ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Küreselleşme dünyada pek çok ülke ve bölgedeki iktisadi, siyasal, toplumsal ve kültürel yapılardaki farklılıkların, haberleşme, ulaşım ve bilişim teknolojilerindeki hızlı ilerlemelerle birbiriyle etkileşim hâline girdiği, küresel bağımlılıkların ve bilinçliliğin arttığı çok katmanlı ve çok boyutlu bir bütünleşme sürecidir.

Küreselleşmenin kuramsal arka planında Monaterizm, finansal baskı analizi, arz yanlı iktisat, anayasal iktisat ve Avusturya ve Chicago okulları bulunmaktadır. Bu kuramlar devletin piyasalara müdahalesini sınırlandırılmasını ve serbest piyasanın geçerli kılınmasını savunurlar.

K. Marks devleti toplumsal ilişkilerin bir biçimi olarak alır. Buna göre devlet toplumsal ilişkilerin katılaşmış ya da fetişleşmiş biçimidir. Devleti bu biçiminde ortaya çıkaran kapitalist toplumsal ilişkilere özgün bir durumdur.

Kamu maliyesi özel finanstan farklı olarak zorlayıcılık gücüne sahiptir (vergilendirme), devlet harcamaları belli amaçların gerçekleştirilmesi için yapılır (yol, eğitim), özel finansa göre daha eskidir, temelde büyük ölçekli bir finansal faaliyettir, kâr maksimizasyonu öncelikli değildir, bu alanda büyük borçlanma ve büyük ölçekli projeler söz konusudur.

Para ve döviz kuru politikaları küreselleşme ile hız kazanan sermaye hareketliliğine istikrarlı bir getiri sağlamak üzerine kuruludur. Bu politikalar, ilk kez ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı doğrultusunda vergi oranlarının düşürülmesi ile başlamış, Avrupa Birliği’nde tek pazar oluşum hedefi çerçevesinde Maastricht kriterleri ve diğer pek çok ülkede IMF ve Dünya Bankası istikrar ve yapısal uyum program uygulamaları ile yaygınlaştırılmıştır.

Kamu-Özel Ortaklığı modeli, kamu hizmeti olarak nitelendirilen ve devlet eliyle gerçekleştirilen hizmetlere özel sektörün katılımıdır. Devletin büyük otoyollar ve limanlar gibi büyük altyapı projelerinin gerektirdiği büyük ölçekli sermaye yatırımlarını, yerel ve uluslararası sermayenin katılımıyla finanse etmenin bir yoludur.

IMF ile istikrar programı uygulayan ülkelerde devletin yatırım harcamaları ile birlikte ilk kesintiye uğrayan kalem sosyal harcamalardır.

1980’de ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı çerçevesinde vergi oranlarının düşürülmesinin üretim faktörleri arzını artıracağı varsayımı ile geniş kapsamlı vergi indirimleri uygulanmıştır. Bu uygulama, vergi oranlarının düşürülmesinin vergi hasılatını artıracağına ilişkin Laffer eğrisi analizine dayandırılmış ve izleyen dönemde dünyanın geri kalanında gelir ve kurumlar vergilerinde önemli indirimlere gerekçe oluşturmuştur.

Küreselleşme sürecinde sermaye faktörünü vergilemede zorluk, emek üzerinde vergi yükünün artmasına neden olmuş, dolaysız vergiler içinde kurumlar vergilerinin payı azalırken özellikle emek gelirleri üzerindeki vergiler (bordro vergileri) gelir vergisi hasılatının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Diğer yandan dolaylı vergiler, vergi sisteminde temel ağırlığı oluşturmuş, dolaylı vergi hasılatı özellikle gelişmekte olan bir çok ülkede ortalama olarak toplam vergi gelirlerinin % 60’ını geçmiştir.

Küreselleşmede hızlanan finansal akımlar, sermaye kontrollerinin kaldırıldığı bir ortamda para ve maliye politikalarının etkinliğini azaltmıştır. Bu etkinliği artırmak ve Neoliberal dönemde yaşanan krizlerin yayılmacı etkilerinin önlenmesine dönük öneriler sermaye kontrollerinin (Tobin vergisi, zorunlu rezerv vs.) çeşitli uygulamalarını içerir.

Küreselleşme, en genel ve üze­rinde uzlaşılmış biçimiyle mal, hizmet ve üretim faktör hareketlerinin serbestleşti- rilerek dünya ekonomisini oluşturan ekonomilerin birbirleriyle ve dünya piyasala­rı ile bütünleşik hâle gelmesidir

Dünya ekonomisindeki ilk bütünleşme dalgası, İngitere'nin öncülüğünde gerçek­leşmiştir. 1870 krizi ile son bulan bu dönem Klasik liberalizm-Klasik iktisat olarak tanımlanır. 20. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan küreselleşme döneminde ge­çerli olan Neoliberalizm, Klasik iktisat ilkelerini yeniden yorumlayan bir karaktere sahiptir. Bu kuram Monetarizm, Rasyonel beklentiler okulu, Kamu tercihi teorisi ve Anayasal iktisat, Arz yanlı iktisat okulları tarafından temsil edilir.

Otomatik Stablizatör:Hükümetlerin kullanabilecekleri temel maliye politikası araçlarının otomatik olarak işleyenlerine verilen adder.

Küreselleşme süreci ile ilgili iktisadi ve toplumsal sorunlar, dev­letlerin ulus ölçeğini aşan düzenlemeler yapmasını ve düzenlemelere katılmasını gerektirmiştir. Bu bağlamda, uluslararası kamu maliyesi konusunda ilk çalışmalar Musgrave tarafından dünyadaki gelir dağılımı eşitsizliğine ilişkin yapılmıştır

Kamu-Özel Ortaklığı modeli kamu hizmeti olarak nitelendirilen ve devlet eliyle gerçekleştiri­len hizmetlere özel sektörün katılımıdır. Devletin büyük otoyollar ve limanlar gibi büyük altyapı projelerinin gerektirdiği büyük ölçekli sermaye yatırımlarını, yerel ve uluslararası sermayenin katılımıyla finanse etmenin bir yoludur

Uluslararası veya küresel kamu malları olarak adlandırılan mal ve hizmet alanlarının başlıcalari; uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması, uluslarüstü terörizmle mücadele edilmesi, küresel iletişim ve ulaşım sistemlerinin yaratılması, bulaşıcı hastalıklarla mücadele edilmesi, iklim değişikliği ile ilgili risklerin önlenmesi, mali suçların önlenmesi, insan ticaretinin önlenmesi, uluslararası finansal istikrarın sağlanması, çok taraflı ticaret rejiminin oluşturulma­sı, entelektüel korsanlık, kara para aklama ve uyuşturucu trafiğinin önlenmesi, te­mel insan hakları ve demokrasinin evrenselleşmesinin sağlanması, küresel yoksul­luğu azaltmak, evrensel birincil eğitim ve sağlık hizmetlerine eşit şekilde sunulma­sı, çevreye duyarlı kalkınmanın sağlanması ve sürdürülmesi, devletler arasında ve devletlerle-devlet olmayan aktörler arasında çok taraflı müzakere ortamlarının oluşturulması olarak sayılabilir.

Uluslararası kamu mallarının üretilmesine neden olan sorunlar, büyük ölçüde, sanayileşmeden günümüze kadar geçen sürede doğal ve beşeri kaynakların aşırı kullanımı ve kapitalist üretim süreçlerinin işleyişi ile ilişkilidir. Bu malların üretilmesine yönelik önemli siyasi irade, organizasyon ve finans­man sorunları bulunmaktadır.

Küreselleşmede hızlanan finansal akımlar, sermaye kontrollerinin kaldırıldığı bir ortamda para ve maliye politikalarının etkinliğini azaltmıştır. Bu etkinliği artırmak ve Neoliberal dönemde yaşanan krizlerin yayılmacı etkilerinin önlenmesine dönük öneriler sermaye kontrollerinin (Tobin vergisi, zorunlu rezerv vs.) çeşitli uygula­malarını içerir. Serbest piyasanın sınırlandırılmasına yönelik düzenlemeler getiren bu öneriler, gerek IMF istikrar programları gerekse aşağıda belirtildiği gibi GATT ve DTÖ düzenlemeleri ile yasaklanmışlardır. Bu tür düzenlemeler kamu ve özel sektör borç çevrimi için sermaye girişi ihtiyacı içindeki ülkeler açısından da bir se­çenek olamamaktadır. Bu tür kısıtlara tabi olmayan ülkelerde bir seçenek olarak gündeme gelebildikleri tespit edilmektedir. Örneğin; Malezya, Brezilya ve Şili'nin sermaye kontrolleri uygulamaları, piyasalar karşısında hem para hem de maliye politikalarını yöneten otoritelerin daha donanımlı hâle geldiğini ve kriz oluşumu ile ilgili risklerin azaltıldığını göstermiştir.

Küreselleşmenin ortaya çıkardığı vergisel sorunlar, büyük ölçüde, sermaye hare­ketliliğinin vergi otoritelerine sermayeyi vergilendirmede yarattığı güçlük ile ilgili­dir. Vergi rekabeti, transfer fiyatlaması olanaklarından kaynaklanan sorunlar, vergi cennetleri, elektronik ticaretin yaygınlaşmasından kaynaklanan sorunlar, , yurt dışı alışveriş olanaklarının artması nedeniyle ortaya çıkan sorunlar, finansal araçların çeşitlenmesinden kaynaklanan sorunlar, uluslararası vergilendir­me sorunları ve bilgi kaynaklarına ulaşmanın güçleşmesi gibi sorunlar vergi geliri kaybı yanında vergi otoritelerinin ulusal ve uluslararası yasal ve idari düzenleme­ler yapmasını gerektiren sorunlar olarak öne çıkmaktadır.

Küreselleşmenin Vergi Yapısı Üzerindeki Etkileri
Bu etkiler, vergi oranlarında değişim, vergi gelirlerinde değişim ve vergilerin bileşimindeki değişim olarak ifade edilebilir.
1980’de ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı çerçevesinde vergi oranlarının düşürülmesinin üretim faktörleri arzını artıracağı varsayımı ile geniş kapsamlı vergi indirimleri uygulanmıştır.

Küreselleşme sürecinin hızlanarak devam ettiği izleyen yıllarda artan sermaye
hareketliliği karşısında kamu vergi otoriteleri sermayeyi vergilendirmede önemli güçlüklerle karşılaşmıştır.

Küreselleşmede hem üretken sermaye (doğrudan yabancı sermaye) hem de
finans sermayesi için sağlanan vergisel teşvikler, sermayenin ülkeye çekilmesi için araç olarak kullanılmaktadır.

Küreselleşme sürecinde borçlanma olağan kamu finansman yöntemi hâline
gelmiş, büyüyen finansal piyasalar devletlere iç ve dış borçlanmada çok çeşitli
olanaklar yaratmıştır.