ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 6

Aynı vergi konusunun farklı vergi yükümlüleri nezdinde aynı vergilendirme döneminde, aynı ya da benzer vergilerle birden fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare) tarafından vergilendirilmesine uluslararası ekonomik çifte vergilendirme denir. Doğru yanıt D'dir.

Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir. Doğru yanıt E'dir.

OECD Model Vergi Anlaşması taraf devletler arasında vergilendirme yetkisi dağılımını yaparak çifte vergilendirmenin önlenmesi, ayrımcı vergilendirmenin engellenmesi ve uluslararası vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi ile vergi yükümlülerinin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma gibi faaliyetlerini önleme olmak üzere üç temel alanda düzenleme yapmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

1969 yılında Bolivya, Şili, Kolombiya, Ekvator ve Peru Cartagena Anlaşması ile Güney Amerika’da bölgesel bir Ortak Pazar (Andean Uluslar Topluluğu-Andean Community of Nations) kurulmuştur. Andean Uluslar Topluluğu’na 1973 yılında Venezuela’nın katılımı ile üye sayısı altıya yükselmiştir. Ancak 1976 yılında Şili, 2006 yılında da Venezüella topluluktan ayrılmıştır. 2005 yılında Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay ile, 2006 yılında da Şili ile tekrar ortaklık anlaşması imzalanmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Elektronik ticaretin vergileme bakımından getirdiği en önemli sorun uluslararası işlemlerde ekonomik faaliyetin hangi ülkede gerçekleştiğinin tespiti ve buradan elde edilen gelirin ve yapılan harcamanın hangi ülkede vergilendirileceği konusudur. Doğru yanıt C'dir.

Bir devletin vergilendirme yetkisinin sınırı kaynak ve ikamet ilkeleriyle belirlenir. Kaynak ilkesine göre devletler kendi sınırları içinde bulunan vergi konuları üzerinden vergi alırlarken, ikamet ilkesine göre kendi ülkelerinde yerleşik sayılan gerçek kişi ve kurumların dünya genelinde elde ettikleri gelir ve kazançlarını vergilendirirler. Doğru yanıt D'dir.

Uluslararası ticarette KDV’nin uygulanmasında kaynak ve varış yeri ilkesi (orijin ve destinasyon ilkesi) uygulanmaktadır. Varış yeri ilkesinde vergiye tabi olan mallar hangi ülkede üretildiği dikkate alınmaksızın tüketildiği ülkede vergilendirilir. Verginin konusunu sadece ülke içinde teslim edilen mal ve hizmetler oluşturur. Doğru yanıt B'dir.

Ülkeler çifte vergilendirmeyi ikili vergi anlaşmalarının yanında ikiden fazla devletin taraf olduğu çok taraflı vergi anlaşmalarıyla da önleyebilirler. Günümüze kadar konuyla ilgili yapılan çalışmalardan ilki OEEC Mali İşler Komitesi’nin 1958 yılındaki çok taraflı model vergi anlaşması oluşturma girişimidir. Ancak söz konusu girişim, tanımlama ve uygulama zorluklarından dolayı sonuca ulaşamamıştır. Doğru yanıt A'dır.

Söz konusu yetki çatışmaları temelde aşağıdaki şekillerde ortaya çıkmaktadır:
a. Örneğin, iki ya da daha fazla devlet verginin konusuna giren gelir ya da
kazancın kendi ülkesinde doğduğunu ileri sürebilir. Bir şirketin vergi uygulamaları
bakımından yerleşik olduğu (mali ikametgâh) devlet, kanuni
ya da yönetim merkezinin bulunduğu devlettir. Gerçek kişiler ise birden
fazla devlette bu devletlerin iç hukukuna göre yerleşik sayılabilirler. İkamet
devletin vergi ile ilgili düzenlemeleri kazancın elde edildiği kaynak devletin
vergi düzenlemeleri ile uyumlu olmayabilir.
b. Devletlerin iç hukuk sistemleri vergi yükümlülerini farklı tanımlayabilirler. Örneğin
bir ortaklık bir devlet tarafından vergi yükümlüsü olarak kabul edilmezken
diğer devletin hukukuna göre vergi yükümlüsü olarak nitelendirilebilir.
c. Gelir vergisi, toplam gelir, ikamet, ev, taşınmaz kıymet, daimi iş yeri vb. kavramlar
devletlerin iç hukuk sistemlerinde farklı anlamlara geliyor olabilirler.
Bununla birlikte, verginin konusuna giren ya da vergiyi doğuran olay bakımından
önemli olan işlemler devletlerde farklı özelliklere sahip olabilir.

Kaynak-Kaynak çatışmaları: İki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün
gelirinin kendi ülkelerinde doğduğunu öne sürmeleridir.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmeni unsurları aşağıdaki gibi
sıralanabilir:
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),
• Aynı vergi yükümlüsü,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler.

Uluslararası çifte vergilendirme ile mücadelede tek taraflı yöntemlerde devletler
vergilendirme yetkilerinden tek taraflı olarak vazgeçmektedirler. Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.Uluslararası çifte vergilendirme, tek taraflı yöntemlerin yanında ikili ya da çok taraflı yöntemler denilen uluslararası yöntemlerle de önlenebilmektedir. Uluslararası çifte vergilendirmenin önlenmesinde devletlerin tek taraflı alacakları önlemlerin çifte vergilendirmeyi tam olarak giderememesi ve alınan önlemlerin kimi zaman sermaye saptırıcı etkilerinin ortaya çıkması daha geniş kapsamlı ve etkili önlemlerin alınabildiği vergi anlaşmalarının öneminin artmasına neden olmuştur.

İstisna yöntemi esas olarak sermaye ithalat tarafsızlığını (capital import neutrality)
sağlamayı amaçlamışken mahsup yöntemi sermaye ihracat tarafsızlığını
(capital export neutrality) sağlamayı amaçlamıştır.

Uluslararası ticarette KDV’nin uygulanmasında kaynak ve varış yeri ilkesi (orijin ve destinasyon ilkesi) uygulanmaktadır. Varış yeri ilkesinde vergiye tabi olan mallar hangi ülkede üretildiği dikkate alınmaksızın tüketildiği ülkede vergilendirilir. Verginin konusunu sadece ülke içinde teslim edilen mal ve hizmetler oluşturur. Bu bakımdan ihracat vergi dışı bırakılırken ithal edilen mallar yerli üreticiler tarafından üretilen ürünlere rekabet üstünlüğü sağlamaması gerekçesiyle vergilendirilir. İhracatçıların ihraç etmek için aldıkları mallar üzerinden ödedikleri KDV ise iade edilir. İhraç edilen malların vergiden arındırılması ve gümrük işlemleri sınır kontrolleriyle gerçekleştirilir.

Elektronik ticarette kaynak ilkesi, KDV’nin etkin bir şekilde uygulanması, gelir idaresinin işleyişinin rahat olması ve mükellefin vergiye uyum maliyetlerinin düşük olması gibi nedenlerle özellikle gelir idaresi tarafından tercih edilecektir. Bununla birlikte tarafsızlık açısından bakıldığında varış yeri ilkesinin üstünlüğü kabul edilmektedir. Elektronik ticarette kaynak yeri ilkesi, geleneksel ticarette olduğundan daha fazla sermaye saptırıcı etkiye sahiptir diyebiliriz. Elektronik ticarette varış yeri ilkesi, kaynak ilkesine göre etkinlik, uygulanabilirlik ve mükelleflerin vergiye uyumu bakımından daha üstündür.

Yöntemin etkin olabilmesi için tüketicinin hangi ülkede ikamet ettiğinin tespit
edilmesi de önemlidir. Elektronik ticarette verilen sipariş için kullanılan kredi kartının ya da cari hesapta tüketicinin bankaya bildirdiği adres vergilendirme işleminin gerçekleştirileceği adres olarak belirlenebilir. Ancak bu durumda da tüketicilerin
tüketim vergileri daha düşük ülkelerde banka hesabı açtırmaları ya da kredi kartı talebinde bulunmaları mümkün olabilecektir.

BM Model Vergi Anlaşması (Birleşmiş Milletler Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler
Arasındaki Model Vergi Anlaşması) 1980 yılında yayınlanmış ve 2001 yılında güncellenmiştir. OECD Model Vergi Anlaşması temelinde geliştirilen bir Model Anlaşma olmasına karşılık önemli farklılıkları bulunmaktadır. Örneğin, ikamet ilkesine ağırlık veren ve gelişmiş ülkelerin lehine hükümler içeren OECD Modelinden farklı olarak kaynak ilkesine ağırlık vermiş, gelişmekte olan ülkelerin vergilendirme yetkilerinin korunmasına öncelik tanımıştır.

Mahsup yöntemi yurt dışında ödenmiş vergilerin ikamet ülkesinde dünya genelinde
elde edilen gelir üzerinden hesaplanmış vergiden mahsup edilmesini öngörmektedir.

Ev sahibi ülkeye sağladıkları yararlar:
• Ev sahibi ülkede ilave yatırımlarla üretim kapasitesini ve istihdamı arttırırlar,
ekonominin büyümesine katkı sağlarlar,
• Ev sahibi ülkeye yeni teknoloji ve üretim teknikleri getirirler. Yeni teknoloji
ve üretim tekniklerinin ev sahibi ülke tarafından öğrenilmesi ve ekonominin
diğer alanlarında kullanılması verimlilik artışına neden olur.

Ev sahibi ülke bakımından yarattıkları olumsuzluklardan birisi ise ev sahibi ülkeye getirdikleri teknoloji ve üretim tekniği bakımından ülkeyi dışa bağımlı hâle getirebilmeleridir.

Uluslararası şirketlerin “tekelci avantaj”ları yerel şirketlerin daha rekabetçi
olmalarını zorlamaları yanında bu şirketlerin piyasadan silinmelerine de
neden olabilir.