ULUSLARARASI İLİŞKİLERE GİRİŞ

Doğru Cevap:Westphalia Barış Antlaşması

Doğru Cevap: 1648

Doğru cevap : Jean Bodin

Doğru cevap:Hugo Grotius

Doğru cevap:1933

Doğru cevap: Filistin

Doğru cevap: Mutlakiyet

Doğru cevap: Adam Smith

Doğru cevap: Fransa ve Rusya

Doğru cevap: Kenichi Ohmae

Devlet sisteminin doğuşu, 30 Yıl savaşlarını sona erdiren 1648 tarihli Westphalia Barış Antlaşmasına dayanır. Şehir-devleti ve imparatorluklardan oluşan bu dağınık siyasal örgütlenmeden merkezi modern siyasal örgütlenme olarak modern devlete ve devlet sistemine geçişin başlangıcı olarak, Avrupa’da 30 Yıl sona erdiren ve toprak-temelli egemen siyasal birimlerin ortaya çıkmasına neden olan Westphalia Barış Antlaşması görülür. Bu Antlaşma ile İsveç ve Fransa ve müttefiklerine toprak dağıtıldı ve yöneticiler kendi topraklarının sınırlarında bütün iç işlerinde ve yönetilenler adına dış işlerinde tek otorite olarak tanındılar. Siyasi merkezileşme hızlandı. Böylece yeni bir egemen devletler sistemi doğdu. Diğer bir deyişle, bu antlaşma ile feodal bağlılıklardan merkezileşmiş siyasal üniteler olarak devletin egemenlik ilkesinin hâkim olduğu bir uluslararası ilişkiler sistemine geçiş olmuştur. Bunun yanı sıra, Kutsal Roma İmparatorluğu’nda Protestanlara ve Kalvinistlere dinsel hoşgörü tanındı. Bu bakımdan Westphalia Antlaşması, yeni bir uluslararası düzenin ortaya çıkmasına neden olur.

Doğru cevap C'dir.

Modern devletin dört temel özelliğinden bahsedilebilir. Bunlar; egemenlik, devletlerin eşitliği, merkezileşme ve ülkesellik (territoriality) olarak tanımlanan toprak bütünlüğüdür. Egemenlik, devletlerin kendi toprakları üzerindeki sınırlarda iç ve dış işlerini belirmede tek ve en yüksek otorite olmasını, kanun yapma ve uygulama
yetkisini elinde bulundurmasını ve iktidarına herhangi bir müdahale olmamasını ifade eder. İç ve dış egemenlik
olmak üzere ikiye ayrılır. İç egemenlik bir devletin toprak sınırlarında ve özellikle devlet-toplum ilişkisine dair konularda, dış egemenlik ise devletin diğer devletlerle ilişkilerinde yetki ve otonomisine müdahale olmaması prensibidir. İç egemenlik, bir devletin askeri gücü ile topraklarının herhangi bir yabancı müdahaleyi geçirmezliği iken dış egemenlik, bu müdahale edilemezliğin resmi olarak tanınması ve ülkesel olarak birbirleriyle eşitliğinin kabul edildiği devletlerarası ilişkilerin hukuksal olarak kabul edilmesidir. Westphalia Antlaşması ile yöneticiler, kendi toprakları üzerinde Papanın, Kutsal Roma İmparatoru’nun ve feodal baronların otoritesinden bağımsız
hale gelerek kendi yasalarını koyma ve uygulama yetkisinin tek sahibi olarak modern devlet sistemini başlattılar.
Devletlerin eşitliği ile kastedilen, devletlerin güç olarak eşitliği değil, devletlerin uluslararası hukuk çerçevesinde hakları ve sorumlulukları bakımından eşit olmasıdır. Merkezileşmeden kastedilen ise, devletin içindeki bütün siyasal faaliyetlerin devletten kaynaklı ya da ona referansla gerçekleşmesidir. Otorite ve iktidar, kralın ve devletinin tekelinde bulunur ve feodal dönemde olduğu gibi herhangi bir aracı ile gerçekleştirilmez. Egemen devletlerin eşitliği prensibinden hareketle, Westphalia Antlaşması, ulusal devleti modern devlet sisteminin merkezine koyarak uluslararası hukukun temelini hazırlar. Modern devletin dört temel özelliğinden bahsedilebilir. Bunlar; egemenlik, devletlerin eşitliği, merkezileşme ve ülkesellik (territoriality) olarak tanımlanan toprak bütünlüğüdür. Egemenlik, devletlerin kendi toprakları üzerindeki sınırlarda iç ve dış işlerini belirmede tek ve en yüksek otorite olmasını, kanun yapma ve uygulama yetkisini elinde bulundurmasını ve iktidarına herhangi bir müdahale olmamasını ifade eder. İç ve dış egemenlik olmak üzere ikiye ayrılır. İç egemenlik bir devletin toprak sınırlarında ve özellikle devlet-toplum ilişkisine dair konularda, dış egemenlik ise devletin diğer devletlerle ilişkilerinde yetki ve otonomisine müdahale olmaması prensibidir. İç egemenlik, bir devletin askeri gücü ile topraklarının herhangi bir yabancı müdahaleyi geçirmezliği iken dış egemenlik, bu müdahale edilemezliğin resmi olarak tanınması ve ülkesel olarak birbirleriyle eşitliğinin kabul edildiği devletlerarası ilişkilerin hukuksal olarak kabul edilmesidir. Westphalia Antlaşması ile yöneticiler, kendi toprakları üzerinde Papanın, Kutsal Roma İmparatoru’nun ve feodal baronların otoritesinden bağımsız hale gelerek kendi yasalarını koyma ve uygulama yetkisinin tek sahibi olarak modern devlet sistemini başlattılar. Devletlerin eşitliği ile kastedilen, devletlerin güç olarak eşitliği değil, devletlerin uluslararası hukuk çerçevesinde hakları ve sorumlulukları bakımından eşit olmasıdır. Merkezileşmeden kastedilen ise, devletin içindeki bütün siyasal faaliyetlerin devletten kaynaklı ya da ona referansla gerçekleşmesidir. Otorite ve iktidar, kralın ve devletinin tekelinde bulunur ve feodal dönemde olduğu gibi herhangi bir aracı ile gerçekleştirilmez. Egemen devletlerin eşitliği prensibinden hareketle,
Westphalia Antlaşması, ulusal devleti modern devlet sisteminin merkezine koyarak uluslararası hukukun temelini hazırlar. 

Doğru cevap D'dir.

Uluslararası hukuk: Devletlerin ve uluslararası toplumdaki tüm aktörlerin ilişkilerinde uymak zorunda oldukları hakları ve ödevleri ortaya koyan hukuk kuralları bütünüdür. Uluslararası hukukun ilkeleri, 17. yüzyılın başlarında Hollandalı düşünür Hugo Grotius tarafından sistematik hale getirilmiştir.

Doğru cevap B'dir.

Aslında bir devletin uluslararası sistemde yasal olarak tanınması, 1933’te kabul edilen Montevideo Sözleşmesi’ndeki 4 yasal koşulu yerine getirmesiyle mümkün oluyor. Bu koşullar;

a) coğrafi olarak sınırları tanımlanmış bir toprak

b) bu toprak üzerinde yaşayan bir nüfus

c) hükümet

d) diğer devletler tarafından diplomatik olarak tanınma

Montevideo Sözleşmesi: 3-26 Aralık 1933 tarihinde Monteviode’da düzenlenen Konferans’ta imzalanan ve devletlerin uluslararası sistemde tanınmasına dair tek uluslararası hukuki düzenlemedir.

Doğru cevap A'dır.

Modern devletin oluşumunu, sadece imzalanan bir anlaşmayla açıklamak yetersiz kalır. Modern devletin gelişimi, 16. yüzyılda başlayıp 18. yüzyılda tamamlanan uzunca bir tarihsel sürecin sonucunda mümkün olmuştur. Bu tarihsel süreçte, modern devlet öncesi siyasal ve ekonomik sistemi belirleyen feodal sistemin çöküşüne ve merkezileşmeye yönelik girişimler; askeri teknolojideki gelişmeler (en önemlisi, artık kalelerin duvarlarının güvenliği sağlamada yetersiz kalacağını göstererek feodalizmin sonuna işaret eden topun icat edilmesidir), merkezi bir yönetimin sağlandığı mutlakiyetçilik, merkantilizm politikası ile ticaretin artırılması çabaları ve sömürgecilik ve sonrasında gelişen kapitalizm gibi önemli olayların katkısından bahsetmek gerekir.

Doğru cevap C'dir.

Güç dengesi: Uluslararası sistemde herhangi bir devletin hükümranlığını önlemek ve böylece düzenin korunması ve herhangi bir saldırganlığın önüne geçilmesi için benimsenen bir mekanizmadır. 1713 yılında imzalanan Utrecht Barışı ile Avrupa’da barışı korumak için benimsenen bu sistemde, egemen olan tek bir güçten bahsetmek mümkün değildir. Bu denge, diğer devletlere üstünlük sağlayarak sisteme tehdit oluşturabilecek bir devletin ortaya çıkmasıyla bozulursa, denge rolünü üstlenecek bir devletin yardımıyla tekrar kuruluyordu.

Doğru cevap B'dir.

Avrupa’da güç dengesinin yeniden sağlanması için Klemens von Metternich’in öncülüğünde 1815’te Viyana Kongresi yapıldı. Avrupa’nın yeniden yapılandırılmasına ilişkin önemli kongrelerden birisi olması nedeniyle, 19. yüzyıl uluslararası sistemi açısından dönüm noktalarından biridir. Kongrede, Avusturya, Prusya, Rusya ve Büyük
Britanya’dan oluşan büyük güçler, Avrupa’da dengeyi ve varolan rejim biçimini korumak için Metternich sistemi olarak bilinen güçler dengesini oluşturdular. Bu güç dengesi, saldırgan Fransa’nın da sisteme dâhil edilmesiyle ve Büyük Güçler’in hırslarının törpülenmesiyle sağlandı. Metternich’in öne sürdüğü bu sistemde, Fransız Devrimi’nden sonra gelişen milliyetçilik ve cumhuriyetçilik fikirlerine karşı monarşinin korunması amacıyla, herhangi bir devrimci harekete karşı acilen müdahale edilmesi yönündeki ortak fikir sonucunda, Avrupa Ahengi Sistemi (Concert of Europe) oluştu.

Doğru cevap E'dir.

1815-1914 tarihleri arasında büyük çapta bir savaş olmadığından dolayı, bu dönem “Yüzyıllık Barış Dönemi” olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde büyük bir savaş yaşanmamasını iki faktörle açıklayabiliriz. Birincisi yukarıda bahsedilen Avrupa Ahengi Sistemi, ikincisi ise Endüstri Devrimi’ne bağlı olarak sanayileşmenin etkisiyle, 16. Yüzyılda hammadde arayışı soncunda Avrupa’da coğrafi keşiflerle başlayan sömürgecilik ve emperyalizmin yaygınlaşmasıdır. Emperyalizmin uluslararası ilişkiler ve devlet sistemi açısından üç etkisinden bahsetmek gerekir. Birinci etki, Avrupa dışındaki bu ülkelerin bağımsız ve egemen devletler olarak tanınmamaları nedeniyle, devlet sisteminin dışında tutulmalarıdır. İkinci etki ise, bu dönemden itibaren Avrupa’daki büyük devletler arasındaki ilişkilerde, özellikle Fransa ve Britanya arasındaki, belirleyici unsurun sömürge rekabeti olmasıdır. Bu konuda çıkabilecek herhangi bir saldırı, belirli bölgelerde bu devletlerin etkilerinin kabul edilmesi yoluyla anlaşmaları sağlanarak önlenmiş oldu. Dolayısıyla, üçüncü etki, Avrupa’da güç dengesine bağlı olarak önlenen rekabetin, emperyalizm ile Avrupa dışında, Asya ve Afrika’da yaşanmasıdır. 1830’dan itibaren başlayarak 1848’e kadar Fransa, istila, işgal, yerleşme ve ilhak yoluyla Cezayir’i tamamıyla sömürgeleştirmiştir. 1900 yılına kadar ise, Afrika ve Endonezya ile Pasifik Adaları’nın neredeyse tamamı sömürge olmuştu.

Doğru cevap A'dır.

Avrupa Ahengi Sistemi’nin çökmeye başlaması ile Üçlü İttifak (Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya) ve İkili İtilaf (Fransa ve Rusya) oluşan iki ittifak sistemi oluştu. Bu kamplaşma, Britanya’nın 1902 yılında “dengeleyici” rolünü gözardı ederek Japonya ile deniz kuvvetlerine ilişkin antlaşma imzalamasıyla başladı. Bu ortaklıkla, ilk kez bir Avrupa Devleti (Britanya), Rusya’ya engel olmak için bir Asya Devleti (Japonya) ile ittifak kurmuş oldu. 1904 yılında Britanya, Fransa ile bir ittifaka dahil oldu. Bu da Fransa, Rusya ve Britanya arasında Üçlü İtilaf adında bir ortaklığın doğmasına neden oldu. Bu ittifaklar, I. Dünya Savaşı’nda başat aktörler oldu.

Doğru cevap E'dir.

21. Yüzyılda Westphalia modern devlet sisteminin tartışıldığına şahit oluyoruz. Bu tartışmalar, 4 başlık altında ele alınabilir:

1. Küreselleşme süreçleri

2) Etno-milliyetçi ayrılıkçı talepler

3) Ulus-ötesi hareketler, özellikle köktenci dini terör hareketleri

4) Kırılgan/Çökmüş devlet

Bütün bu tartışmalar ışığında, küreselleşmenin ulus-devletin tamamıyla sonunu getirdiğini söylemek doğru olmaz. Ulus-devletin uluslararası sistemde hala başat ve etkili bir aktör olduğunu ancak tek aktör olmadığını ve ulus-devletin ve onun belirleyici unsuru olarak egemenliğinin tanımının bu çok-aktörlü ve çok-merkezli küresel düzende değiştiğini ifade etmek gerekir. 

21. yüzyılda devletin varlığına tehdit oluşturan ikinci gelişme, etno-milliyetçi ayrılıkçı taleplerdir. 2. Ünitede belirtildiği gibi, küreselleşen dünyada, ulus devlet, sadece uluslararası ilişkilerde ana aktör değil, aynı zamanda, çökme, zayıflama, İspanya’daki Katalonya, Irak’taki Kuzey Irak örneklerinde olduğu gibi, referandum yoluyla parçalanma sorunu yaşayan bir aktör niteliğini de taşıyor. Buna en güncel örnek, 2 Ekim 2017 tarihinde Katalonya’da yapılan referandumda İspanya’dan ayrılmanın oylanmasıdır. Halkın %90’ının ayrılma yönünde oy vermesine rağmen, yasallığı ve meşruiyeti İspanya Hükümeti tarafından kabul edilmeyen bu ayrılıkçı talep, Katalan lideri Carles Puigdemont tarafından “devlet olma hakkı” kazandıkları iddiası şeklinde yorumlandı. 

Devletin varlığına tehdit oluşturan üçüncü gelişme ise, ulus-ötesi hareketlerin, özellikle dini hareketlerin, yükselişe geçmesidir. Burada devlete yönelik meydan okuma, köktenci dini terörist grupların bireylerin ya da grupların devletin ötesinde/dışında bağlılık aramalarına neden olmasıdır. 

Kırılgan ya da çökmüş devlet, devletin asli görevleri olan düzenin ve kişilerin güvenliğinin sağlanması konusunda başarısız olduğu ve iç savaşın rutin hale geldiği çoğunlukla Sahra-altı Afrika’da yer alan Somali, Liberya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Sudan gibi devletler için kullanılan kavramdır. 

Doğru cevap D'dir.