ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 11

Vergi rekabetinde ülkeler farklı büyüklükteyseler küçük ülke vergi indirimi için daha fazla harekete geçirici güdüye sahipse ve vergi indirimi dolayısıyla gerçekleşen yeni denge noktasından büyük ülkeye göre daha az olumsuz etkileniyorsa asimetrik vergi rekabeti söz konusudur. Doğru cevap D'dir.

İki ya da daha fazla devlet bir vergi yükümlüsünün kendi iç hukuklarına göre kendi ülkelerinde ikamet ettiğini öne sürmesi ikametgâh-İkametgâh çatışmasıdır.

Vergi cennetleri 1920'li yıllarda ortaya çıkmışlardır. 1960'lı yıllardan sonra ise önem kazanmaya başlamışlardır. Doğru cevap A'dır.

İki devletin bir gelir unsurunu farklı değerlendirmesi ya da sınıflandırması ve sonuçta da farklı uygulamaya  gitmesi sonucu ortaya çıkan uyuşmazlık türü gelirin özelliklerinden kaynaklanan çatışmalar kapsamına girer.

Vergi cenneti ülkeler, çoğunlukla verginin olmadığı ya da düşük oranda uygulandığı, küçük ve doğal kaynakları sınırlı olduğundan finansal hizmetler ve portföy yatırımları açısından cazibe ortamı sağlamaya çalışan ülkelerdir. Vergi cennetleri, vergi ödememe ya da daha az vergi ödeme önerisiyle diğer ülkelerin birey ve kurumlarını kendi ülkelerinde yatırım yapmaya davet etmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Uluslararası hukuksal çifte vergilendirmeni unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İki ya da daha fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare),
• Aynı vergi yükümlüsü,
• Aynı vergi konusu,
• Aynı vergilendirme dönemi,
• Aynı ya da benzer vergiler.

Tiebout Modelinde vergi rekabeti sayesinde kamu harcamalarının son birim faydası, bu harcamalar için gerekli girdinin son birim maliyetine eşitlenmektedir. Kamu hizmetleri, herkesten eşit tutarda alınan yerel vergilerle finanse edilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Küreselleşme döneminde devletin iktisadi rolüne ilişkin, Avusturya ve Chicago okulları, Anayasal iktisat ve Arz yanlı iktisatın varsayımları politika kural ve uygu- lamalara dönüşmüştür. Bu kuramlar özellikle 1970 sonrasında kamu maliyesi ala- nındaki kural ve politikaları şekillendirmede referans verilen temel dayanaklardır. Avusturya ve Chicago okulları, Neoklasik iktisatın yukarıda genel hatlarıyla verilen piyasa başarısızlıkları çerçevesindeki analizlerini desteklemezler. Bu okullara göre kapitalizmde görülen istikrarsızlık yönetimsel hatalardan kaynaklanırken, özel ka- pitalist tarafından tekel gücü sağlamaya yönelik girişim istikrarsız ve kısa sürelidir ve muhtemelen en büyük tekel gücünün kaynağı devlet yardımlarıdır, tek meşru toplumsal tüketim malı savunmadır ve dışsallık etkileri için çözüm kirletmek için mülkiyet haklarının yaratılması ve bu hakların serbestçe alınıp satılması için bir pi- yasanın kurulmasıdır. Dolayısıyla bu okullar, devletin faaliyet alanının özel mülki- yetin korunması ve sözleşmelerin uygulanmasının ötesine geçmediğini savunurlar.

Zararlı vergi rekabetine ve vergi cenneti ülkelere karşı devletlerin tek başlarına aldıkları önlemlerin yetersiz kalmasıyla uluslararası işbirliğine gitme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalar kapsamında saydamlık ve etkin bilgi değişimi konularında OECD ülkelerine karşı gösterecekleri iş birliği ön plana çıkmış ve 2002 yılında “Vergi Konularında Bilgi Değişim Antlaşması Modeli” oluşturularak OECD üyesi ülkeler ile vergi cennetleri arasında bilgi değişiminin temel standartları açıklanmıştır. Bugün itibariyle OECD üyeleri, vergi cenneti ülkelerle önemli sayıda bilgi değişim anlaşması imzalamışlardır. Doğru cevap A'dır.

Devletin ekonomik etkinliğinin sınırlandırılmasına yönelik yaklaşımının en uç noktası ise ‘Anayasal iktisat kuramı’dır. Kuramın kurucusu Buchanan’a göre bu sınırlamanın gerekçesi, Keynesyen açık bütçe politikasının seçmenler ve seçilen- lerin davranışları nedeniyle bütçe açıkları ve enflasyona neden olarak nihai olarak kamu kesimi başarısızlığı ile sonuçlanacağı savıdır. Bunun önlenmesi için kamu bütçesi uygulama kurallarının anayasalara koyulacak hükümlerle kontrol altına alınması önerilir.

Kürselleşme sürecinde uluslararası kamu mallarının ortaya çıkmasında bazı faktörlerin önemli rolü vardır. Bu faktörler arasında şunlar bulunmaktadır:

1980’lerde başlayan serbestleşme politikaları sonucunda, ithalat ikamesi politikası yerine ihracat stratejisi politikası uygulanmaya başlamasıyla birlikte yeni uluslararası faaliyetlere açık iktisadi yapı içerisinde Türkiye’de, kamu maliyesinin mevcut sorunlarına ek olarak ayrıca uluslararası vergi rekabetinin etkisinden kaynaklanan sorunlar da yaşanmaya başlanmıştır.

Uluslararası vergi rekabeti  devletlerin önemli ölçüde vergi oranlarını düşürme ve avantajlar sagğlama yoluyla yatırımları ve işletme faaliyetlerini ülkelerine çekmek için birbirleriyle yaptıkları yarıştır. Doğru cevap D'dir.

İnsan yapımı küresel ortak varlıklar: Evrensel norm ve ilkeler (örneğin hakları), Bilgi, İnternet (altyapı).

Vergi rekabeti ülkelerin sınırları içinde uyguladıkları vergi oranlarını azaltmak ve/veya istisna ve muafiyetler gibi bir takım vergi avantajları sağlamak yoluyla uygulanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Roma Kulübü: 1968’de kurulan, doğal kaynakların sınırlı olması nedeniyle ekonomik büyümenin belirsiz bir şekilde sürdürülemeyeceğini ileri süren tüm dünyadan bilim insanlarının iktisatçıların, girişimcilerin ve devlet başkanlarının üyesi olduğu girişim.

Vergi uyumlaştırmasında devletler, efektif vergi oranlarını birbirlerine eşitlerken mali bağımsızlıklarını kaybetmektedirler. Doğru cevap C'dir.

Devlet vergilendirme yetkisini kullanırken kaynak, ikamet ya da uyrukluk ölçütüne göre vergilendirme yetkisinin sınırlarını belirleyebilir.

Dikey vergi rekabeti bir ülke içerisinde yerel idare ile daha üst konumda olan merkezi idare arasında gerçekleşmektedir. Bu rekabet türüne federe devlet ile federal arasındaki vergi rekabeti örnek olarak gösterilebilir. Dikey vergi rekabetinde, idareler ortak bir vergi matrahını kullanmaktadır. Ülke içinde yatay ve dikey vergi rekabeti, yerel idarelerin vergilendirme yetkisinin anayasalarda nasıl tanımlandığına bağlı olarak değişmektedir. Yerel idarelerin mali özerkliğe sahip olmadığı ülkelerde, yatay ve dikey vergi rekabeti söz konusu değildir. Doğru cevap B'dir.

İkametgah-Kaynak çatışmaları: Vergi yükümlüsünün elde ettiği gelir kaynak devlet tarafından vergilendirilirken ikamet devlet tarafından da vergilendirilir.

Rekabet, mal ve hizmet piyasalarındaki teşebbüsler arasında özgürce ekonomik
kararlar verilebilmesini sağlayan yarış olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası vergi
rekabeti ise devletlerin önemli ölçüde vergi oranlarını düşürme ve avantajlar
sağlama yoluyla yatırımları ve işletme faaliyetlerini ülkelerine çekmek için birbirleriyle
yaptıkları yarıştır.

Aynı vergi konusunun farklı vergi yükümlüleri nezdinde aynı vergilendirme döneminde, aynı ya da benzer vergilerle birden fazla devlet (ya da vergilendirme yetkisine sahip yerel idare) tarafından vergilendirilmesine uluslararası ekonomik çifte vergilendirme denir.

Vergi Arbitrajı: Ülkelerin vergi sistemlerindeki farklılıklar sonucunda ortaya çıkar ve
yükümlülerin daha az vergi ödemeleri sonucunu doğurur.

Uluslararası çifte vergilendirme ile mücadelede tek taraflı yöntemlerde devletler vergilendirme yetkilerinden tek taraflı olarak vazgeçmektedirler. Tek taraflı yöntemlerde esas olarak ülkenin ekonomi politikalarının etkileri gözlenir. Örneğin, sermaye ihraç eden gelişmiş ülkeler, uluslararası şirketlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği kurum kazançlarını yurtiçinde vergiden istisna tutarak bu şirketlerin rekabet güçlerinin arttırmasını sağlarlar. Matrahtan indirim, mahsup ve istisna yöntemleri en çok başvurulan tek taraflı yöntemlerdendir. Bunlar dışında da indirilmiş oran uygulamaları gibi yöntemlere de başvurulabilir.

1992 yılında ise Model Vergi Anlaşmasının periyodik güncellenmesine imkân tanıyan “Gelir ve Servet Vergilerinde Vergi Anlaşması Modeli” (bundan sonra kısaca OECD Model Vergi Anlaşması olarak ifade edilecektir) yayınlanmıştır. OECD Model Vergi Anlaşması günümüze kadar birçok kez güncellenmiştir.

Vergi arbitrajına varsayımsal bir örnek olarak (A)’da yerleşik bir kiralama (leasing) şirketinin, (B)’de yerleşik bir şirkete otomobil kiralaması ve (A)’da uygulanan vergi yasalarının kiralayan şirkete “yasal sahiplik” ilkesini esas alarak otomobilin maliyet bedeli üzerinden hesaplanan amortismanlarını indirim olanağı sağlarken (B)’de uygulanan vergi yasalarının da kiralama konusu otomobil için “ekonomik sahiplik” ilkesini esas alarak indirim olanağı sağlaması gösterilebilir. Bu durumda iki ayrı ülkede iki ayrı vergi yükümlüsü, aynı otomobil dolayısıyla amortisman indirimi yapmakta ve daha az vergi ödemektedir. Oysa kiralayan ve kiraya veren (A)’da yerleşik olsaydı, bu durumda sadece kiraya veren bu indirimden faydalanabilecektir.

Uluslararası ticarette KDV’nin uygulanmasında kaynak ve varış yeri ilkesi (orijin ve destinasyon ilkesi) uygulanmaktadır. Varış yeri ilkesinde vergiye tabi olan mallar hangi ülkede üretildiği dikkate alınmaksızın tüketildiği ülkede vergilendirilir.

Vergi uyumlaştırması devletlerin efektif vergi oranlarını birbirlerine eşitlerken mali bağımsızlıklarını kaybetmektedikleri durum olarak tanımlanır.

Kaynak ilkesinde ise dış ticarete konu olan mal ve hizmetler tüketim yerine bakılmaksızın üretildikleri ülkede vergilendirilirler. Verginin konusunu ise ülke içindeki tüketim ve yapılan ihracat oluşturmaktadır.

Devletlerin sınır ötesi işlemlerde yüksek ya da düşük vergi oranlarından kaynaklanan eşitsizlikleri ve bu durumun vergi sistemlerinde ortaya çıkardığı olumsuzlukları önlemek için mümkün olduğunca vergi politikalarındaki mali bağımsızlıklarını koruyarak iş birliğini artırmayı amaçlamaktadıkları durum vergi koordinasyonu olarak addedilir.

Elektronik ticaret için gerekli olan sermayenin geleneksel ticaret için gerekli olan ve kullanılan sermayeden uluslararası alanda daha fazla hareketli olduğu bilinen bir durumdur. Bunun dışında, elektronik ticaretin tüketiciyle satıcı arasındaki mekân bakımından bağımlılığı ortadan kaldırması, elektronik ticaret girişimcisinin kendisine avantajlı olan yerde kuruluş yeri seçmesini teşvik edecektir. Bu nedenlerden dolayı kaynak ilkesiyle biçimlendirilmiş bir tüketim vergisi sistemi, satıcıların kendilerine minimum vergi yükü sunan yerde kuruluş yeri belirlemesini teşvik edecektir. Böylece elektronik ticarette kaynak yeri ilkesi, geleneksel ticarette olduğundan daha fazla sermaye saptırıcı etkiye sahiptir diyebiliriz.

Hollanda vergi cenneti ülkelerden biri değildir.

Elektronik ticarette varış yeri ilkesi, kaynak ilkesine göre etkinlik, uygulanabilirlik ve mükelleflerin vergiye uyumu bakımından daha üstündür. Buna karşılık tarafsızlık açısından özellikle federal devletlerde ve ekonomik bütünleşmelerde kaynak ilkesi varış yeri ilkesine tercih edilir.

Yatay ve dikey vergi rekabeti kavramları, rekabet içerisinde bulunan vergi idarelerinin birbirleriyle olan ilişkilerine ve konumlarına göre belirlenmektedir. Yatay rekabette, bir devletin vergi oranını artırması, diğer devletin vergi matrahını artırmaktadır. Yerel idarelerin mali özerkliğe sahip olmadığı ülkelerde, yatay ve dikey vergi rekabeti söz konusu değildir.

Ortak Pazar: Bir iktisadi bütünleşme türü olan ortak pazarda üye ülkeler arasında üretim faktörlerinin serbest dolaştığı bir gümrük birliği ve üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi uygulanır.

Tiebout Modeli, seçmenlerin tamamen mobil oldukları ve bir yerleşim yerinden diğer yerleşim yerine serbestçe taşınabildikleri, yerel idarelerin hizmetleri ve vergileri konusunda tam bilgi sahibi oldukları bir modeldir. Tiebout Modeli, herkesten eşit tutarda vergisi alınması, dışsallıkların ya da ölçek ekonomisi gibi özellikleri de dikkate almıştır. Zodrow ve Mieszkowski modeline göre Yerel idarenin vergi almasının amacı kamu hizmetlerinin finansmanının sağlanmasıdır.

Ev sahibi ülkeye sağladıkları yararlar:

Ev sahibi ülke bakımından yarattıkları olumsuzluklar:

Uluslararası vergi rekabeti sonucunda, vergi matrahları ve dolayısıyla vergi gelirleri azalan ülkeler, bu duruma neden olan vergi cennetlerine karşı mücadele başlatmışlardır. Tek taraflı uygulamalar, vergi oranlarında indirim, kontrol edilen yabancı kurum ile transfer fiyatlandırma düzenlemeleri ve ikili vergi sistemi uygulamasından oluşmuştur.  Çok taraflı uygulamalar ise OECD ve AB tarafından başlatılan çalışmalardır. Özellikle OECD çalışmalarında vergi cennetlerinden bilgi alınması konusu öncelikle hâle gelmiştir.

OECD Model Vergi Anlaşması’nın 7. maddesi ticari kazançların vergilendirilmesi konusuna ayrılmıştır. Buna göre bir şirketin elde ettiği ticari kazanç bu şirketin bulunduğu devlet tarafından başka bir ifadeyle ikamet devleti tarafından vergilendirilir.

Geleneksel vergi cennetlerinde vergi oranları genel olarak düşüktür ya da hiç
vergi alınmamaktadır.