ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 5

Küreselleşme sürecinde sermaye faktörünü vergilemede zorluk, emek üzerinde vergi yükünün artmasına neden olmuş, dolaysız vergiler içinde kurumlar vergilerinin payı azalırken özellikle emek gelirleri üzerindeki vergiler (bordro vergileri) gelir vergisi hasılatının önemli bir kısmını oluşturmuştur. Diğer yandan dolaylı vergiler, vergi sisteminde temel ağırlığı oluşturmuş, dolaylı vergi hasılatı özellikle gelişmekte olan bir çok ülkede ortalama olarak toplam vergi gelirlerinin % 60’ını geçmiştir.

Küreselleşmede hızlanan finansal akımlar, sermaye kontrollerinin kaldırıldığı bir ortamda para ve maliye politikalarının etkinliğini azaltmıştır. Bu etkinliği artırmak ve Neoliberal dönemde yaşanan krizlerin yayılmacı etkilerinin önlenmesine dönük öneriler sermaye kontrollerinin (Tobin vergisi, zorunlu rezerv vs.) çeşitli uygulamalarını içerir.

Küreselleşme, en genel ve üze­rinde uzlaşılmış biçimiyle mal, hizmet ve üretim faktör hareketlerinin serbestleşti- rilerek dünya ekonomisini oluşturan ekonomilerin birbirleriyle ve dünya piyasala­rı ile bütünleşik hâle gelmesidir

Dünya ekonomisindeki ilk bütünleşme dalgası, İngitere'nin öncülüğünde gerçek­leşmiştir. 1870 krizi ile son bulan bu dönem Klasik liberalizm-Klasik iktisat olarak tanımlanır. 20. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan küreselleşme döneminde ge­çerli olan Neoliberalizm, Klasik iktisat ilkelerini yeniden yorumlayan bir karaktere sahiptir. Bu kuram Monetarizm, Rasyonel beklentiler okulu, Kamu tercihi teorisi ve Anayasal iktisat, Arz yanlı iktisat okulları tarafından temsil edilir.

Otomatik Stablizatör:Hükümetlerin kullanabilecekleri temel maliye politikası araçlarının otomatik olarak işleyenlerine verilen adder.

Küreselleşme süreci ile ilgili iktisadi ve toplumsal sorunlar, dev­letlerin ulus ölçeğini aşan düzenlemeler yapmasını ve düzenlemelere katılmasını gerektirmiştir. Bu bağlamda, uluslararası kamu maliyesi konusunda ilk çalışmalar Musgrave tarafından dünyadaki gelir dağılımı eşitsizliğine ilişkin yapılmıştır

Kamu-Özel Ortaklığı modeli kamu hizmeti olarak nitelendirilen ve devlet eliyle gerçekleştiri­len hizmetlere özel sektörün katılımıdır. Devletin büyük otoyollar ve limanlar gibi büyük altyapı projelerinin gerektirdiği büyük ölçekli sermaye yatırımlarını, yerel ve uluslararası sermayenin katılımıyla finanse etmenin bir yoludur

Uluslararası veya küresel kamu malları olarak adlandırılan mal ve hizmet alanlarının başlıcalari; uluslararası barış ve güvenliğin sağlanması, uluslarüstü terörizmle mücadele edilmesi, küresel iletişim ve ulaşım sistemlerinin yaratılması, bulaşıcı hastalıklarla mücadele edilmesi, iklim değişikliği ile ilgili risklerin önlenmesi, mali suçların önlenmesi, insan ticaretinin önlenmesi, uluslararası finansal istikrarın sağlanması, çok taraflı ticaret rejiminin oluşturulma­sı, entelektüel korsanlık, kara para aklama ve uyuşturucu trafiğinin önlenmesi, te­mel insan hakları ve demokrasinin evrenselleşmesinin sağlanması, küresel yoksul­luğu azaltmak, evrensel birincil eğitim ve sağlık hizmetlerine eşit şekilde sunulma­sı, çevreye duyarlı kalkınmanın sağlanması ve sürdürülmesi, devletler arasında ve devletlerle-devlet olmayan aktörler arasında çok taraflı müzakere ortamlarının oluşturulması olarak sayılabilir.

Uluslararası kamu mallarının üretilmesine neden olan sorunlar, büyük ölçüde, sanayileşmeden günümüze kadar geçen sürede doğal ve beşeri kaynakların aşırı kullanımı ve kapitalist üretim süreçlerinin işleyişi ile ilişkilidir. Bu malların üretilmesine yönelik önemli siyasi irade, organizasyon ve finans­man sorunları bulunmaktadır.

Küreselleşmede hızlanan finansal akımlar, sermaye kontrollerinin kaldırıldığı bir ortamda para ve maliye politikalarının etkinliğini azaltmıştır. Bu etkinliği artırmak ve Neoliberal dönemde yaşanan krizlerin yayılmacı etkilerinin önlenmesine dönük öneriler sermaye kontrollerinin (Tobin vergisi, zorunlu rezerv vs.) çeşitli uygula­malarını içerir. Serbest piyasanın sınırlandırılmasına yönelik düzenlemeler getiren bu öneriler, gerek IMF istikrar programları gerekse aşağıda belirtildiği gibi GATT ve DTÖ düzenlemeleri ile yasaklanmışlardır. Bu tür düzenlemeler kamu ve özel sektör borç çevrimi için sermaye girişi ihtiyacı içindeki ülkeler açısından da bir se­çenek olamamaktadır. Bu tür kısıtlara tabi olmayan ülkelerde bir seçenek olarak gündeme gelebildikleri tespit edilmektedir. Örneğin; Malezya, Brezilya ve Şili'nin sermaye kontrolleri uygulamaları, piyasalar karşısında hem para hem de maliye politikalarını yöneten otoritelerin daha donanımlı hâle geldiğini ve kriz oluşumu ile ilgili risklerin azaltıldığını göstermiştir.

Küreselleşmenin ortaya çıkardığı vergisel sorunlar, büyük ölçüde, sermaye hare­ketliliğinin vergi otoritelerine sermayeyi vergilendirmede yarattığı güçlük ile ilgili­dir. Vergi rekabeti, transfer fiyatlaması olanaklarından kaynaklanan sorunlar, vergi cennetleri, elektronik ticaretin yaygınlaşmasından kaynaklanan sorunlar, , yurt dışı alışveriş olanaklarının artması nedeniyle ortaya çıkan sorunlar, finansal araçların çeşitlenmesinden kaynaklanan sorunlar, uluslararası vergilendir­me sorunları ve bilgi kaynaklarına ulaşmanın güçleşmesi gibi sorunlar vergi geliri kaybı yanında vergi otoritelerinin ulusal ve uluslararası yasal ve idari düzenleme­ler yapmasını gerektiren sorunlar olarak öne çıkmaktadır.

Küreselleşmenin Vergi Yapısı Üzerindeki Etkileri
Bu etkiler, vergi oranlarında değişim, vergi gelirlerinde değişim ve vergilerin bileşimindeki değişim olarak ifade edilebilir.
1980’de ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı çerçevesinde vergi oranlarının düşürülmesinin üretim faktörleri arzını artıracağı varsayımı ile geniş kapsamlı vergi indirimleri uygulanmıştır.

Küreselleşme sürecinin hızlanarak devam ettiği izleyen yıllarda artan sermaye
hareketliliği karşısında kamu vergi otoriteleri sermayeyi vergilendirmede önemli güçlüklerle karşılaşmıştır.

Küreselleşmede hem üretken sermaye (doğrudan yabancı sermaye) hem de
finans sermayesi için sağlanan vergisel teşvikler, sermayenin ülkeye çekilmesi için araç olarak kullanılmaktadır.

Küreselleşme sürecinde borçlanma olağan kamu finansman yöntemi hâline
gelmiş, büyüyen finansal piyasalar devletlere iç ve dış borçlanmada çok çeşitli
olanaklar yaratmıştır.

Piyasa mekanizması bazı mal ve hizmetlerin niteliklerinden dolayı onla­rın sağlanmasında başarısızlığa uğramaktadır. Eğer üretilerek topluma sunulan bir malın tüketimi bedel ödemeyenlerden dışlanamıyor (malın sağladığı fayda tüm topluma yayılabiliyorsa) ve bu maldan yararlananlar birbirlerini etkilemiyorsa (tü­ketimde rakip olmayıp bir tüketicinin tüketimi diğer tüketicilerin tüketim miktarla­rını değiştirmiyorsa) bu durumda sözü edilen mal bir kamu malı olarak tanımlanır.

Erdemli mallar özünde kişisel mal niteliklerini taşımasına rağmen finansmanı ve üretimi kamu tarafından yerine getirilmektedir. Erdemli malların kamusal kaynak­larla üretilerek nispeten düşük bedel ile tüketicilere arzında sosyal refahı artıraca­ğı düşüncesi belirleyici olmaktadır. Bir ülkede hangi malların erdemli mal statü­sünde sağlanacağına o ülkedeki politikacılar karar verir. Erdemli malların üretimi­nin piyasaya terk edilmeleri hâlinde yeterince tüketilmeyecekleri endişesi ile kamu bütçelerinden finanse edilmektedirler. Erdemli mal ve hizmetlere örnek olarak ka­mu konutları, sosyal tesisler, okul ders kitapları, toplu konut hizmeti, sanayi site­lerinin kurulması, esnaf ve çiftçi kredileri, öğrenci yurtları gösterilebilir.

Piyasanın başarısız olduğu bir alan da dışsallıklarm varlığında ortaya çıkmakta­dır. Dışsallık, bir ekonomik birimin faaliyetinin diğer ekonomik birimleri piyasa dı­şında etkilemesidir. Etkileme yararlı olursa pozitif dışsallık, zararlı olursa negatif ya da olumsuz dışsallıktan söz edilebilir. Özellikle olumsuz dışsallıklarm etkilerinin giderilmesi kamu hizmeti olarak ifade edilebilir. Zira olumsuz etkilerin sürmesi et­kilenenlerin sayısına da bağlı olarak toplumsal refahı azaltabilmektedir. Bu tür olumsuz dışsallıklarm kamu müdahalesi sonucunda önlenmesi ile sosyal refah yükseltilebilir.

Uluslararası kamu kötüleri olarak tanımlanan faaliyetlerde konu açısından önemli bir yer tutmaktadır. Uluslararası alanda oluşan negatif dışsallıklar kamu kötüleri iken bunlarla mücadele politikaları uluslararası kamu malı olarak ifade edilebilir. Kamu malları belli bir coğrafi alan düşünülerek yerel, ulusal, bölgesel, uluslarara­sı ve küresel ölçekte ifade edilebilir. Yer altı sularını koruma, kirletmeme ya da kirlenmişse arıtma so­nucunda yer altı sularında yararlanan ülke vatandaşları genel olarak yarar görür.

Ulusal kamu mallarında olduğu gibi uluslararası kamu mallarının da bazı temel özellikleri vardır. Uluslararası kamu malının tanımı dikkate alındığında bu malların temel bazı özellikleri şunlardır: Kamusallık düzeyinin uluslararası olması,Faydanın ya da tüketimin uluslararası düzeyde gerçekleşmesi finansmanın uluslararası düzeyde sağlanması,üretimin ya da hizmetin uluslararsı kuruluşlarca sağlanması.

İnsanların geçmişten günümüze değin oluşturdukları ve insanların ve toplumların yararına olan kazanımlardır. Evrensel normlar ve ilkeler insanlığın ortak ürünü ola­rak ileri sürülebilir. Evrensel insan haklarının gelişimi oldukça önemlidir. Günü­müzde pek çok ülkede temel insan haklarının tam olarak hukuk düzeni tarafından güvenceye alındığını iddia etmek çok zordur. Bilginin gelişimi, yayılması, İnter net'in sağladığı olanaklar ve iletişim sistemleri insanların ortaya koyduğu, geliştir­diği önemli kazanımlardır.

Uluslararası kamu malları, geleneksel veya yeni olmala­rına, oluşumlarına, sektörlere, sağladıkları faydaların tü­rüne, kamusallık düzeylerine ve toplam sunum teknolo­jileri özellikleri dikkate alınarak sınıflandırılmaktadır.

Uluslararası kamu malları (uluslararası kamu kötüleri) oluşumlarına bağlı olarak sı­nıflandırmaktadır. Bu sınıflandırma ile özellikle bölgesel, uluslararası ve küresel düzeyde oluşan kamu kötülerinin ortadan kaldırılmasına katkı sağlanabilir. Ulusla­rarası kamu malının düzeyi ile her bir birimin katkıları arasındaki ilişkiye toplam sunum teknolojisi denilmektedir. Toplam sunum teknolojileri dört grup altında in­celenebilir.Bunlar toplama,en iyi vuruş,en zayıf halka ve ağırlıklı toplamdır.