kaynaklar arasındadır. Doğru yanıt B'dir.

Uluslararası düzenin ve kalkınmanın sürdürülmesi ve de uluslararası kamu malı üreten uluslararası örgütlerin desteklenmesi için uluslararası vergilerin konulması gerektiği görüşü 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu görüşü ilk ortaya koyan yazar olarak James Lorimer gösterilmektedir. Lorimer, “Uluslararası Hukuk Sisteminin Temel Problemi (1884)” adlı eserinde uluslararası bir hükümetin kurulmasını önermiş ve bu hükümetin harcamalarının, her devletin vatandaşlarına uygulayacağı uluslararası bir vergiyle finanse edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Doğru yanıt D'dir.

C. Wilfred Jenks'in uluslararası örgütlerin finansmanı için çeşitli uluslararası vergi önerileri mevcuttur. Jenks’e göre uluslararası bankaların artan kârlarından, uluslararası kalkınma kurumlarından, uluslararası hava yolu şirketlerinden, radyo kanalları ve diğer iletişim araçlarından ve uluslararası kontrole tabi monopollerden vergi almak yoluyla uluslararası kamu malı üreten örgütlerin finansmanı sağlanabilir. Doğru yanıt B'dir.

Jan Tinbergen, uluslararası ekonomik ilişkilerin bir amacının da gelirin kişiler, sınıflar ve devletler arasında daha iyi dağılması olduğunu ifade etmiştir. Buna literatürde “dünya ekonomisi yoluyla dünya barışı” yaklaşımı da denilmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Uluslararası vergilemeye bir diğer örnek ise uluslararası bir karbon vergisi önerisidir. 1970-1980 yılları arasında petrol fiyatlarındaki büyük değişimler bu vergiye ilişkin birçok çalışmanın yapılmasına neden olmuştur. Bu verginin fosil yakıtları olarak ifade edilen kömür, petrol ve doğalgazın içerdiği karbon miktarı üzerinden alınması önerilmektedir. Uluslararası bir karbon vergisiyle hem uluslararası kamu mallarının finansmanı için büyük miktarda hasılat elde edilmesi hem karbon emisyonlarının azaltılması hem de sürdürülebilir enerji kaynaklarına geçişin sağlanması mümkün olabilecektir. Doğru yanıt A'dır.

Ağır borç yükü altındaki yoksul ülkelerin borçlarının azaltılmasına veya silinmesine borç hafifletilmesi denilir.

Uluslararası kamu mallarının en önemli finansman yöntemi genellikle üç ana başlık altında incelenmektedir. Bunlar; kamusal kay­naklar, özel kaynaklar ve ortaklık kaynaklarıdır.

Uluslararası kamu mallarının finansmanında kullanılan özel kaynaklar kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan (vakıflar, hükümet dışı kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve akademik kurumlar), kâr amaçlı işletmelerden (ulusal ve çok uluslu işletmeler) ve bireylerden sağlanan kaynaklar olmak üzere üç çeşittir.

Gelişen sosyal devlet ilkelerinin bir sonucu olarak 1941 yılında dö­nemin iki büyük devletinin başkanları Roosvelt ve Churchill, devletlerinin temel amaçlarını yeniden tanımlama gereğini duymuşlardır. Bu amaçlar, Gelişmiş iş gücü standartlarına ulaşmada ülkeler arasında tam iş birliği, ekonomik kalkınma ve sosyal güvenlik ve Tüm insanların özgürce yaşama ortamı için barış olarak ifade edilmiştir.

İnsanlığın ortak mirası, ekonomik değeri ya da potansiyeli olan veya insanlığın kültürel, entelektüel vb. birikimlerine yardımcı olan nesnelerin, yerlerin veya böl­gelerin hiçbir egemen devlete ait olmadığını ve insanlığın tümünün malı olduğu­nu ifade etmektedir. Madenler, bilim ve teknoloji, doğal güzellikler, tarihî yerler in­sanlığın ortak mirasının örnekleri olarak kabul edilmektedir. .

1968 yılında kurulan  doğal kaynakların sınırlı olması nedeniyle ekonomik büyümenin belirsiz şekilde süedürülemeyeceği ileri süren Roma  külübünün i üyeleri tüm dünyadan  Bilim insanları, İktisatcılar, Girişimciler ve Devlet başkanlarıdır.

Uluslararası vergileme konusunda James Tobin (1972) de bir öneri ortaya at­mıştır. Tobin vergisi olarak anılan bu öneriye göre yabancı para işlemlerine ulus­lararası bir vergi konulabilir. Bu verginin amacı, spekülatif sermaye akımlarını ön­lemek ve ulusal para politikalarını desteklemek olmalıdır. Tobin'e göre istikrar için en iyi çözüm ortak kur, para ve maliye politikalarıdır. Dolayısıyla bu öneri bir eko­nomik entegrasyon önerisi olarak da değerlendirilmiştir

2006 yılında konusu yolcu bileti olan bir havacılık vergisi Brezilya, Fran­sa, Lüksemburg, Norveç ve Şili'nin aralarında olduğu 12 ülke tarafından ortak bir biçimde yürürlüğe konulmuştur.

Uluslararası kamu mallarının finansmanı için daha birçok uluslararası vergi önerisi söz konusudur. Bunlar; ticari deniz balıkçılığının vergilendirilmesi, dünya yörüngesinde bulunan iletişim uydularının vergilendirilmesi, elektromanyetik spek- trumu kullanan radyo/televizyon/cep telefonu yayınlarının vergilendirilmesi, çok uluslu şirketlerin kârlarının vergilendirilmesi, uluslararası reklamların vergilendiril­mesi gibi önerilerdir.

Ortaklıklar uluslararası örgütlerin, ülkelerin ve özel kuruluşların birlikte oluştur­dukları yapılardır. Son yıllarda uluslararası kamu mallarının finansmanında ortak­lıklardan sağlanan kaynaklara büyük önem verilmekte ve hatta gelecek yıllarda bir­çok uluslararası kamu malının finansmanının esas olarak ortaklık kaynakları aracı­lığıyla gerçekleştirileceği öngörüsünde bulunulmaktadır. Uluslararası kamu malla­rına finansman sağlayan bu ortaklıkların en iyi örnekleri olarak Onchocerciasis Kontrol Programı (OCP), Küresel Aşı ve Aşılama İttifakı (GAVI), Küresel Çevre Ko­laylığı (GEF), Küresel AIDS, Tüberküloz ve Sıtmayla Mücadele Fonu (GFATM), Kü­resel Çocuk Felcini Ortadan Kaldırma İnisiyatifi (GPEI) verilebilir. Ortaklıklar aracı­lığıyla sağlanan kaynakların uluslararası kamu mallarının finansmanı içindeki payı­nın düşük düzeyde olduğu söylenebilir. Ancak birçok uluslararası kamu malının fi­nansmanında kamuoyu desteği sağlamalarının ve öncü rol oynamalarının bile bu kaynakları önemli hâle getirdiği genel bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır.

Literatürde uluslararası kamu mallarının finansmanında cari olarak kullanılan kaynaklar genellikle üç ana başlık altında incelenmektedir. Bunlar; kamusal kaynaklar, özel kaynaklar ve ortaklık kaynaklarıdır.