ULUSLARARASI VERGİ SORUNLARI

Sermayenin uluslararası hareketliliğinin artmasında teknoloji alanında, özellikle de iletişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler etkili olmuştur. İletişim teknolojisinde yaşanan gelişmelerle birlikte yatırımcılar yatırıma konu olan fonları birkaç saniyede dünyanın herhangi bir yerinde değerlendirir hale gelmişlerdir.

Grup içi ticaret, birbirleriyle sermaye ya da yönetim bakımından ilişkili sayılan kurumların kendi aralarında mal teslimi, hizmet ifası, kiralama, kredi verme, gayri-maddi hak transferleri gibi konulardaki ticari faaliyetlerdir.

Devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayanarak vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiilî güce vergilendirme yetkisi denir.

Devletler vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

Kaynak ilkesine göre devlet, egemenliği altında bulunan ülkesi üzerindeki tüm vergi konularını vergilendirir. Buna göre, ülkede vergiyi doğran olan olay kendi bünyesinde gerçekleşmiş yabancı ve yerli kişiler kaynak ülkesine göre vergi ödemekle yükümlüdür. Örneğin gelir ve kurumlar vergisinde geliri elde eden yerli ya da yabancı gerçek kişi ya da kurum kaynak ilkesine göre bu ülke tarafından vergilendirilir.

İkamet ilkesinin bir sonucudur. İkamet ilkesine göre vergilendirme, bir devletin “ülkesel egemenliği” altında ikamet eden kişilerin dünya çapındaki gelirlerini vergilendirmesidir.

İkamet devleti, vergi yükümlüsünün vergi kanunlarının ve vergi anlaşmalarının uygulaması bakımından yerleşik sayıldığı devlet ifade eder.

İki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün gelirini vergilendirmek isteyebilirler. Zira devletler, ikamet, uyrukluk ve kaynak ilkelerine göre vergilendirme yetkilerini kullanmaktadırlar. Birden fazla devletin aynı konu üzerinden vergi almak istemesi uluslararası çifte vergilendirmeye sebep olmakta bu durumda bir takım yetki çatışmasından doğmaktadır. bu çatışmaları şu şekilde özetlemek mümkündür: 

1. Kaynak-Kaynak çatışmaları
2. İkametgâh-İkametgâh çatışmaları
3. İkametgah-Kaynak çatışmaları
4. Gelirin özelliklerinden kaynaklanan çatışmalar
5. Vergi yükümlüsüne ilişkin çatışmalar
6. Vergi sistemlerinin uyumsuzluğu ile ilgili çatışmalar

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmenin unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),
• Aynı vergi yükümlüsü,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler.

Devletler, alacakları tek taraflı ya da uluslararası önlemlerle vergilendirme yetkilerinden tamamen ya da kısmen vazgeçerek uluslararası çifte vergilendirmeyi ortadan kaldırmaya (ya da en azından etkisini azaltmaya) çalışmaktadırlar. Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir. Ülkeler arasında yapılan ikili vergi anlaşmaları ile çok taraflı vergi anlaşmaları da uluslararası önlemler arasında gösterilebilir.

Mahsup yöntemi yurt dışında ödenmiş vergilerin ikamet ülkesinde dünya genelinde elde edilen gelir üzerinden hesaplanmış vergiden mahsup edilmesini öngörmektedir. Uygulamada, çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, dolaysız mahsup sisteminde yurt dışında ödemiş vergilerin tamamı ikamet devletinde mahsup edilebileceği gibi (tam mahsup), yabancı gelir unsurlarına uygulanan yerli vergi oranı ölçüsünde de mahsup (normal mahsup) yapılabilir.

İstisna yönteminde ikamet devletinde vergiye tabi matrahın hesaplanmasında yabancı kaynaklı gelirin tamamen ya da kısmen istisna edilmesi söz konusudur. Tam istisna yöntemi kaynak ilkesinin uygulama biçimi olup belirli şartlar altında uygulama alanı bulmaktadır. Kısmi istisnada ise yabancı kaynaklı gelirden bu gelir için ödenen vergiler indirildikten sonra ikamet devletinde vergilendirme söz konusudur.

Vergi anlaşmaları, uluslararası hukukun kişisi olan iki devletin, aynı gelir üzerinde kullandıkları vergilendirme yetkilerinin çatışmasından doğan çifte vergilendirmeyi önlemek ve ortadan kaldırmak amacıyla aralarında yaptıkları hukuksal işlemlerdir. Uluslararası vergi anlaşmaları ile gelir ve servet unsurları üzerinde devletlerin vergilendirme yetkilerinin çatışması önlenerek; malların, hizmetlerin ve sermayenin ülkeler arasında vergi temelli sapmaları engellenmektedir.

Ülkeler çifte vergilendirmenin önlenmesinde uluslararası yöntemlerden genellikle ikili vergi anlaşmalarını tercih etmektedirler. İkili vergi anlaşmaları uluslararası vergi hukukunun en önemli kaynağını oluşturmakla birlikte, OECD ve BM tarafından hazırlanan anlaşma taslakları (modelleri) bulunmaktadır.

OECD ülkelerinin çifte vergilendirme konusundaki müzakerelerinden ve anlaşma uygulamalarından edinmiş oldukları tecrübe, ülkelerin vergi sistemlerinde meydana gelen değişiklikler, uluslararası ekonomik ilişkilerin yoğunlaşması, yeni iş alanlarının ortaya çıkması ile vergi yükümlüsü kurumların örgüt yapılarındaki değişiklikler (karmaşıklaşan ve birden fazla ülkeye yayılan üretim ve idari organizasyon) Model Vergi Anlaşmanın güncellenmesini zorunlu hale getirmiştir.

Yedi bölümden oluşan OECD Model Vergi Anlaşması taraf devletler arasında vergilendirme yetkisi dağılımını yaparak çifte vergilendirmenin önlenmesi, ayrımcı vergilendirmenin engellenmesi ve uluslararası vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi ile vergi yükümlülerinin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma gibi faaliyetlerini önleme olmak üzere üç temel alanda düzenleme yapmaktadır. 

Evet. BM Model Vergi Anlaşması 1980 yılında yayınlanmış ve 2001 yılında güncellenmiştir. OECD Model Vergi Anlaşması temelinde geliştirilen bir Model Anlaşma olmasına karşılık önemli farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin, ikamet ilkesine ağırlık veren ve gelişmiş ülkelerin lehine hükümler içeren OECD Modelinden farklı olarak kaynak ilkesine ağırlık vermiş, gelişmekte olan ülkelerin vergilendirme yetkilerinin korunmasına öncelik tanımıştır. 

İkiden fazla devletin taraf olduğu çok taraflı vergi anlaşmalarında devletlerin çıkarlarının uzlaşmasının nasıl sağlanacağı önemli bir sorundur. Taraf devletlerin çıkar uzlaşısı sorunu dışında, ülke vergi sistemlerine ilişkin düzenlemelerin birbirinden farklılık derecesi çok taraflı anlaşmaların bir diğer önemli sorunu olarak nitelendirilmektedir. 

Elektronik ticaret (e-ticaret), üretim, dağıtım, satış ve teslim işlemlerinin bilgisayar ağıyla gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu çerçevede bir yazılımın bir web sayfası aracılığı ile tanıtımının yapılması ve kullanıcılar tarafından kişisel bilgisayarlarına bir bedel karşılığında indirilebilmesi, video ve fotoğraf gibi görsel ürünlerle, elektronik kitap ve her türlü belgenin ticareti, finansal hizmetler, veri tabanı hizmetleri vb. ürün ve hizmetler elektronik ticaretin kapsamındadır.

Uluslararası ticarette KDV’nin uygulanmasında kaynak ve varış yeri ilkesi (orijin ve destinasyon ilkesi) uygulanmaktadır. Varış yeri ilkesinde vergiye tabi olan mallar hangi ülkede üretildiği dikkate alınmaksızın tüketildiği ülkede vergilendirilir. Verginin konusunu sadece ülke içinde teslim edilen mal ve hizmetler oluşturur. Kaynak ilkesinde ise dış ticarete konu olan mal ve hizmetler tüketim yerine bakılmaksızın üretildikleri ülkede vergilendirilirler. Verginin konusunu ise ülke içindeki tüketim ve yapılan ihracat oluşturmaktadır.  Kaynak ilkesine göre yapılandırılmış KDV sistemleri, uygulamalarının basit olması ve yükümlülerin vergiye uyumlarının kolay olması nedeniyle vergi idareleri tarafından tercih edilebilir sistemlerdir.