ULUSLARARASI İLİŞKİLERE GİRİŞ

17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar uluslararası sistemde Avrupa hegemonyası belirleyiciydi ve bu sistemin temel özelliği, tek bir devletin sisteme hakim olmadığı güç dengesiydi. 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçişte önemli gelişmeler olarak ulusçuluğun, Endüstri Devrimi’nin ve onunla ilintili olarak emperyalizmin yayılmasının, uluslararası sistemi ve uluslararası ilişkileri derinden etkileyen faktörler olmuştur. Yanıt B'dir.

1900lü yılların başından itibaren emperyalizmin doruk noktasına ulaşmasıyla, Avrupa’daki büyük güçler küresel anlamda kimin daha etkili olacağı yönünde bir rekabet içine girdiler. İki müttefik sistem arasında Fransa ve Britanya’nın Afrika’nın sömürgeleştirilmesi konusundaki sürtüşmelerin artması, Almanya ve Britanya deniz donanmaları arasındaki deniz kuvvetleri silahlanması rekabeti ve küresel etki için rekabetlerinde giderek artan gerilim, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya’nın Balkanlar üzerinde egemenlik kurma yarışı, Avusturya-Macaristan Arşidükü Franz Ferdinand’ın Sırplı bir milliyetçi tarafından 28 Haziran 1914’te öldürülmesiyle savaş şeklinde patlak verdi. Bu olay sonrasında Avusturya-Macaristan Sırbistan’a karşı savaş açtı ve Rusya Sırbistan’a destek verdi. Bunun üzerine Almanya, Fransa ve Rusya’ya savaş ilan etti. Almanya’nın Belçika’yı işgal etmesiyle İngiltere, Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece, Üçlü İttifak (Avusturya-Macaristan, Almanya ve İtalya) ve Üçlü İtilaf (Rusya, İngiltere, Fransa) arasında başlayan savaşa Osmanlı İmparatorluğu, Ağustos 1914’te İttifak Devletleri tarafında dahil oldu. ABD Başkanı Woodrow Wilson, savaş başladığında ulusal çıkarları için en iyisi olduğunu düşündüğü yalnızcılık politikası izleme kararı aldı. ABD, Ekim 1917’de Rus Devrimi ile Rusya’nın
sona erip Sovyetler Birliği’nin kurulması sonrasında ve 18 Mart 1917’de Almanların Amerikan ticaret gemilerini batırması üzerine Nisan 1917’de İtilaf devletleri tarafında savaşa dâhil oldu. I. Dünya Savaşı, Avrupa’da başlayan fakat daha sonra ABD ve Japonya’nın da dahil olmasıyla Avrupa dışına yayılan bir savaş olması nedeniyle ve askeri hedefler dışında sivillerin de savaşa dahil olmasıyla topyekün bir dünya savaşı olmuştur. Yanıt D'dir.

I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren ve savaştan galibiyetle çıkan Fransa ve İngiltere’nin yönlendirdiği Paris Barış Konferansı’nın 25 Ocak 1919 tarihli toplantısında, dünyada ortak güvenliğin ve barışın sağlanması ve devletlerin egemenliklerinin garantiye alınması ilkelerine dayanarak savaşların önlenmesi için Milletler Cemiyeti’nin (League of Nations) kurulması kararı alındı. Bu karar, ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın 18 Ocak 1918’de ABD Kongresi’nde yaptığı konuşmada dile getirdiği, yeni liberal bir uluslararası düzen öngören ve savaş sonrasında özellikle Avrupa’da toprağa dayalı düzenlemelere yönelik 14 ilkeye (Wilson İlkeleri) dayandırıldı. Ancak Wilson İlkeleri, barışçıl bir uluslararası düzen temin etmede başarısız olmuştur. 

Bu ilkelerden bazıları şunlardır:

(i) Uluslararası anlaşmazlıkları barışçıl yolları çözümlemek için Milletler Cemiyeti kurulacak.

(ii) Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak.

(iii) Devletlerarasında yapılan antlaşmalar açık olacak.

(iv) Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanacak.

(v) Uluslar arası ekonomik engeller kaldırılacak ve devletler arasında ekonomik eşitlik sağlanacak.

(vi) Silahlanmanın azaltılması yönünde karşılıklı güvenceler verilecek.

(vii) Boğazlar, ticaret gemilerine açık olacak. 

(viii) Osmanlı İmparatorluğu’nda Türklerin oturduğu bölgelerin egemenliği sağlanacak; diğer bölgelerdeki uluslara da kendi geleceklerini tayin etme hakkı verilecektir.

Yanıt E'dir.

I. Dünya savaşı sonrasında Avrupa’da istikrar, barış ve düzen ortamı kaybolmuştu. Savaştan yenilgiyle çıkan İtalya ve Almanya, uluslarının yaşadığı aşağılanmadan kurtulmak için ulusal yeniden doğuşu –ulusun eski günlerindeki gibi büyük günlerini canlandırma- hedefleyerek, “yeni İtalya” ve “yeni Almanya” yaratma gayreti içine girdiler. Her ikisinde de görülen ortak özellik, siyasal iktidarsızlık ve yaygın marjinalleşmedir. Bu nedenle, II. Dünya Savaşı’nın I. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan ruhsal çöküntü, ekonomik karışıklık ve siyasal barbarlığın sonucunda oluştuğu ve bu ortamın Benito Mussolini önderliğinde İtalya’da Faşizm (1922-1939), Adolph Hitler liderliğinde Almanya’da Nasyonal sosyalizm (1933) ve Stalin önderliğinde Rusya’da komünist diktatörlüğün gelişmesine yol açtığı iddia edilir. Mussolini’nin amacı, Akdeniz bölgesinde egemenliğini kurmak ve Afrika’daki sömürgelerini genişletmektir. Bu doğrultuda İtalya, Ekim 1936’da Habeşistan’ı ve 1939’da Arnavutluk’u ilhak eder. Yanıt B'dir.

II. Dünya Savaşı, I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’ya karadan ve havadan saldırmasıyla başladı. Bu olaydan iki gün sonra İngiltere ve Fransa, Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece Avrupa’da II. Dünya Savaşı patlak verdi. Yanıt A'dır.

II. Dünya Savaşı, 20. Yüzyılın en kanlı savaşlarından biri olmuş ve Yahudi Soykırımı gibi toplu kıyımlara şahit olmuştur. Almanya’da Nazi soykırımında yaklaşık 6 milyon Yahudi öldürülmüştür. Soykırıma ek olarak, II. Dünya Savaşı, hem sivillerin hem de askerlerin ölümü ve ilk kez nükleer silah kullanımı gibi özellikleriyle I. Dünya Savaşı’ndan ayrılır. Savaştan yenik çıkan Avrupa ülkelerine karşın, II. Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB süper güçler olarak uluslararası sistemin etkin aktörleri oldular ve iki kutuplu bir uluslararası düzen başladı. Avrupa ülkelerinin sömürgelerinde (Afrika ve Asya’da) bağımsızlık hareketleri başladı. Savaşın sonunda uluslararası barışı ve düzeni sağlamak için Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü kuruldu. Yanıt C'dir.

Soğuk Savaş döneminin en tehlikeli olayı ve dönüm noktalarından biri olan Küba Füze Krizi’dir. Bu kriz, ABD’nin Türkiye, İngiltere ve İtalya’da füze konuşlandırması üzerine, 1959-1960 yıllarında SSCB’nin güvensizliğinin artmasıyla Küba’ya füze yerleştirmesi nedeniyle başladı. 22 Ekim 1962 tarihinde ABD’nin Küba’yı ablukaya almasıyla kriz tırmandı. Kriz, dönemin SSCB Başkanı Nikita Kruhschev’in ABD’nin Küba’yı işgal etmeyeceği sözünü verirse füze konuşlandırmasını durduracağını bildirmesi üzerine ABD’nin
28 Ekim’de ablukayı kaldırmasıyla sonlandı. Bu bunalımın atlatılmasındaki liderlerin diyaloğa açık tutumları, Soğuk Savaş Dönemi’nde yumuşamaya zemin hazırlaması bakımından önemlidir. Yanıt A'dır.

Soğuk Savaş’ın sona erdiği dönemdir. Soğuk Savaş’ın bitmesine neden olan gelişmelerden ilki, Mart 1985’te Mikhail Gorbachev’in SSCB’de Komünist Parti’nin Genel Sekreterliği’ne gelmesidir. Gorbachev’in benimsediği “Glasnost” (Açıklıközellikle düşünce ve ifade özgürlüğü ve serbest seçimlerin yapılmasıyla siyasal sistemin çoğullaştırılması gibi) ve “Perestroika” (yeniden yapılanma) politikaları ile SSCB’nin hem ekonomi (merkezi hükümet planlamasından pazar ekonomisine geçiş) hem de uluslararası ilişkiler politikalarında (ABD ile yapılan görüşmeler sonucunda nükleer silahlanma yarışına son verme isteği) önemli değişimler meydana geldi. Yanıt D'dir.

Batı Bloku, ABD’nin hegemonyasında sanayileşmiş kapitalist Batı Avrupa ülkeleri, Avusturalya, Japonya, Kanada ve Yeni Zelanda’dan oluşur. ABD, II. Dünya Savaşı sonrasında serbest ticaretin ve liberal uluslararası iktisadi düzenin hâkim olduğu bir uluslararası sistem benimsemişti. Doğu Bloku ise, SSCB’nin hegemonyasında Macaristan, Çekoslavakya gibi “uydu devletler” yarattığı Doğu Avrupa’daki Marksist devletler ve komünist Çin’den (1949’dan itibaren) oluşur. Bu bloklar, NATO ve Varşova Paktı ile hayat bulmuşlar ve Soğuk Savaş’ın temelini atmışlardır. Yanıt C'dir.

21. yüzyılın öne çıkan bir diğer temel sorunu, küresel terör olmuştur. 11 Eylül 2001 saldırılarıyla başlayan ve saldırılacak veya ilhak edilecek herhangi bir belirli toprağa sahip olmayan El Kaide ve DEAŞ’in özellikle A.B.D. ve Avrupa ülkelerini hedef aldığı bu terör ile uluslararası ilişkilerde sadece ülkesel devletler arasında gerçekleşen savaş anlayışını değiştirmiş ve güvenlik siyasetini öne çıkarmıştır. Yanıt E'dir.

Üçlü İttifak; Avusturya-Macaristan, Almanya, İtalya devletlerini, Üçlü İtilaf ise; Rusya, İngiltere, Fransa devletlerini içermektedir.

I. Dünya Savaşı sonrası yapılan antlaşmaların doğru eşleştirmeleri şu şekildedir: Almanya - Versailles; Avusturya - St. Germain-en-Laye; Bulgaristan - Neuilly; Macaristan - Trianon; Osmanlı İmparatorluğu - Sevr.

II. Dünya Savaşı, I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’ya karadan ve havadan saldırmasıyla başladı. Bu olaydan iki gün sonra İngiltere ve Fransa, Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece Avrupa’da II. Dünya Savaşı patlak verdi.

II. Dünya Savaşı’nda tarafları, Müttefik Devletler olarak; Sovyetler Birliği, Fransa, İngiltere, ABD ve Çin, Mihver Devletler olarak; Almanya, Japonya ve İtalya oluşturuyordu.

Soğuk Savaş dönemi, II. Dünya Savaşı sonrasında, özellikle Orta Avrupa devletleri üzerinde etki kavgasının Almanya’nın bölünmesiyle ve Doğu Avrupa’nın büyük bölümünde Sovyet tipi hükümetlerin oluşmasıyla başlayan ve Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılışına kadar süren siyasi, ekonomik ve askeri bakımdan iki süpergücün (ABD ve SSCB) önderliğindeki ideolojik iki bloğun egemen olduğu dönemdir.

1951-1963 Dönemi, termonükleer silahların geliştirildiği ve buna bağlı olarak süper güçler arasında gözdağı vermek suretiyle karşı tarafın geri çekilmesini sağlayan olası savaş korkusunun hâkim olduğu (Dehşet Dengesi) bir Soğuk Savaş dönemidir.

1985-1991 döneminin bitişine işaret eden önemli olaylardan biri olarak gösterilen Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi 3 Ekim 1990’da gerçekleşmiştir.

1975-1985 Dönemi tekrar karşı karşıya gelmenin yaşandığı bir safhadır. Sputnik’in uzaya fırlatılması 1951-1963 döneminde, Marshall Planı’nın ilan edilmesi 1947-1951 döneminde, bloklar arasında yumuşama olması 1963-1975 döneminde, Berlin duvarının yıkılması 1985-1991 döneminde gerçekleşmiştir.

SSCB, Çekoslovakya, Çin ve Macaristan Doğu Bloku’nu oluşturan ülkelerdir.

Çift kutuplu sistem, soğuk savaş döneminde, yani 1947-1991 yılları arasında Doğu ve Batı Blokları’nın ortaya çıkmasıyla oluşan bir sistemdir.