ULUSLARARASI İLİŞKİLERE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 7

Uluslararası hukuk: Devletlerin ve uluslararası toplumdaki tüm aktörlerin ilişkilerinde uymak zorunda oldukları hakları ve ödevleri ortaya koyan hukuk kuralları bütünüdür. Uluslararası hukukun ilkeleri, 17. yüzyılın başlarında Hollandalı düşünür Hugo Grotius tarafından sistematik hale getirilmiştir.

Doğru cevap B'dir.

Aslında bir devletin uluslararası sistemde yasal olarak tanınması, 1933’te kabul edilen Montevideo Sözleşmesi’ndeki 4 yasal koşulu yerine getirmesiyle mümkün oluyor. Bu koşullar;

a) coğrafi olarak sınırları tanımlanmış bir toprak

b) bu toprak üzerinde yaşayan bir nüfus

c) hükümet

d) diğer devletler tarafından diplomatik olarak tanınma

Montevideo Sözleşmesi: 3-26 Aralık 1933 tarihinde Monteviode’da düzenlenen Konferans’ta imzalanan ve devletlerin uluslararası sistemde tanınmasına dair tek uluslararası hukuki düzenlemedir.

Doğru cevap A'dır.

Modern devletin oluşumunu, sadece imzalanan bir anlaşmayla açıklamak yetersiz kalır. Modern devletin gelişimi, 16. yüzyılda başlayıp 18. yüzyılda tamamlanan uzunca bir tarihsel sürecin sonucunda mümkün olmuştur. Bu tarihsel süreçte, modern devlet öncesi siyasal ve ekonomik sistemi belirleyen feodal sistemin çöküşüne ve merkezileşmeye yönelik girişimler; askeri teknolojideki gelişmeler (en önemlisi, artık kalelerin duvarlarının güvenliği sağlamada yetersiz kalacağını göstererek feodalizmin sonuna işaret eden topun icat edilmesidir), merkezi bir yönetimin sağlandığı mutlakiyetçilik, merkantilizm politikası ile ticaretin artırılması çabaları ve sömürgecilik ve sonrasında gelişen kapitalizm gibi önemli olayların katkısından bahsetmek gerekir.

Doğru cevap C'dir.

Güç dengesi: Uluslararası sistemde herhangi bir devletin hükümranlığını önlemek ve böylece düzenin korunması ve herhangi bir saldırganlığın önüne geçilmesi için benimsenen bir mekanizmadır. 1713 yılında imzalanan Utrecht Barışı ile Avrupa’da barışı korumak için benimsenen bu sistemde, egemen olan tek bir güçten bahsetmek mümkün değildir. Bu denge, diğer devletlere üstünlük sağlayarak sisteme tehdit oluşturabilecek bir devletin ortaya çıkmasıyla bozulursa, denge rolünü üstlenecek bir devletin yardımıyla tekrar kuruluyordu.

Doğru cevap B'dir.

Avrupa’da güç dengesinin yeniden sağlanması için Klemens von Metternich’in öncülüğünde 1815’te Viyana Kongresi yapıldı. Avrupa’nın yeniden yapılandırılmasına ilişkin önemli kongrelerden birisi olması nedeniyle, 19. yüzyıl uluslararası sistemi açısından dönüm noktalarından biridir. Kongrede, Avusturya, Prusya, Rusya ve Büyük
Britanya’dan oluşan büyük güçler, Avrupa’da dengeyi ve varolan rejim biçimini korumak için Metternich sistemi olarak bilinen güçler dengesini oluşturdular. Bu güç dengesi, saldırgan Fransa’nın da sisteme dâhil edilmesiyle ve Büyük Güçler’in hırslarının törpülenmesiyle sağlandı. Metternich’in öne sürdüğü bu sistemde, Fransız Devrimi’nden sonra gelişen milliyetçilik ve cumhuriyetçilik fikirlerine karşı monarşinin korunması amacıyla, herhangi bir devrimci harekete karşı acilen müdahale edilmesi yönündeki ortak fikir sonucunda, Avrupa Ahengi Sistemi (Concert of Europe) oluştu.

Doğru cevap E'dir.

1815-1914 tarihleri arasında büyük çapta bir savaş olmadığından dolayı, bu dönem “Yüzyıllık Barış Dönemi” olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde büyük bir savaş yaşanmamasını iki faktörle açıklayabiliriz. Birincisi yukarıda bahsedilen Avrupa Ahengi Sistemi, ikincisi ise Endüstri Devrimi’ne bağlı olarak sanayileşmenin etkisiyle, 16. Yüzyılda hammadde arayışı soncunda Avrupa’da coğrafi keşiflerle başlayan sömürgecilik ve emperyalizmin yaygınlaşmasıdır. Emperyalizmin uluslararası ilişkiler ve devlet sistemi açısından üç etkisinden bahsetmek gerekir. Birinci etki, Avrupa dışındaki bu ülkelerin bağımsız ve egemen devletler olarak tanınmamaları nedeniyle, devlet sisteminin dışında tutulmalarıdır. İkinci etki ise, bu dönemden itibaren Avrupa’daki büyük devletler arasındaki ilişkilerde, özellikle Fransa ve Britanya arasındaki, belirleyici unsurun sömürge rekabeti olmasıdır. Bu konuda çıkabilecek herhangi bir saldırı, belirli bölgelerde bu devletlerin etkilerinin kabul edilmesi yoluyla anlaşmaları sağlanarak önlenmiş oldu. Dolayısıyla, üçüncü etki, Avrupa’da güç dengesine bağlı olarak önlenen rekabetin, emperyalizm ile Avrupa dışında, Asya ve Afrika’da yaşanmasıdır. 1830’dan itibaren başlayarak 1848’e kadar Fransa, istila, işgal, yerleşme ve ilhak yoluyla Cezayir’i tamamıyla sömürgeleştirmiştir. 1900 yılına kadar ise, Afrika ve Endonezya ile Pasifik Adaları’nın neredeyse tamamı sömürge olmuştu.

Doğru cevap A'dır.

Avrupa Ahengi Sistemi’nin çökmeye başlaması ile Üçlü İttifak (Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya) ve İkili İtilaf (Fransa ve Rusya) oluşan iki ittifak sistemi oluştu. Bu kamplaşma, Britanya’nın 1902 yılında “dengeleyici” rolünü gözardı ederek Japonya ile deniz kuvvetlerine ilişkin antlaşma imzalamasıyla başladı. Bu ortaklıkla, ilk kez bir Avrupa Devleti (Britanya), Rusya’ya engel olmak için bir Asya Devleti (Japonya) ile ittifak kurmuş oldu. 1904 yılında Britanya, Fransa ile bir ittifaka dahil oldu. Bu da Fransa, Rusya ve Britanya arasında Üçlü İtilaf adında bir ortaklığın doğmasına neden oldu. Bu ittifaklar, I. Dünya Savaşı’nda başat aktörler oldu.

Doğru cevap E'dir.

21. Yüzyılda Westphalia modern devlet sisteminin tartışıldığına şahit oluyoruz. Bu tartışmalar, 4 başlık altında ele alınabilir:

1. Küreselleşme süreçleri

2) Etno-milliyetçi ayrılıkçı talepler

3) Ulus-ötesi hareketler, özellikle köktenci dini terör hareketleri

4) Kırılgan/Çökmüş devlet

Bütün bu tartışmalar ışığında, küreselleşmenin ulus-devletin tamamıyla sonunu getirdiğini söylemek doğru olmaz. Ulus-devletin uluslararası sistemde hala başat ve etkili bir aktör olduğunu ancak tek aktör olmadığını ve ulus-devletin ve onun belirleyici unsuru olarak egemenliğinin tanımının bu çok-aktörlü ve çok-merkezli küresel düzende değiştiğini ifade etmek gerekir. 

21. yüzyılda devletin varlığına tehdit oluşturan ikinci gelişme, etno-milliyetçi ayrılıkçı taleplerdir. 2. Ünitede belirtildiği gibi, küreselleşen dünyada, ulus devlet, sadece uluslararası ilişkilerde ana aktör değil, aynı zamanda, çökme, zayıflama, İspanya’daki Katalonya, Irak’taki Kuzey Irak örneklerinde olduğu gibi, referandum yoluyla parçalanma sorunu yaşayan bir aktör niteliğini de taşıyor. Buna en güncel örnek, 2 Ekim 2017 tarihinde Katalonya’da yapılan referandumda İspanya’dan ayrılmanın oylanmasıdır. Halkın %90’ının ayrılma yönünde oy vermesine rağmen, yasallığı ve meşruiyeti İspanya Hükümeti tarafından kabul edilmeyen bu ayrılıkçı talep, Katalan lideri Carles Puigdemont tarafından “devlet olma hakkı” kazandıkları iddiası şeklinde yorumlandı. 

Devletin varlığına tehdit oluşturan üçüncü gelişme ise, ulus-ötesi hareketlerin, özellikle dini hareketlerin, yükselişe geçmesidir. Burada devlete yönelik meydan okuma, köktenci dini terörist grupların bireylerin ya da grupların devletin ötesinde/dışında bağlılık aramalarına neden olmasıdır. 

Kırılgan ya da çökmüş devlet, devletin asli görevleri olan düzenin ve kişilerin güvenliğinin sağlanması konusunda başarısız olduğu ve iç savaşın rutin hale geldiği çoğunlukla Sahra-altı Afrika’da yer alan Somali, Liberya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Sudan gibi devletler için kullanılan kavramdır. 

Doğru cevap D'dir.

2020 yılında sona erecek Kyoto Protokolü’nden sonraki süreçte küresel iklim rejiminin çerçevesini çizecek Paris Anlaşması, 12 Aralık 2015’te onaylandı. 200’e yakın ülkeden liderlerin, siyasilerin, bürokratların, sivil toplum temsilcileri ile özel sektör liderlerinin katıldığı Paris İklim Zirvesi (COP21) sonunda imzalanan Anlaşmanın 2020 yılında resmen yürürlüğe girebilmesi için küresel salınımların en az %55’ini temsil eden en az 55 ülkede yasal olarak kabul edilmesi yetiyor. Anlaşma küresel ısınmayı 2C’nin çok altında, mümkünse 1.5 derecede sınırlandırmayı hedefliyor. Bu hedef fosil yakıt (petrol, kömür) kullanımının azaltılarak, yenilenebilir enerjiye yönelmeyi gerekli kılıyor. Anlaşmada, yoksul ve az gelişmiş ülkelerin, iklim değişikliğini 1.5 derecede sınırlandırma talepleri, uzun vadede ekonomileri karbonsuzlaştırma ve yüzde yüz yenilenebilir enerjiye geçiş hedefi ile ülkelerin farklılıklarına saygı duyan esneklik mekanizmaları gibi önemli maddeler bulunuyor.

Küresel ısınma: Atmosfere salınan çeşitli zararlı gazların ortaya çıkardığı sera etkisinin sonucunda, yıl boyunca ölçülen deniz, kara ve hava sıcaklık değerlerindeki ortalamanın artması olarak tanımlanabilir.

küreselleşmenin günümüzde aldığı biçim olan bölgeselleşme süreci, tek boyutlu bir süreç değildir. Bugün en az üç önemli bölgesel örgütlenme biçiminden söz edilebilir ve bu bağlamda “bölgesel diyalog”, “bölgesel iş birliği” ve “bölgesel bütünleşme”, bölgeselleşme sürecinin üç önemli boyutunu oluşturmaktadır.

Bölgesel diyalogun günümüz dünyasındaki en önemli örneği, Güney Asya ve Pasifik ülkeleri arasında gerçekleşen Asya - Pasifik Ekonomik İşbirliği’dir (APEC). Bu iş birliğinin amacı, üye ülkeler arasında yalnızca ticaret alanında iş birliğini artırmaktır.
APEC, karşılıklı ticaret temelli serbestlik ilişkisi üzerinde gerçekleştirilen, yani çok derin olmayan esnek, bölgesel bir diyalog olarak tanımlanabilir.

Yaygınlaşma, dünyanın her hangi bir yerinde olan bir gelişmenin, dünyanın diğer bölgelerinde de ciddi etkiler ve sonuçlar yaratması anlamına gelmektedir. Buna göre, dünyanın bir bölgesinde oluşan ekonomik kriz, siyasal çatışma ya da terör eylemi, dünyanın farklı bir bölgesinde işsizlik, göç, güvensizlik veya istikrarsızlık olarak ortaya çıkabilir. 2008 ekonomik krizinin Amerika Birleşik Devletleri’nde başlayıp kısa süre içerisinde tüm dünyaya yayılması, yaygınlaşmaya açıklayıcı bir örnektir. Benzer olarak, küresel iklim değişikliği ve küresel ısınma olarak yaşadığımız sorun, sadece tek bir ülke ya da bölge değil, dünyanın tümüne etki etmektedir. Artık, ülkelerin küreselleşme sürecinin dışında kalma lüksü ve olanağı yoktur.

17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar uluslararası sistemde Avrupa hegemonyası belirleyiciydi ve bu sistemin temel özelliği, tek bir devletin sisteme hakim olmadığı güç dengesiydi. 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçişte önemli gelişmeler olarak ulusçuluğun, Endüstri Devrimi’nin ve onunla ilintili olarak emperyalizmin yayılmasının, uluslararası sistemi ve uluslararası ilişkileri derinden etkileyen faktörler olmuştur. Yanıt B'dir.

1900lü yılların başından itibaren emperyalizmin doruk noktasına ulaşmasıyla, Avrupa’daki büyük güçler küresel anlamda kimin daha etkili olacağı yönünde bir rekabet içine girdiler. İki müttefik sistem arasında Fransa ve Britanya’nın Afrika’nın sömürgeleştirilmesi konusundaki sürtüşmelerin artması, Almanya ve Britanya deniz donanmaları arasındaki deniz kuvvetleri silahlanması rekabeti ve küresel etki için rekabetlerinde giderek artan gerilim, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya’nın Balkanlar üzerinde egemenlik kurma yarışı, Avusturya-Macaristan Arşidükü Franz Ferdinand’ın Sırplı bir milliyetçi tarafından 28 Haziran 1914’te öldürülmesiyle savaş şeklinde patlak verdi. Bu olay sonrasında Avusturya-Macaristan Sırbistan’a karşı savaş açtı ve Rusya Sırbistan’a destek verdi. Bunun üzerine Almanya, Fransa ve Rusya’ya savaş ilan etti. Almanya’nın Belçika’yı işgal etmesiyle İngiltere, Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece, Üçlü İttifak (Avusturya-Macaristan, Almanya ve İtalya) ve Üçlü İtilaf (Rusya, İngiltere, Fransa) arasında başlayan savaşa Osmanlı İmparatorluğu, Ağustos 1914’te İttifak Devletleri tarafında dahil oldu. ABD Başkanı Woodrow Wilson, savaş başladığında ulusal çıkarları için en iyisi olduğunu düşündüğü yalnızcılık politikası izleme kararı aldı. ABD, Ekim 1917’de Rus Devrimi ile Rusya’nın
sona erip Sovyetler Birliği’nin kurulması sonrasında ve 18 Mart 1917’de Almanların Amerikan ticaret gemilerini batırması üzerine Nisan 1917’de İtilaf devletleri tarafında savaşa dâhil oldu. I. Dünya Savaşı, Avrupa’da başlayan fakat daha sonra ABD ve Japonya’nın da dahil olmasıyla Avrupa dışına yayılan bir savaş olması nedeniyle ve askeri hedefler dışında sivillerin de savaşa dahil olmasıyla topyekün bir dünya savaşı olmuştur. Yanıt D'dir.

I. Dünya Savaşı’nı sona erdiren ve savaştan galibiyetle çıkan Fransa ve İngiltere’nin yönlendirdiği Paris Barış Konferansı’nın 25 Ocak 1919 tarihli toplantısında, dünyada ortak güvenliğin ve barışın sağlanması ve devletlerin egemenliklerinin garantiye alınması ilkelerine dayanarak savaşların önlenmesi için Milletler Cemiyeti’nin (League of Nations) kurulması kararı alındı. Bu karar, ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın 18 Ocak 1918’de ABD Kongresi’nde yaptığı konuşmada dile getirdiği, yeni liberal bir uluslararası düzen öngören ve savaş sonrasında özellikle Avrupa’da toprağa dayalı düzenlemelere yönelik 14 ilkeye (Wilson İlkeleri) dayandırıldı. Ancak Wilson İlkeleri, barışçıl bir uluslararası düzen temin etmede başarısız olmuştur. 

Bu ilkelerden bazıları şunlardır:

(i) Uluslararası anlaşmazlıkları barışçıl yolları çözümlemek için Milletler Cemiyeti kurulacak.

(ii) Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak.

(iii) Devletlerarasında yapılan antlaşmalar açık olacak.

(iv) Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanacak.

(v) Uluslar arası ekonomik engeller kaldırılacak ve devletler arasında ekonomik eşitlik sağlanacak.

(vi) Silahlanmanın azaltılması yönünde karşılıklı güvenceler verilecek.

(vii) Boğazlar, ticaret gemilerine açık olacak. 

(viii) Osmanlı İmparatorluğu’nda Türklerin oturduğu bölgelerin egemenliği sağlanacak; diğer bölgelerdeki uluslara da kendi geleceklerini tayin etme hakkı verilecektir.

Yanıt E'dir.

I. Dünya savaşı sonrasında Avrupa’da istikrar, barış ve düzen ortamı kaybolmuştu. Savaştan yenilgiyle çıkan İtalya ve Almanya, uluslarının yaşadığı aşağılanmadan kurtulmak için ulusal yeniden doğuşu –ulusun eski günlerindeki gibi büyük günlerini canlandırma- hedefleyerek, “yeni İtalya” ve “yeni Almanya” yaratma gayreti içine girdiler. Her ikisinde de görülen ortak özellik, siyasal iktidarsızlık ve yaygın marjinalleşmedir. Bu nedenle, II. Dünya Savaşı’nın I. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan ruhsal çöküntü, ekonomik karışıklık ve siyasal barbarlığın sonucunda oluştuğu ve bu ortamın Benito Mussolini önderliğinde İtalya’da Faşizm (1922-1939), Adolph Hitler liderliğinde Almanya’da Nasyonal sosyalizm (1933) ve Stalin önderliğinde Rusya’da komünist diktatörlüğün gelişmesine yol açtığı iddia edilir. Mussolini’nin amacı, Akdeniz bölgesinde egemenliğini kurmak ve Afrika’daki sömürgelerini genişletmektir. Bu doğrultuda İtalya, Ekim 1936’da Habeşistan’ı ve 1939’da Arnavutluk’u ilhak eder. Yanıt B'dir.

II. Dünya Savaşı, I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’ya karadan ve havadan saldırmasıyla başladı. Bu olaydan iki gün sonra İngiltere ve Fransa, Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece Avrupa’da II. Dünya Savaşı patlak verdi. Yanıt A'dır.

II. Dünya Savaşı, 20. Yüzyılın en kanlı savaşlarından biri olmuş ve Yahudi Soykırımı gibi toplu kıyımlara şahit olmuştur. Almanya’da Nazi soykırımında yaklaşık 6 milyon Yahudi öldürülmüştür. Soykırıma ek olarak, II. Dünya Savaşı, hem sivillerin hem de askerlerin ölümü ve ilk kez nükleer silah kullanımı gibi özellikleriyle I. Dünya Savaşı’ndan ayrılır. Savaştan yenik çıkan Avrupa ülkelerine karşın, II. Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB süper güçler olarak uluslararası sistemin etkin aktörleri oldular ve iki kutuplu bir uluslararası düzen başladı. Avrupa ülkelerinin sömürgelerinde (Afrika ve Asya’da) bağımsızlık hareketleri başladı. Savaşın sonunda uluslararası barışı ve düzeni sağlamak için Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü kuruldu. Yanıt C'dir.

Soğuk Savaş döneminin en tehlikeli olayı ve dönüm noktalarından biri olan Küba Füze Krizi’dir. Bu kriz, ABD’nin Türkiye, İngiltere ve İtalya’da füze konuşlandırması üzerine, 1959-1960 yıllarında SSCB’nin güvensizliğinin artmasıyla Küba’ya füze yerleştirmesi nedeniyle başladı. 22 Ekim 1962 tarihinde ABD’nin Küba’yı ablukaya almasıyla kriz tırmandı. Kriz, dönemin SSCB Başkanı Nikita Kruhschev’in ABD’nin Küba’yı işgal etmeyeceği sözünü verirse füze konuşlandırmasını durduracağını bildirmesi üzerine ABD’nin
28 Ekim’de ablukayı kaldırmasıyla sonlandı. Bu bunalımın atlatılmasındaki liderlerin diyaloğa açık tutumları, Soğuk Savaş Dönemi’nde yumuşamaya zemin hazırlaması bakımından önemlidir. Yanıt A'dır.