ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Kamuoyu yoklamaları ya da anket çalışmalarını Jean M. Converse (1987) dört ana başlık altında betimlemekte ve tasnif etmektedir. Bunların birincisi kamuoyu/anket çalışmalarının hangi amaçlar için kullanıldığı temelinde şekillenmektedir. İkincisi, soru sorma tekniklerindeki gelişmelerdir. Üçüncüsü örneklem teknolojisindeki gelişmeler dördüncüsü ise veri toplama tekniklerindeki gelişmelerdir.

Günümüze gelindiğinde soru cetvellerinin kurgulanması ve soruların dillendirilmesinde Türkiye’deki pratik oldukça gelişime muhtaç bir alandır. Tipik olarak sorular değişik yurtdışı çalışmaların Türkçeleştirilmesi ya da uyarlanmasından ibarettir. Bu alanda Türkçenin kullanımındaki farklılıkların etkilerinin ölçümü üzerine pek çalışma yoktur. Soruların uzmanlarca gözden geçirimi, odak grup tartışmaları, bilişsel görüşmeler (cognitive interviews) ya da rastsal ayrışma deneyleriyle (randomized / split ballot experiments) test edilip değerlendirilmesi nadirdir. Genel pratik soru cetvellerinin sahaya çıkmadan önce ufak bir grup görüşme ile sahada pilot teste tabi tutulmasıdır. Ancak açıktır ki bu uygulamanın Türkçenin kullanımı temelinde karşı karşıya olunan sorunlar ve belirsizliklerin anlaşılmasında ancak kısıtlı bir yardımı olabilmektedir.

Kapı uçlu sorularda görüşülen kişilerin cevapları araştırmacı tarafından verilmiş birkaç seçenek ile sınırlanmıştır. Görüşülen kişiye yöneltilen soruya verilebilecek cevaplarda birkaç farklı seçenek arasından biri olmak üzere kısıtlanmıştır.

Açık uçlu sorularda  cevaplar görüşülen kişinin dile getirdiği şekilde alınır ve sorunun anlaşılıp cevapların dile getirilmesinde kişiden kişiye olabilecek farklılaşmalar olduğu gibi cevaba yansıtılır. Bu tür açık uçlu cevaplarda çoğu zaman araştırmacının ikinci bir aşama olarak gelen cevapları yorumlaması ve istatistiki bir çözümleme içinde basit kategorilere ayırması gitmesi gerekir. Bu tür gruplamalar bir yandan gereklidir ama diğer yandan da öznel bir değerlendirme gerektirdiğinden hem zaman alıcıdır hem de güvenilirlik hatalarını da davet eder bir durum yaratmaktadır.

Kimi zaman verilen seçenekler arasında seçim yapamayan denekler herhangi bir cevabı kafadan atarak ya da rastsal bir şekilde seçebilmektedir. Bu şekilde elde edilen cevapları bilinçli bir tercih olarak ele alan araştırmacılar bu cevaplar temelinde anlamlı örüntüler keşfinde çok zorlanacaklar hatta yanlış yorumlara gidebileceklerdir. Kapalı uçlu soruların görüşülen kişilerin cevapları toplanırken bazı gözden kaçan hatalara yol açma olasılığını yükselttiğidir.

Herhangi bir soruda görüşülen kişilerin değerlendirmesine bırakılan seçeneklerin sayılarına da dikkat etmek gerekir. Bu seçenek sayısının çok geniş olmaması önerilir. Seçenekler 6-7 taneden fazla olduğunda sorunun konusuna herhangi bir yakınlığı olmayan sıradan bir deneğin verilen seçenekler arasından çıkmasını beklemek çok şey beklemek olacaktır. Bu seçenekler görüşülen kişilerin uzmanlık ya da ilgi alanları dikkate alındığında en çok 10-15 tane de yapılabilir. Ancak bu zaman da mutlaka yüz yüze görüşmeler sırasında görüşülen kişilere seçenekleri görüp okuyabilecekleri bir kart vermek doğru olacaktır.

Değerlendirme cetvelleriyle çalışırken birkaç temel prensibe uymak gereklidir.Sunulan seçenekler 10-11’i aşmamalıdır. Sorulan sorular tek boyutlu olmalıdır ki kullanılan cetveller anlamlı bir şekilde kullanılabilsin. Cetvel üzerinde gösterilen düzenek mantıklı tek bir boyuta karşılık gelmelidir. Değerlendirilmesi istenen ifadelerin soruluş şekli hep aynı yönde olmamalıdır. Görüşülen kişilerin soruların soruluş mantığını anladıklarını düşünerek otomatik olarak hep benzer yönde cevaplar vermelerinin önüne geçmek için verilen ifadelerin uç noktalarının anlamı değiştirilerek sorulmalıdır.

Bilişsel görüşmeler (cognitive interviews)  ön sınama ile yapılan çalışmanın temel fikri üzerine daha geniş bir sorgulamaya gidilmesidir.

Çok anlamlı sorulara örnek olarak şu sorudur : ”Günlük yaşantınızı 
düşündüğünüzde sizi kişi olarak en fazla meşgul edip zorlayan ve üzen en önemli
sorun nedir?”

Kişilerin kendi kendilerine cevapladıkları anketler yoluyla yürütülen çalışmalarda
görüşmeciler kullanılmadığı için maliyet avantajı oldukça yüksektir. Herhangi bir
şekilde görüşmeci ile deneğin bir araya gelmesi gerekmediğinden denekler sorulara gerek duydukları zamanı vererek düşünüp, hatta araştırıp istedikleri yanıtları verebilirler. Herhangi bir zaman kısıtlaması olmaksızın soruları cevaplayabilirler.Benzer nedenlerle herhangi bir soruyu bir görüşmecinin önünde cevaplamanın getirebileceği çekinme ya da utanma duygusu olmadan sorular cevaplanabilir.  Tipik olarak eve ya da iş yerine ulaştırılan bu tür anketler kısa yoldan çöpe gidebilir.

Kısaca kamuoyu yoklamaları ya da anket çalışmaları olarak tarif ettiğimiz bu çalışmalar Jean M. Converse (1987) dört ana başlık altında betimlemekte ve tasnif etmektedir. Bunların birincisi kamuoyu/anket çalışmalarının hangi amaçlar için kullanıldığı temelinde şekillenmektedir. İkincisi, soru sorma tekniklerindeki gelişmelerdir. Üçüncüsü örneklem teknolojisindeki gelişmeler dördüncüsü ise veri toplama tekniklerindeki gelişmelerdir.

Daha sonraları anket çalışmaları öncelikli olarak bir sosyal sorunun doğasını anlamak bu soruna dair çözümleme ve siyasa önerileri üretmek amacıyla şekillendirilmiştir. Charles Booth tarafından 14 yıl boyunca Londra yaşayan yoksul nüfusun özellikleri ve yoksulluk nedenleri üzerine yürütülen çalışma modern dönemin bu tür çalışmalarının öncülerinden biri olarak verilebilir. Her ne kadar bu öncü çalışma bugün anlaşıldığı şekliyle bir örneklem ve yapılandırılmış bir soru cetveli temelinde yürütülmemiş olsa da Booth elde ettiği sistematik ölçümleri nicel özetler haline dönüştürerek bu temel sosyal sorunun çözümlemesini 17 ciltlik bir çalışma çerçevesinde özetlemiştir. (Bakınız http://booth.lse.ac.uk/.)

1930’lara gelindiğinde hangi mal ve servislerin nasıl bir pazara sahip olduğu, reklamların etkinliği ve benzeri konularda pazarlama açısından ciddi ve yaygın araştırmalar yürütülmekteydi.

Anketörlerin görüşmelerde nasıl davranıp, soruları nasıl kaydettiklerinden, kıyafet ve dış görünümleriyle konuşma şekillerindeki farklılıklara kadar türlü etmenin elde edilen sonuçları etkilediğinin tespiti bu alanlarda da eğitim ve standardizasyona gidilmesine neden oldu.

1930lara gelindiğinde Louis L. Thurstone gibi psikometri uzmanları kişilerin hisleri, tutumları ve değerleri gibi öznel durumlarını nicel yöntemler kullanarak ölçmek üzerine önemli gelişmeler kaydetmeye başladılar. (Bakınız Thurstone ve Chave (1929)). Ancak bu yöntemler çok ayrıntılı ve uzun soruların cevaplanmasıyla işliyor ve ülke genelini temsil yeteneğine sahip rastsal örneklemlerle kullanımı çok güç oluyordu. Ancak Rensis Likert daha sonraları kendi adıyla anılacak cetveli geliştirip Thurstone’un zor ikili karşılaştırmalarla elde edilen sonuçlarına benzer sonuçlar elde edilebildiğini gösterince soru cetvellerinin kurgulanması ve soru dillendirmesinde önemli bir adım atılmış oldu. Likert bu bulgularını daha sonra bu çalışmalarda öncü olacak Michigan Anket Çalışmaları Araştırma Merkezini (Michigan Survey Research Center) 1946 da kurarak devam ettirdi.

ilk modern rastsal örneklem temelli anket çalışması 1939 yılında aylık işsizlik istatistikleri elde etmek amacıyla kullanılmıştır.

Nicel araştırmalarda çoğu soru kapalı uçlu denilen bir yapıdadır. Kapı uçlu sorularda görüşülen kişilerin cevapları araştırmacı tarafından verilmiş birkaç seçenek ile sınırlanmıştır. Görüşülen kişiye yöneltilen soruya verilebilecek cevaplarda birkaç farklı seçenek arasından biri olmak üzere kısıtlanmıştır.

Açık uçlu sorularda ise cevaplar görüşülen kişinin dile getirdiği şekilde alınır ve sorunun anlaşılıp cevapların dile getirilmesinde kişiden kişiye olabilecek farklılaşmalar olduğu gibi cevaba yansıtılır. Bu tür açık uçlu cevaplarda çoğu zaman araştırmacının ikinci bir aşama olarak gelen cevapları yorumlaması ve istatistiki bir çözümleme içinde basit kategorilere ayırması gitmesi gerekir.

Yine de kapalı uçlu soruların bazı kısıtları akılda tutulmalıdır. Kimi zaman verilen seçenekler arasında seçim yapamayan denekler herhangi bir cevabı kafadan atarak ya da rastsal bir şekilde seçebilmektedir. Bu şekilde elde edilen cevapları bilinçli bir tercih olarak ele alan araştırmacılar bu cevaplar temelinde anlamlı örüntüler keşfinde çok zorlanacaklar hatta yanlış yorumlara gidebileceklerdir. Sunulan seçeneklerin sorulan soruya verilebilecek cevap yelpazesini tümüyle yansıtmadığı durumlarda yukarıda da değinilmiş olan “diğer” seçeneğinin sunulması gözden kaçırılmamalıdır. Ancak sorular son şeklini almadan bu “diğer” seçeneğine ihtiyaç olup olmadığının deneme görüşmeler yoluyla sahada sınanması ve eğer böyle bir “diğer “seçeneğine ihtiyaç yoksa bu seçeneğin hiç soruya eklenmemesi tavsiye olunur. Son olarak düşünülmesi gereken güçlük kapalı uçlu soruların görüşülen kişilerin cevapları toplanırken bazı gözden kaçan hatalara yol açma olasılığını yükselttiğidir. A seçeneği yerine soru cetveli üzerinde B seçeneğinin işaretlenmesi ya da cevaplar bilgisayarda veri setine aktarılırken A yerine B seçeneğinin girilmesi açık uçlu sorularda pek olamayacak tür hatalardır. Ancak açık uçlu soruların da çoğu zaman kodlama ve yorum sorunları içerdiği akılda tutulmalıdır