ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 5

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 5. maddesine göre bir şirketin işini tamamen veya kısmen yürüttüğü, işle ilgili sabit yere “daimî iş yeri” denir. Bu tanıma göre bir daimî iş
yerinin taşıması gereken özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bir iş yerinin varlığı,
• Bu iş yerinin sabit yer olması,
• İşlerin bu sabit yer vasıtasıyla sürdürülmesi

OECD Model Vergi Anlaşması’nın
7. maddesinin 2. paragrafında daimî iş yeri olarak değerlendirilecek sabit yerler
sayılmıştır:

• Yönetim Yeri
• Şube,
• Büro,
• Fabrika,
• Atölye,
• Maden, petrol veya gaz kuyusu, taş ocağı veya herhangi bir doğal kaynak
istihraç yeri
• Bağımlı acenteler (OECD Model Vergi Anlaşması md.5 (5))
Bunlar dışında, OECD Model Vergi Anlaşması’nın 5. maddesinin 3. paragrafına
göre inşaat şantiyelerinin, yapım ya da kurma projelerinin faaliyetlerinin 12 ayı
geçmesi durumunda bu yerler daimî iş yeri sayılacaktır.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 10. maddesi yabancı ülkelerdeki şirketlerden elde edilen kâr paylarının vergilendirilmesine ayrılmıştır. “Kâr payı” kavramının kapsamı Model Vergi Anlaşması’nın 10. maddesinin 3. paragrafında aşağıdaki gibi belirtilmiştir:
• Hisse senetlerinden elde edilen gelirler;
• İntifa senetlerinden veya intifa haklarından elde edilen gelirler;
• Maden paylarından elde edilen gelirler;
• Kurucu hisse senetlerinden elde edilen gelirler;
• Alacak niteliğinde olmayıp kazanca katılmayı sağlayan diğer haklardan
elde edilen gelirler;
• Ülkenin ulusal hukuk sistemine göre hisse senetlerinden elde edilen gelirle
aynı muameleyi gören gelirler.

Bununla birlikte kâr payının elde edildiği devletin (kaynak devlet) de söz konusu kâr payı üzerindeki vergilendirme yetkisi tamamen kaldırılmamıştır. Buna göre eğer kaynak devletinin mevzuatına göre elde edilen kâr payı türünden gelirler vergilendiriliyorsa bu devlet anlaşmada belirtilmiş oranla sınırlı olmak üzere vergi alabilir. Kaynak devletinin uygulayabileceği oranlar ise kâr payını elde eden kişinin türüne ve kâr payının elde edildiği kuruma iştirak payına göre değişmektedir.

Transfer fiyatı,
bir işletmenin gelir-gider veya kâr paylaşımı olarak ilişkili olduğu kâr paylaşımı açısından aynı çıkar birliğine dâhil olan ana şirket veya alt şirketlerle veya yönetim ve denetimi itibariyle hakim durumda olduğu ortaklık, iştirak ve şubeleriyle karşılıklı olarak mal ve hizmet ile gayri maddi hak transferlerinde belirlediği fiyat olarak tanımlanabilir. Daha özet olarak ifade edilecek olunursa bağlı şirketlerin aralarında mal ve hizmet ile gayri maddi hak transferlerinde belirledikleri fiyat transfer fiyatı olarak tanımlanabilir.

Bağlı şirketler arasındaki işlemlerde birbiriyle ilişkili olmayan ve kazanç
elde amacında olan şirketler arasındaki ticari işlemlerde oluşan koşulların geçerli olması
gerektiği ile ilgili ilke emsallerine uygunluk ilkesi olarak ifade edilmektedir.

Peşin fiyatlandırma anlaşmaları (PFA), transfer fiyatlandırmasından kaynaklanan
vergi uyuşmazlıklarının önlenmesine yönelik, vergi idaresi ile mükellefin iş birliğine
dayanan bir yaklaşımı ifade etmektedir.

İki taraflı PFA, çok uluslu bir şirketin iki ayrı ülkede bulunan ilişkili şirketleri
ile bu ülkelerin vergi idareleri arasında yapılan anlaşmadır. Örneğin, iki taraflı
anlaşmalarda Türkiye ile Almanya, bu iki ülkedeki ana şirket ve ilişkili şirketleri
arasındaki mal veya hizmet alım satımında uygulanacak yöntem konusunda anlaşmaktadır.

Brezilya, Kolombiya ve Danimarka sadece tek taraflı PFA’ya olanak veren ülkelerdir. İrlanda vergi sistemindeki düzenlemeler de sadece iki taraflı anlaşmalara imkân tanımıştır.

Küreselleşme ile gündeme gelen uluslararası vergi sorunları bu kitapta uluslararası çifte vergilendirme, elektronik ticaretin vergilendirilmesi, uluslararası şirketlerin vergilendirilmesi, uluslararası transfer fiyatlandırması ve uluslararası vergi rekabeti başlıkları altında incelenmiştir.

Devlet vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

Sermaye ihraç eden gelişmiş ülkeler, uluslararası şirketlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği kurum kazançlarını yurtiçinde vergiden istisna tutarak bu şirketlerin rekabet güçlerinin arttırılmasını sağlarlar.

Vergilendirme yetkisi çatışmalarının en çok karşılaşılanı ikametgâh-kaynak çatışmalarıdır. Buna göre bir vergi yükümlüsü kaynak devleti ile gelirin doğduğu ülke olması nedeniyle, ikamet devletiyle de yerleşik olduğu ülke olması nedeniyle vergilendirme ilişkisine girmektedir.

Uluslararası çifte vergilendirme hukuksal çifte vergilendirme ve ekonomik çifte vergilendirme olmak üzere iki şekilde ortaya çıkabilmektedir.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirme unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),

Aynı vergi yükümlüsü,

Aynı vergi konusu,

Aynı vergilendirme dönemi,

Aynı ya da benzer vergiler.

Bazı ülkelerde (Finlandiya, Japonya, Norveç ve Portekiz) ise çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları önceliklidir.

Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.

OECD Model Vergi Anlaşması taraf devletlerarasında vergilendirme yetkisi dağılımını yaparak çifte vergilendirmenin önlenmesi, ayrımcı vergilendirmenin engellenmesi ve uluslararası vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi ile vergi yükümlülerinin vergi kaçırma ve vergiden kaçınma gibi faaliyetlerini önleme olmak üzere üç temel alanda düzenleme yapmaktadır. OECD Modeli Yedi bölümden oluşur.

Andean Uluslar Topluluğu, 1971 yılında Andean Modeli olarak da bilinen bir “çok taraflı anlaşma modeli” (Andean Modeli) yayınlamıştır.

Uluslararası şirketlerin temsil ettiği dev üretim kapasitesi ve sınırsız Mali güç çoğu kez onlara yerli şirketler karşında haksız rekabet üstünlüğü sağlamakta; mal farklılaştırması, üstün pazarlama teknikleri ve fiyat politikaları ile yerli üreticilere göre daha geniş pazarları ele geçirmelerine neden olabilmektedir.

Özellikle gelişmekte olan ülkeler uluslararası şirketleri bir dış finansman kaynağı olarak görürler. Uluslararası şirketlerin kendi ülkelerinde yaptıkları doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıyla üretim kapasitelerini arttırmalarını, ileri teknoloji ve yönetim bilgisi getirmelerini, ihracata yönelik üretim yapmalarını ve istihdamı arttırmalarını beklerler.