ULUSLARARASI İLİŞKİLERE GİRİŞ

Devletleri hükümetler temsil ettiği için, bazen uluslararası ilişkiler dış politika ile karıştırılabilir. Şüphesiz ki, hükümetlerin başka hükümetlerle yaptığı anlaşmaları, ilişkileri, bazen savaşları içeren dış politika, uluslararası ilişkilerin çok önemli bir boyutudur ama kendisi değildir. Uluslararası ilişkiler, dış politikanın ötesinde, siyasi, ekonomik, kültürel ve bireysel boyutlarda, dünyayı anlama, devletlerin yapmış olduğu tercihleri ve kararları anlama ve bu temelde oluşan devletlerarası ilişkileri ve bu ilişkilerin tarihsel süreç içinde değişimini ya da sürekliliğini anlama çabasını içerir.

Güç, en genel anlamı içinde, bir aktörün diğer aktöre bir şey yaptırma kapasitesidir. Bir aktör diğer aktörü yapacağı bir şeyden caydırabilir, ya da diğer aktöre kendi iradesinin dışında bir şeyi yaptırabilir, kabul ettirebilir. Güç iki türlü oluşturulabilir; askeri ve ekonomik kapasite artırımı yoluyla ki buna sert güç diyoruz, ya da diplomatik, kültürel ilişkiler ve ekonomik ilişkilerin güçlendirilmesiyle güç yaşama geçirilebilir ki bu tür güce de "yumuşak güç" diyoruz.

Uluslararası ilişkileri harekete geçiren en azından beş aktörden önem ve güç sırasına göre şöyledir: ulus devlet, uluslararası örgütler, uluslararası şirketler, ulus devlet altı örgütler ve sosyal hareketleri de içeren sivil toplum. Ulus devlet, uluslararası ilişkilerin ana ve hâlâ belirleyici aktörüdür.

Uluslararası örgütler, uluslararası ilişkiler literatüründe uluslararası kurallara ve üyelere sahip, çeşitli konularda uzmanlaşan ve bu konular üzerinde çalışmalarını sürdüren ve devletler tarafından desteklenen organizasyonlardır. Amaçları bakımından güvenlik, ekonomik, ticaret, sağlık gibi farklı alanlarda çalışan bu örgütler, evrensel bazda tanınmışlardır. Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü bu organizasyonlardan bazılarıdır. DAEŞ ve El Kaide terörist örgütlerdir. Uluslararası Af Örgütü, Greenpeace ve Sınır Tanımayan Doktorlar gibi örgütler, uluslararası ilişkilerin, demokrasi, insan hakları ve sosyal adalet ilkeleri temelinde kurulmasını isteyen sivil toplum örgütleridir.

Realizm (Gerçekçilik), uluslararası ilişkilerin temelini uluslararası politika olarak görür ve bu nedenle de, güvenlik gereksinimini ya da güvenlik sorununu bu ilişkilerin kurucu unsuru olarak tanımlar.

Dünya Sistemi yaklaşımına göre, uluslararası ilişkilerin bir merkezi vardır. Bu merkez de 16. yüzyıldan bugüne dünya sistemine anlam veren ve bu sistem içindeki güvenlikten, ekonomi ve kültüre; devletten, uluslararası örgütlere kadar tüm ilişkileri ve aktörleri belirleyen ve şekillendiren "kapitalizm"dir.

İnşa Edici Yaklaşı'ma göre, devletler insanlarını korumak sorumluluğunu üstlenmek durumunda ve zorunluluğunda olmalıdırlar. Eğer devlet bu sorumluluğu yerine getirmiyorsa ve aksine insan hakları ihlallerini yaratacak bir yönetim anlayışına sahip oluyorsa, uluslararası hukuk ve normlar temelinde, devlete yaptırım insani ya da "askeri müdahale şeklinde uygulanabilir". Güney Afrika’da ırkçı rejimi engellemek, eski Yugoslavya’da, Bosna’da Sırp milliyetçilerinin uyguladıkları etnik kıyımı durdurmak için uygulanan ilk örnekte ekonomik ve diplomatik yaptırımlar, ikinci örnekteyse, NATO öncülüğünde askeri müdahale, insani müdahale örnekleridir. Dolayısıyla, IV numaralı ifade yanlış bilgi içerdiğinden bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Küresel Çalkantı: Bir diğer söylemle küresel kriz, etkileri ve etki alanı bakımından oldukça geniş olan, içerisinde siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel vb. sebepler barındıran ve birbirleri ile sebep-sonuç ilişkisi olan problemler bütününe verilen addır.

Küreselleşme, gerek içerdiği karşılıklı bağımlılık ilişkileri, gerekse de karşılaştığı çoklu kriz temelinde, güç ve iktidarın alanında “coğrafi kayma” ve “gücün farklılaşması” süreçlerini ortaya çıkarmaktadır.

Uluslararası ilişkiler bugün, küreselleşme süreçleri, uluslararası örgütler, ulus devletler, ulus devlet altı aktörler, sivil toplum ve sosyal hareketler arası etkileşim ve karşılıklı ilişkiler temelinde hareket ediyor. Devletler hâlâ ana aktörler ama bu aktörlerle etkileşim içinde hareket ediyorlar, bu aktörlerden etkileniyorlar ve bu aktörleri etkiliyorlar.

Küreselleşen dünyamızın gerek ülkelerin gerekse de dünyanın yönetimine etkilerini nasıl anlayacağız? Bu bağlamda, akademik ve bilimsel çalışmalar temelinde küreselleşen dünyamızı anlama ve açıklama çabasının çok önemli bir alanın, Uluslararası İlişkiler olduğunu görüyoruz. En genel anlamı içinde, uluslararası ilişkiler, dünyamızda ülke içi değil, ülkeler arası ilişkileri anlamaya çalışır, bunu yaparken, ağırlığı devletlerarası ilişkilere verir. Eğer Siyaset Bilimi bölümü, ülke içinde, devlet - toplum - birey ilişkilerini anlamaya çalışan bir bilim dalıysa, Uluslararası İlişkiler, devletlerarası ilişkileri anlamaya çalışan bir bilim dalıdır. Bu nedenle üniversitelerde, ayrı Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler dersleri verilmekte, bazen de bu alanlarda ayrı bölümler olduğu görülmektedir.

Uluslararası ilişkileri anlama ve açıklama sürecinde dikkate almamız gereken önemli üç noktanın altını çizelim:

Birincisi, devletleri hükümetler temsil ettiği için, bazen uluslararası ilişkiler dış politika ile karıştırılabilir. Şüphesiz ki, hükümetlerin başka hükümetlerle yaptığı anlaşmaları, ilişkileri, bazen savaşları içeren dış politika, uluslararası ilişkilerin çok önemli bir boyutudur ama kendisi değildir

İkincisi, uluslararası ilişkiler, uluslararası ekonomi ve uluslararası hukuk alanlarını da içermektedir. Ticaretten yatırıma, çok geniş bir alanda, uluslararası ekonomi giderek önem kazanan bir alan olarak, ayrı dersler halinde verilmektedir.

Üçüncü olarak, dünyamızın karmaşıklığı, son yıllarda devletler, ekonomiler, kültürler ve hatta günlük yaşam alanları arasında karşılıklı bağımlılık ilişkilerinin artmasına anlam veren “küreselleşme” kavramını ortaya çıkartmıştır ve uluslararası ilişkiler
de küreselleşmeden etkilenmiştir.

Uluslararası ilişkilerde merkezi otorite olmadığı için, devletler kendi ülkelerinin alansal güvenliğini korumayı genelde birinci plana çıkartırlar. Güvenlik, devletlerin birincil amaçlarının başında gelir. Bu nedenle de, uluslararası ilişkiler genelde devletlerarası güvenlik temelli güç ilişkileri olarak düşünülür. Devletler kendi ülkelerinin güvenliğini korumak için güçlerini arttırmak yoluna giderler, güç artırarak diğer devletlerin kendilerine olabilecek tehditlerini caydırmak, bu nedenle de, ağırlıklı olarak askeri güçlerini arttırmak isterler. Tarih boyunca bu mantık modern zamanları da içine alacak bir biçimde egemen olmuştur.

Modern zamanlarda, 1648 yılında Avrupa
devletleri arasında yapılan Westphalia (Vestfalya)
Antlaşması, modern ve ulus devlet temelli uluslararası
ilişkilerin başlangıcı olmuştur. O zamandan
bugüne, uluslararası ilişkiler anlayışında, içeriğinde
ve aktörlerinde değişiklikler olsa da güvenlik, temel
amaç ve temel hareket tarzı olarak kalmıştır.

Serbest piyasa ekonomisi olarak bilinen bu gelişme, ekonomik faaliyetlerin rekabet şartları içerisinde serbestçe yapılabildiği, devlet
müdahalesinin olmadığı, ekonomik sorunların çözümünün fiyat mekanizması ile gerçekleştiği ekonomik model olarak
tanımlanmaktadır.

Uluslararası ilişkilerde giderek sert gücün yanında
yumuşak gücün de önem kazanması, hatta
daha etkili ve istenilir bir güç kapasitesi yaratması
sürecini yaşıyoruz. Bu noktada, uluslararası ilişkilerin
içeriğine ve aktörlerine geçebiliriz. Daha önce
de değindiğimiz gibi, uluslararası ilişkiler, savaş ve
barışın tarihidir. Savaşların dünya ölçeğinde yaşandığı,
Irak ve Afganistan örneklerinde olduğu gibi
hâlâ da yaşanmaya devam ettiği bir tarih. Bu bağlamda, ikinci önemli konu olarak, barış
inşası ve çatışmaların önlenmesi ortaya çıkıyor.
Hem ülkeler arası barışı, hem de ülke içinde başlayarak
bölgesel ve küresel istikrarı tehdit eden çatışmaların
çözümüne dayalı barışı inşa etmek, uluslararası
ilişkiler içinde çok önemli bir konu. Üçüncü alan olarak, ekonomiyi göstermeliyiz.
Uluslararası Ekonomi ve Uluslararası Siyasal Ekonomi
çalışma alanlarının giderek artan önemi ve
popülerliğinin gösterdiği gibi, ekonomik kalkınma,
ekonomik büyüme, ekonomik istikrar, insani
kalkınma, çevrenin korunması, dış yatırım, işsizliğe
ve yoksulluğa karşı mücadele ve uluslararası ticaret;
tüm bunlar ekonomi alanının uluslararası ilişkiler
içindeki önemini sergiliyorlar. Dördüncü olarak, liderlik olgusunu söylemeliyiz.
Uluslararası ilişkiler ağırlıklı olarak ulus devletler
arası ilişkilere yoğunlaşmıştır. Beşinci ve son olarak, demokrasi, insan hakları
ve sosyal adalet alanlarını gösterebiliriz.

Uluslararası ilişkileri harekete geçiren en azından beş aktörden önem ve güç sırasına göre bahsedebiliriz: ulus devlet, uluslararası örgütler, uluslararası şirketler, ulus devlet altı örgütler ve
sosyal hareketleri de içeren sivil toplum.

Uluslararası örgütler; devletler tarafından, güvenlik, mali, ticaret, vb. alanlarda düzenleyici kuralları ve normları yaşama geçirmek için kurulmuş platformlar, örgütsel yapılar olmakla birlikte, zaman içinde ulus devletler üzerinde etki yaratma
kapasitesine ulaşmışlardır. Ağırlıkla 1945 sonrası dönemde kurulmuş ve bugüne kadar giderek çoğalan ve önemleri artan uluslararası örgütler, evrensel ve bölgesel nitelik taşıyabiliyorlar. Daha sonraki ünitelerde ayrıntılı olarak inceleyeceğimiz gibi, Birleşmiş Milletler (BM), Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) gibi evrensel ölçekte, farklı coğrafi bölgelerden gelen devletleri içeren uluslararası örgütler varken, aynı zamanda Avrupa Birliği gibi bölgesel örgütlerin de önemleri giderek artıyor.
Küreselleşme süreçleriyle birlikte, ulus devlet - uluslararası örgütler ilişkisi ve uluslararası örgütlerin dünya siyaseti içindeki rolü ve etkisi, popüler ve önemli bir çalışma alanı konumuna geliyor.

Realizm, aşağıdaki noktaları içeren bir
yapıda hareket eder:
1. Uluslararası ilişkiler, devletin merkezi otorite
olduğu ulusal ilişkilerden farklı olarak,
merkezi otoritesi olmayan bir ilişki biçimidir
ve birincil düzeyde, devletlerarası ilişkiler
tarzında hareket eder.
2. Devlet, uluslararası ilişkilerin ana aktörüdür
ve özünde .üvenlik eksenli bir yaklaşıma
sahiptir.
3. Merkezi otoritenin olmadığı bir ortamda
ilişkiye giren devletler, özünde birbirlerine
güvenmezler, birbirlerinin amaçları ve kararlarına
şüpheyle yaklaşırlar ve bu nedenle
de kendilerini ve ülkelerinin alansal bütünlüğünü
korumak için güvenlik gereksinimini
ön plana çıkarırlar.
4. Güvenlik bu bağlamda devletin temel çıkarı
ve amacıdır. Devletler bu amaç için özellikle
askeri güçlerini arttırma yoluna giderler.
Güç, uluslararası ilişkileri, güç ilişkileri yapan
bir kavramdır ve özünde diğer devletleri
etkilemek ya da caydırmak için askeri güç
kapasitesi olarak algılanmalıdır.
5. Güvenlik edinimi olarak tanımlanan devlet
çıkarı, uluslararası ilişkilerin ana hareket
tarzını tanımlar; uluslararası ilişkiler esas
olarak çıkar temelli ilişkilerdir.
6. Uluslararası örgütler, uluslararası şirketler
ve sivil toplum kuruluşları devlet çıkarından
sonra gelir ve ikincil öneme sahiptirler.

Dünya Sistemi yaklaşımı, bize uluslararası
ilişkilerle ilgili farklı bir yorum ve açıklama getirir.
Aşağıdaki noktalar, Dünya Sistemi yaklaşımının
temel özelliklerini bize gösterir:
1. Uluslararası ilişkilerin bir merkezi vardır.
Bu merkez de 16. yüzyıldan bugüne dünya
sistemine anlam veren ve bu sistem içindeki
güvenlikten, ekonomi ve kültüre; devletten,
uluslararası örgütlere kadar tüm ilişkileri
ve aktörleri belirleyen ve şekillendiren
kapitalizmdir. Doğrudur, uluslararası ilişkilerin
siyasi bir merkezi yoktur, ancak bu
bir merkezin olmadığı anlamına da gelmez.
Uluslararası ilişkiler, uluslararası sistem ve
politika, ekonomik bir merkez, diğer bir
deyişle, dünya kapitalist sistem tarafından
şekillenmektedir.

2. Dünya kapitalist sistemi, gelişmiş ülkeler ile
az gelişmiş ülkeler, zenginler ile fakirler arsındaki
eşitsiz sömürü ilişkisi tarafından şekillenmiştir.
Sömürgecilik, emperyalizm ve
küreselleşme, bu eşitsiz gelişme ve sömürü
ilişkisinin farklı, ancak özü aynı biçimleridir.
3. Devletler ve uluslararası örgütler, bu kapitalist
altyapının siyasi düzenleyicisi rolünü
oynamaktadırlar ve güvenlik gereksinimi
de bu eşitsiz gelişme ve sömürü ilişkisinden
bağımsız değildir. Güvenlik, az gelişmiş ülkelerin
ve fakirlerin doğal kaynaklarını ve
iş gücünü sömürmeden bağımsız düşünülmemelidir.
Çünkü devletler ve uluslararası
örgütler var olan düzeni sürdürmek için çalıştıkça,
özünde sömürü düzeninin hizmetinde
çalışıyor olmaktadırlar.
4. Güç, bu anlamda, özünde ekonomik güçtür
ve gücü elinde bulunduranlar zenginleştikçe,
üzerinde güç uygulananlar, az gelişmiş,
gelişmekte olan ya da fakir konumlarını
sürdürmektedirler. İster sert, ister yumuşak
olsun, güç, özünde sömürü ilişkisidir. Dünya
Sistemi, bu anlamda, Amerika, Avrupa,
Kanada gibi gelişmiş merkez ülkeler; Afrika,
Orta Doğu, Güney Amerika ve Güney
Asya gibi az gelişmiş çevre bölgeler, bir de
Çin, Hindistan, Brezilya, Rusya ve Türkiye
gibi gelişmekte olan orta büyüklükte ülkelerden
oluşmaktadır.
5. Bu sistem ancak aşağıdan yukarıya; sınıflar,
sivil toplum ve sosyal hareketlerin mücadeleleriyle
dönüşebilir, daha adil ve insani
hale gelebilir. Anti-küreselleşme hareketleri
ve bu hareketlerin “Başka Bir Dünya Mümkün”
sloganları, var olan sisteme direnmeyi
ve dönüşüm talebini simgelemektedirler.