ULUSLARARASI İŞLETMECİLİK

Uluslararası işletmecilik sayesinde ülkelerdeki varlıklı vatandaşların sayısı hızlı bir biçimde artmaktadır. Maddi kazanç açısından, pek çok gelişmekte olan ülke ekonomilerindeki hane halkları televizyon, buzdolabı ve diğer kitlesel üretilen ürünlerin sahipliğinde büyük artış yasamışlardır.

Küreselleşme ile ulusal ekonomilerin göreceli olarak kendi kendine yettiği ve uzaklık, zaman, dil, hükümet düzenlemeleri, kültür ve is sistemleri gibi sınır ötesi yatırım ve ticareti engelleyen diğer unsurlar tarafından birbirlerinden ayrıldıkları bir dünyadan uzaklaşılmaktadır. Sınır ötesi ticaret ve yatırım engelleri kalkmakta, algılanan uzaklık, ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemeler sayesinde azalmakta, maddi kültür dünyanın her yerinde aynıymış gibi gözükmeye başlamakta ve ulusal ekonomiler, ekonomik unsurların birbirlerine karşılıklı olarak bağımlı olduğu bütünleşik bir küresel ekonomik sistem altında birleşmektedir.

Ulusal pazarların tümünün, tek bir küresel pazar altında birleştiğini iddia etmek doğru değildir. Ulusal pazarlar arasında tüketici zevk ve tercihleri, dağıtım kanalları, değerler, iş sistemleri ve yasal düzenlemeler gibi pek çok boyutta halâ anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar, işletmelerin sıklıkla pazarlama stratejilerini, ürün özelliklerini ve faaliyetlerini hedeflenen ülkelerin koşullarına uyarlanmasını gerektirmektedir.

Tüketim ürünleri pazarında, coğrafi, kültürel, dağıtım kanalları, değerler, is sistemleri ve yasal düzenlemeler gibi unsurlar nedeniyle tüketicilerin zevk ve tercihlerindeki farklılıklar çok daha ciddi düzeydedir. Hızlı tüketim ürünleri uluslararası dünyada küresel pazar ile ortaya çıkan ortak ürünler oluşturur.

Küreselleşme eğilimini iki unsur önemli ölçüde etkilemiştir. Birinci unsur, II. Dünya Savaşı’nın sonundan başlayarak ürünlerin ve sermayenin ülkeler arası serbest dolaşımının önündeki engellerin kalkmaya başlamasıdır. İkinci unsur, teknolojik değişim ve özellikle, iletişim, bilgi işleme ve ulaşım teknolojilerindeki büyük ilerlemelerdir.

Dünya Ticaret Örgütü (WTO); hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki gümrük vergilerinin ve diğer ticaret ve yatırım engellerinin (yabancı rakiplere karşı yerli üreticilere verilen sübvansiyonlar, ithalat ve ihracat kotaları, yabancı yatırımlara yerli üretim faktörlerini kullanım zorunluluğu getirme ve diğer keyfi uygulamalar) azaltılmasında önemli rol oynamıştır.

İşletmenin araştırma geliştirme (ArGe), tedarik, üretim ve pazarlama gibi işletmecilik faaliyetlerinin gerçekleştiği yabancı ülkeye ev sahibi ülke denir.

Avrupa Birliği’nde çalışan sayısı için 250 ve ciro için 50 Milyon Euro altında olan işletmeler KOBİ olarak kabul edilmektedir.

Birden çok ülkede işletmecilik faaliyetlerine sahiplik yoluyla katılan işletmeye çokuluslu işletme (ÇUİ) denir. Sahiplik, dört şekilde gerçekleşebilir: 1-Tamamen sahip olunan bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmeyi satın alma ya da işletmeyi kurma yoluyla tamamen sahip olma. 2-Bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin çoğunluk ortağı olma (işletme hisselerinin % 50’sinden fazlasına sahip olma). 3-Eşit hissedarlık yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin eşit hisseye sahip ortaklarından biri olma (örn. dört ortak varsa, her birinin işletme hisselerinin % 25’ine sahip olması). 4-İlişkili işletme yoluyla: İşletmenin azınlık ortağı olma (örn. işletme hisselerinin % 50’sinden azına sahip olma).

Uluslararası işletmecilikteki kolaylaştırıcılar, işletmelerin uluslararasılaşmasına ve yabancı ülkelerdeki faaliyetlerine yardımcı olan ve işlemlerin verimli, kolay ve zamanında gerçekleşmesini sağlayan bağımsız birey ya da işletmelerdir. Kolaylaştırıcıların arasında lojistik hizmet sağlayıcıları, nakliye komisyoncuları, gümrük komisyoncuları, tedarik zinciri yönetimi uzmanları, bankalar, uluslararası ticaret avukatları ve danışmanlar gibi aktörler yer almaktadır. Kolaylaştırıcıların sayısı ve rolleri, uluslararası işletmecilik faaliyetlerinin karmaşıklığı, yoğun rekabet ve teknolojik ilerlemeler nedeniyle artmıştır. Kolaylaştırıcılar, pazar araştırması yapmaktan potansiyel iş ortaklarını tanımlamaya ve yasal tavsiyeler sağlamaya kadar pek çok yararlı hizmeti sunmaktadır.

Küreselleşme, bileşenlerinin birbirleriyle daha fazla bütünleştiği ve karşılıklı bağımlılıklarının arttığı bir dünya ekonomisine doğru yönelimdir. Kürselleşmenin iki alt boyutu pazarların ve üretimin küreselleşmesidir.

Uluslararası ticaret ve yatırıma en büyük engel, ülkelerin kendi yerel endüstrilerini korumak için sınır ötesi ticaret için belirledikleri yüksek oranlı gümrük vergilerinden kaynaklanmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan Gümrük Vergileri ve Ticaret Anlaşması (GATT)

Uluslararası işletmecilik, yalnızca büyük ve kaynağı çok olan işletmelerle ilgili değildir. Pek çok küçük ve orta boy işletme (KOBİ) de uluslararası işletme olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye’de çalışan sayısı 250’nin ve cirosu 40 Milyon TL’nin altında olan işletmeler KOBİ olarak kabul edilmektedir.
Avrupa Birliği’nde bu sayılar, çalışan sayısı için 250 ve ciro için 50 Milyon Euro şeklindedir. ABD ve Kanada’da ise KOBİ olarak kabul edilmek için çalışan sayısının 500’den az olması şartı dikkate alınmaktadır.

Tamamen sahip olunan bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmeyi satın alma ya da işletmeyi kurma yoluyla tamamen sahip olma.

Bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin çoğunluk ortağı olma (işletme
hisselerinin % 50’sinden fazlasına sahip olma.

Eşit hissedarlık yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin eşit hisseye sahip ortaklarından biri olma (örn. dört ortak varsa, her birinin işletme hisselerinin % 25’ine sahip olması.

İlişkili işletme yoluyla: İşletmenin azınlık ortağı olma (örn. işletme hisselerinin % 50’sinden azına sahip olma.

Uluslararası yatırım, uluslararası portföy yatırımı ve doğrudan yabancı yatırım olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

 Uluslararası portföy yatırımı (UPY), finansal kazanç elde etmek için hisse senetleri ve borç senetleri gibi uluslararası değerli kâğıtlara sahip olmak demektir. UPY’de, bu varlıklar üzerinde aktif yönetim ya da kontrol söz konusu değildir. Yabancı yatırımcı, bu varlıkların sahipliğinden göreceli olarak kısa dönemli kazanç elde eder.

Kolaylaştırıcılar, işletmelerin uluslararasılaşmasına ve yabancı ülkelerdeki faaliyetlerine yardımcı olan ve işlemlerin verimli, kolay ve zamanında gerçekleşmesini sağlayan bağımsız birey ya da işletmelerdir. Kolaylaştırıcıların arasında lojistik hizmet sağlayıcıları, nakliye komisyoncuları, gümrük komisyoncuları, tedarik zinciri yönetimi uzmanları, bankalar, uluslararası ticaret avukatları ve danışmanlar gibi aktörler yer almaktadır.

Özel bir uluslararası KOBİ çeşidi, küresel doğan işletmedir. Küresel doğan işletme, kuruluşunun hemen başında uluslararası işletmeciliğe girişen ve hızlı bir biçimde yabancı pazarlara açılan genç bir işletmedir. Küresel doğan işletme, uluslararası işletmecilikte görece yeni bir olgudur. Hem gelişen hem de gelişmekte olan ülkelerde rastlayabileceğimiz küresel doğan işletmeler, özellikle gelişmiş ülkelerin ulusal ticaretinin önemli bir kısmını gerçekleştirmektedir.

Bir işletme sürecinin ya da bütün bir imalat tesisinin yabancı bir ülkeye taşınmasına offshoring denilmektedir.

Gümrük Vergileri ve Ticaret Anlaşması (GATT) ve onun temelleri üzerine kurulan Dünya Ticaret Örgütü (WTO); hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki gümrük vergilerinin ve diğer ticaret ve yatırım engellerinin (yabancı rakiplere karşı yerli üreticilere verilen sübvansiyonlar, ithalat ve ihracat kotaları, yabancı yatırımlara yerli üretim faktörlerini kullanım zorunluluğu getirme ve diğer keyfi uygulamalar) azaltılmasında önemli rol oynamıştır.

Küresel değer zinciri (KDZ)

1990’ların başından itibaren dünyada yaşanan offshoring dalgasının doğal sonucu küresel değer zincirlerinin ortaya çıkması olmuştur. Küresel değer zinciri (KDZ), bir ürün için tasarımından son kullanıma kadar gereken tüm faaliyetlerin ve bu faaliyetlerin coğrafi alanda ve uluslararası sınırlar arasında dağıtılmasını kapsamaktadır.