ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ

Sen’e göre kapitalizmin küreselleşmesi, genellikle savunulduğu gibi demokrasinin kurulması, temel eğitimin ve sosyal hakların yaygınlaşması, toplumun zayıf ve güçsüz olan kesimlerine sosyal fırsatların yaratılmasından daha çok piyasa ilişkileri alanının genişlemesiyle ilişkili olmuştur.

I. Küreselleşme Dönemi olarak da adlandırılan 1870-1914 döneminde dünyada ticaret ve finans alanlarındaki serbestliğin bugünkünden daha az olmadığı tespit edilmektedir. 18. yüzyıl Sanayi Devrimi’nin özgül koşullarında gerçekleşen bu dönem özellikle ulaşım alanındaki teknolojik gelişmelerin olanaklarıyla ticaret ve sermaye hareketlerinde önemli artışlar ile ifade edilebilir.

Küresel bütünleşmeyi sağlayan dünyanın gelişmiş ve gelişmekte olan
ülkelerinde 1970’li ve 1980’li yıllarda gerçekleştirilen ticaret ve özellikle finansal
liberalizasyona dönük uygulamalardır. Bunlar, mal ve hizmet ve sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi, sermaye kontrollerin büyük ölçüde kaldırılması, finansal sistem üzerinde devlet kontrol ve denetimlerinin minimuma indirilmesi ve piyasaların gelişimi için gerekli altyapıların oluşturulması olarak belirtilebilir.

Stiglitz'e göre küreselleşmenin serbest piyasa düzenine dayalı iktisadi etkinlik ve refah artışı arayışı,toplumlar arası gelişmişlik düzeyi farkları, yoksulluk ve gelir dağılımı sorunları oluşturmasının nedeni ekonomik küreselleşmenin politik küreselleşmenin önünden gitmesidir.

Savaş ve uzun depresyon dönemi A. Smith’in görünmez el ile pürüzsüz işleyen piyasa mekanizması mitini sonlandırmıştır.

Neoklasik iktisat, piyasa aksaklıkları yönüyle kurumların tam olarak var olmadığını kabul ederek devlet etkinliğini bu çerçevede tanımlamıştır. Yani, piyasa başarısızlıklarının varlığı ‘görünmez el’in makul fiyat oluşumu ve kaynakların etkili bir biçimde tahsis edilmesine engeldir. Kuram, ‘görünmez el’in en azından dört alanda yetersiz olduğunu kabul eder. Bunlar; serbest piyasa sisteminin istikrarsızlığı, oligopol ve tekellerin varlığı, kamusal malların varlığı ve dışsallıklardır.

Kamu sektörünün iktisadi yaşama ilişkin etkilerini minimize etme amaçlı yaklaşımdan biri olan anayasal iktisat yaklaşımına dayanan mali kural uygulamasının gerekçelerinden biri İşçi ücretlerini arttırmak değildir.

1980’de ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı çerçevesinde vergi oranlarının düşürülmesinin üretim faktörleri arzını artıracağı varsayımı ile geniş kapsamlı vergi indirimleri uygulanmıştır. Bu uygulama, vergi oranlarının düşürülmesinin vergi hasılatını artıracağına ilişkin Laffer eğrisi analizine dayandırılmış ve izleyen dönemde dünyanın geri kalanında gelir ve kurumlar vergilerinde önemli indirimlere gerekçe oluşturmuştur. Ayrıca, ticari ve finansal liberalizasyon uygulamaları ile işlem maliyetlerinin azaltılması kapsamında dış ticaret ve sermaye hareketlerinden alınan vergi ve vergi benzeri yükümlülükler azaltılmıştır. 1986 ile 1997 yılları arasında OECD ülkelerinde kişisel gelir vergilerinin marjinal oranları % 12,4 ve kurumlar vergilerinin baz oranları % 10,4 düşmüştür.

Küreselleşmede hem üretken sermaye (doğrudan yabancı sermaye) hem de finans sermayesi için sağlanan vergisel teşvikler, sermayenin ülkeye çekilmesi için araç olarak kullanılmaktadır.

Küreselleşmenin neden olduğu en önemli sorunlardan biri olan yoksulluk ve gelir dağılımı eşitsizliklerinde, uluslararası kuruluşların politikaları ve ulusüstü düzenlemelerin ihmal edilemeyecek payları vardır.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ): Mal, hizmet ve sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesinin kurallarını düzenlemek amacıyla 1995 yılında GATT’ın yerine kurulan uluslararası kurum.

GATT (General Agreement on Tariffs and Trade): Uluslararası ticareti, haklar ve sorumluluklar açısından düzenlemek amacıyla 1947 yılında çok taraflı olarak imzalanan Türkçe adı ‘Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması’ olan anlaşmadır.

Laffer Eğrisi: Arz yanlı iktisatın vergi oranlarının düşürülerek vergi gelirlerinin artacağına ileri süren çan eğrisi şeklindeki eğrisinin adı.

Savaş sonrası dönemin tek güçlü ekonomisi olarak ABD kendi sanayi sermayesi için istikrarlı üretim ve birikimi sağlayacak koşulların ilk adımını, 1944’te Bretton Woods para sisteminin yürürlüğe konulmasına liderlik ederek atmıştır.

Küreselleşme döneminde devletin iktisadi rolüne ilişkin, Avusturya ve Chicago okulları, Anayasal iktisat ve Arz yanlı iktisatın varsayımları politika kural ve uygu- lamalara dönüşmüştür. Bu kuramlar özellikle 1970 sonrasında kamu maliyesi ala- nındaki kural ve politikaları şekillendirmede referans verilen temel dayanaklardır. Avusturya ve Chicago okulları, Neoklasik iktisatın yukarıda genel hatlarıyla verilen piyasa başarısızlıkları çerçevesindeki analizlerini desteklemezler. Bu okullara göre kapitalizmde görülen istikrarsızlık yönetimsel hatalardan kaynaklanırken, özel ka- pitalist tarafından tekel gücü sağlamaya yönelik girişim istikrarsız ve kısa sürelidir ve muhtemelen en büyük tekel gücünün kaynağı devlet yardımlarıdır, tek meşru toplumsal tüketim malı savunmadır ve dışsallık etkileri için çözüm kirletmek için mülkiyet haklarının yaratılması ve bu hakların serbestçe alınıp satılması için bir pi- yasanın kurulmasıdır. Dolayısıyla bu okullar, devletin faaliyet alanının özel mülki- yetin korunması ve sözleşmelerin uygulanmasının ötesine geçmediğini savunurlar.

Devletin ekonomik etkinliğinin sınırlandırılmasına yönelik yaklaşımının en uç noktası ise ‘Anayasal iktisat kuramı’dır. Kuramın kurucusu Buchanan’a göre bu sınırlamanın gerekçesi, Keynesyen açık bütçe politikasının seçmenler ve seçilen- lerin davranışları nedeniyle bütçe açıkları ve enflasyona neden olarak nihai olarak kamu kesimi başarısızlığı ile sonuçlanacağı savıdır. Bunun önlenmesi için kamu bütçesi uygulama kurallarının anayasalara koyulacak hükümlerle kontrol altına alınması önerilir.

Kamu maliyesi ekonominin en eski dallarından biridir. 16. yüzyılda Skolastikler ve 17. yüzyılda Merkantilistlerde izine rastlanır. 1500-1700 yılları arasında Avrupa’da geçerli olan Merkantilizm ihracatı desteklemek için çok boyutlu devlet müdahalesini savunmuştur.

Otomatik stabilizatör:

Hükûmetlerin kullanabilecekleri temel maliye politikası araçlarının otomatik olarak işleyenlerine verilen addır.

24 Ocak Kararları: 24 Ocak 1980 tarihinde Türkiye ekonomisinin Neoliberal dönüşümünü başlatan ve (a) dış kredilerle ithalatın finansmanı, (b) ihracatı teşvik, (c) fiyat ve vergi ayarlamalarıyla kamu açıklarını kapatmak ve (d) enflasyonla mücadele olarak ifade edilen dört amaca ulaşmak için alınan kararlardır.

IMF ile istikrar programı uygulayan ülkelerde ise devletin yatırım harcamaları ile birlikte ilk kesintiye uğrayan kalem sosyal harcamalardır. Böylelikle Neoliberal yaklaşıma uygun olarak devletin kamu harcama büyüklüğünün ifade ettiği eko- nomideki payı küçültülürken, bu yarı kamusal mal ve hizmet alanlarının metalaş- tırılarak özel sektör üretim ve birikim alanlarına dönüştürülmesi sağlanmaktadır. Üretken sektörler, küresel üretim ağları ile düşük emek maliyeti olan bölgelere ula- şabilir oldukça emeğin yeniden üretiminde bu hizmetlerin önemi azalırken sağlık gibi hizmetlerin özel kesimce sunulması bugün daha kârlıdır.