ULUSLARARASI İŞLETMECİLİK

Küreselleşme, bileşenlerinin birbirleriyle daha fazla bütünleştiği ve karşılıklı bağımlılıklarının arttığı bir dünya ekonomisine doğru yönelimdir. Kürselleşmenin iki alt boyutu pazarların ve üretimin küreselleşmesidir.

1800’lü yıllarda yaşanan buharlı makinelerin icadı ve Endüstri Devrimi’yle beraber işletmeler, demiryolu ve deniz yolu aracılığıyla yabancı ülkelerdeki müşterilere ekonomik açıdan daha elverişli koşullarda ürün teslim etmeye başlamışlardır. Buna karşılık imalat, genellikle olabildiğince çok faaliyetin tek bir çatı altında gerçekleştirilmeye çalışıldığı çok büyük fabrikalar aracılığıyla hayata geçmiştir. Özellikle, 1990’lardan başlayarak yaşanan daha önce söz ettiğimiz büyük dönüşüm ile hem tüketim üretimden tamamen ayrılabilmiş, hem de üretim parçalanmaya başlamıştır. Çin, Hindistan ve diğer Güneydoğu Asya ülkelerinde emek ücretlerinin gelişmiş ülkelere göre düşük olması bu hızlanmaya katkı sağlamıştır. Bir işletme sürecinin ya da bütün bir imalat tesisinin yabancı bir ülkeye taşınmasına offshoring denilmektedir.

Üretimin küreselleşmesi, üretim faktörlerinin (emek, enerji, toprak, sermaye vb.) maliyet ve kalitede ülkeler arası farklılıklardan faydalanmak için dünya çapında ürün tedariki gerçekleştirmek demektir. Böylece işletmeler, toplam maliyetlerini düşürmeyi ve/veya ürünlerinin kalite ya da işlevselliğini yükseltmeyi ve böylece daha etkili rekabet etmeyi umut etmektedir.

Ancak tıpkı pazarların küreselleşmesinde olduğu gibi, üretimin küreselleşmesinin de tamamlandığını iddia etmek yanlış olacaktır. Ülkeler arasındaki ticaret ve yatırım engelleri, ulaşım maliyetleri ve ekonomik ve politik risklerle ilgili sorunlar, işletmelerin üretim faaliyetlerini dünyaya yayılmasını engelleyebilmektedir.

Yönetimle ilgili derslerinizden hatırlayacağınız gibi, bir işletmenin yöneticilerini alt, orta ve üst düzey yöneticiler olmak üzere üç gruba ayırmak mümkündür. Alt düzey yöneticiler, işletmenin ürünlerinin (mal ve/veya hizmetlerinin) üretimine dâhil olan ve yönetici olmayan çalışanları yönetirler. Orta düzey yöneticiler, alt düzey yöneticileri yönetirler. Üst düzey yöneticiler ise işletmenin tamamını kapsayan kararları alan ve işletmenin tamamını etkileyen plan ve hedefleri belirleyen yöneticilerdir. İşletmenin üst düzey yönetim ofislerinin ve üst düzey yönetimi doğrudan destekleyen çalışanlarının bulunduğu ülkeye ana ülke denir. İşletmenin araştırma-geliştirme (Ar-Ge), tedarik, üretim ve pazarlama gibi işletmecilik faaliyetlerinin gerçekleştiği yabancı ülkeye ev sahibi ülke denir.

Uluslararası işletme, uluslararası ticaret ve/veya uluslararası yatırım yapan işletmedir. Uluslararası ticaret, ürünlerin sınırlar ötesi değişimidir. Uluslararası yatırım, işletmenin varlıklarını başka bir ülkeye aktarması ya da başka bir ülkeden varlıkları satın alması demektir. Bu varlıklara sermaye, teknoloji, yönetsel yetenek ve imalat altyapısı dâhildir.

İktisatçılar bu varlıklara “üretim faktörleri” adını verirler. Ticaret, ürünlerin ulusal sınırları aşmasını ifade ederken; yatırım, işletmenin kendisinin yurtdışındaki varlıkların sahipliğini edinmek üzere sınırları aşması anlamına gelmektedir.

Uluslararası İşletmecilikteki Aracılar

Uluslararası işletmecilikteki aracılar, KDZ’lerin bir parçası olarak; hem ana hem de diğer ülkelerdeki uluslararası işletmelere çeşitli lojistik (malların fiziksel hareketi) ve pazarlama hizmetleri (reklam, satış, müşteri hizmetleri vb.) sunan uzmanlaşmış işletmelerdir. Aracılar, büyük işletmelerden küçük ama yüksek düzeyde uzmanlaşmış işletmelere kadar çeşitli türlerde olabilirler.

Çoğu ihracatçı için, bağımsız bir yabancı dağıtımcıya güvenmek yabancı pazarlara girmenin düşük maliyetli yoludur. Aracının yerel pazardaki bilgi, bağlantı ve hizmetleri, uluslararası işletmecilikte deneyimsiz ya da pazar temelli faaliyetleri tek başına yürütmek için çok küçük olan ihracatçılara güçlü destekler sunabilir. İki çeşit aracı uluslararası işletmecilikte rol üstlenir: yabancı pazardaki ve ana ülkedeki aracılar.

Küreselleşme eğilimini iki unsur önemli ölçüde etkilemiştir. Birinci unsur, II. Dünya Savaşı’nın sonundan başlayarak ürünlerin ve sermayenin ülkeler arası serbest dolaşımının önündeki engellerin kalkmaya başlamasıdır. İkinci unsur, teknolojik değişim ve özellikle, iletişim, bilgi işleme ve ulaşım teknolojilerindeki büyük ilerlemelerdir.

Küresel pazarların ve üretimin ortaya çıkmasında, ticaret ve yatırım engellerinin kalk- maya başlamasının yanında teknolojik ilerlemeler de önemli rol oynamıştır. Mikroişlemcinin geliştirilmesiyle, artan miktardaki bilgi bireyler ve işletmeler tarafından işlenmeye başlamıştır.

Uluslararası yatırım, uluslararası portföy yatırımı ve doğrudan yabancı yatırım olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Uluslararası portföy yatırımı (UPY), finansal kazanç elde etmek için hisse senetleri ve borç senetleri gibi uluslararası değerli kağıtlara sahip olmak demektir. UPY’de, bu varlıklar üzerinde aktif yönetim ya da kontrol söz konusu değildir. Yabancı yatırımcı, bu varlıkların sahipliğinden göreceli olarak kısa dönemli kazanç elde eder. Doğrudan yabancı yatırım (DYY), işletmenin sermaye, teknoloji, emek, toprak, tesis ve donanım gibi üretken varlıkları satın alarak yurtdışında fiziksel olarak bulunduğu yatırım türüdür. DYY, yatırımcıların üretim, pazarlama ya da yönetim faaliyetlerine girişmiş bir işletmenin kısmi ya da tam sahipliğine olanak tanır. Yurtdışındaki bu kaynaklara yatırım genellikle uzun dönemlidir ve kapsamlı planlama gerektirir. DYY’nin sonucu çokuluslu işletme (ÇUİ) olmadır.

Yönetimle ilgili derslerinizden hatırlayacağınız gibi, bir işletmenin yöneticilerini alt, orta ve üst düzey yöneticiler olmak üzere üç gruba ayırmak mümkündür. Alt düzey yöneticiler, işletmenin ürünlerinin (mal ve/veya hizmetlerinin) üretimine dâhil olan ve yönetici olmayan çalışanları yönetirler. Orta düzey yöneticiler, alt düzey yöneticileri yönetirler. Üst düzey yöneticiler ise işletmenin tamamını kapsayan kararları alan ve işletmenin tamamını etkileyen plan ve hedefleri belirleyen yöneticilerdir. İşletmenin üst düzey yönetim ofislerinin ve üst düzey yönetimi doğrudan destekleyen çalışanlarının bulunduğu ülkeye ana ülke denir. İşletmenin araştırma-geliştirme (Ar-Ge), tedarik, üretim ve pazarlama gibi işletmecilik faaliyetlerinin gerçekleştiği yabancı ülkeye ev sahibi ülke denir.

Ana ülke, işletmenin tepe yönetim ekibinin ve o ekibi destekleyen çalışanların bulunduğu ülkedir.

Ana Ülkedeki Aracılar

Ana ülkedeki bir diğer aracı ihracat yönetim şirketidir. İhracat yönetim şirketi (İYŞ), genellikle deneyimsiz bir müşteri işletme için çalışan bir ihracat acentesidir. Yeni ürünleri öğrenme ve hatta yabancı pazar stratejileri geliştirme amacıyla düzenli olarak imalatçının tesislerini ziyaret ederler. Ticaret şirketlerinden daha küçük olan İYŞ’ler, ürün, yabancı pazar ya da hem ürün hem de yabancı pazar temelinde uzmanlaşırlar.

İhracat yönetim şirketi, genellikle deneyimsiz bir müşteri işletme için çalışan, ticaret şirketinden daha küçük ve daha fazla uzmanlaşmış bir aracıdır.

• Tamamen sahip olunan bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki  işletmeyi satın alma ya da işletmeyi kurma yoluyla tamamen sahip olma.
• Bağlı işletme yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin çoğunluk ortağı olma (işletme hisselerinin % 50’sinden fazlasına sahip olma).
• Eşit hissedarlık yoluyla: Yabancı ülkedeki işletmenin eşit hisseye sahip ortaklarından biri olma (örn. dört ortak varsa, her birinin işletme hisselerinin % 25’ine sahip olması).
• İlişkili işletme yoluyla:  işletmenin azınlık ortağı olma (örn. işletme hisselerinin % 50’sinden azına sahip olma).