ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Yürütülen ilk modern rastsal örneklem temelli anket çalışması 1939 yılında aylık işsizlik istatistikleri elde etmek amacıyla kullanılmıştır.

Telefonla yürütülecek görüşmelerin de yüz yüze yapılan çalışmalara olan en büyük avantajı yine maliyettir. Telefon anketlerinde örneklemle ilgili sorunlara Ünite 3’te değinmiştik. Bu sorunların bertaraf edilebildiği varsayımından hareket edersek telefon çalışmalarının en önemli avantajı tek bir yerden tüm görüşmecilerin yakından izlenebileceği bir ortamda görüşmelerin yapılmasının kişilerin kendi kendilerine soruları cevaplamalarının getirdiği bazı dezavantajları ortadan kaldırmaya yardımcı olmasıdır. Ancak akılda tutulmalıdır ki yüz yüze yapılacak görüşmelere oranla telefon görüşmelerinin kısa sürmesi beklenir. Yine yüz yüze görüşmelerde ve tabi posta ya da web üzerinden yapılan görüşmelerde kullanılabilecek grafik ya da skala kullanımının telefonda yapılamamasıdır. Bu yüzden kullanılacak cevap seçeneklerinin kısa ve skalaların da basit olması gerekir.

Kapalı uçlu sorularda görüşülen kişilerin cevapları araştırmacı tarafından verilmiş birkaç seçenek ile sınırlanmıştır. Görüşülen kişiye yöneltilen soruya verilebilecek cevaplarda birkaç farklı seçenek arasından biri olmak üzere kısıtlanmıştır. Açık uçlu sorularda ise cevaplar görüşülen kişinin dile getirdiği şekilde alınır ve sorunun anlaşılıp cevapların dile getirilmesinde kişiden kişiye olabilecek farklılaşmalar olduğu gibi cevaba yansıtılır. Bu tür açık uçlu cevaplarda çoğu zaman araştırmacının ikinci bir aşama olarak gelen cevapları yorumlaması ve istatistiki bir çözümleme içinde basit kategorilere ayırması gitmesi gerekir. Bu kapsamda cevap II, IV ve V maddelerinin olduğu seçenektir.

Değerlendirme cetvelleriyle çalışırken birkaç temel prensibe uymak gereklidir. Sunulan seçenekler 10-11’i aşmamalıdır.

Maliyet yüksekliğine rağmen yüz yüze görüşme yöntemi hâlâ anket verisinin toplanmasında en kaliteli veri toplama yöntemidir. Bu elbette görüşmecilerin iyi eğitilmiş ve kontrol edilmiş olmalarına da sıkı sıkıya bağlıdır. Batıda yarı zamanlı olarak ev kadınlarının çalıştığı bir iş alanı iken zamanla bu grubun tam zamanlı işlere geçmesi ve artan suç oranı anketör olarak çalışmak isteyenlerin arzını azaltmıştır.

Görüşmeciler bir nedenle anlaşılmadan geçiştirilmeye çalışılan sorular hakkında bazı önceden tasarlanmış basit açıklamalar getirerek cevap alabilmektedirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta görüşmecilerin yaptıkları açıklamalarla alınan cevapları bazı yönlere doğru şekillendirmeleridir ki bundan hassasiyetle kaçınmak gerektiği açıktır. Yine tecrübeli ve iyi eğitilmiş görüşmecilerin ciddiyetsiz, samimi olmayan denekleri ve açıkça tutarsız ve yanlış olan cevapları ortaya çıkarmaları da beklenir. Bu tür aksamalar görüşmeci kullanılmayan yöntemlerde ya hiç anlaşılamamakta ya da basit mantık hataları bulunsa bile bu ancak veri toplama süreci bittikten sonra olabilmektedir. Buna bir yeni teknoloji olarak web üzerinden yürütülen çalışmalarda oluşturulan veri toplama amaçlı web sitesindeki mantık kontrolleri ile cevaplayan denekleri uyararak bir çözüm bulunsa bile bu yöntemlerin tam olarak işlemesi zordur. Yüz yüze yürütülen çalışmalarda en önemli sorun kimi zaman 50-150 arası görüşmecinin birkaç haf­ta içerisinde aynı çalışmada çalışmasıyla oluşan koordinasyon ve kontrol sorunlarıdır. Sahaya sadece eğitimden geçmiş görüşmecilerin çıkmasını sağlamak bir sorun olabilmekte, çalışma sürerken anketör eğitimi verilmesi gerekebilmektedir. Anketörlerin sahada gerek haneye erişim, gerek haneden görüşülecek kişinin seçimi, gerekse de görüşme sırasında kendilerinden beklenenleri yerine getirip getirmediklerinin kontrol edilmesi şarttır. Aksi taktirde her aşamada pek çok sorunla karşılaşılabilir ve bu da örneklemin hem temsil yeteneğini düşürecek hem de alınan cevapların istenilen ölçüm standartlarında olmaması sonucunu oluşturabilecektir. Dolayısıyla yüz yüze görüşmelerle yürütülen çalışmalarda önemli bir çaba görüşmecilerin sahada görüşmeler sürerken kontrolü için harcanmaktadır

Sorularımızı dile getirirken ilk düşünmemiz gereken bunları cevaplayacak olan deneklerin ne düzeyde bir lisan hakimiyeti ve konumuza dair bilgisi olduğudur. Görece olarak daha yüksek eğitimli, kullandıkları dil ve bu dilin kullanımı ve kelime hazinesi olarak daha zengin bir arka plana dayanan elitlerle yapılan görüşmelerde sorularımız için kullanılacak dil bu gözlemlere dayanarak halk geneli için kullanılandan daha sofistike bir farklılaşmaya gidebilir.

Soru cetvelindeki soruların sınanması ya da ön testler (pre-testing) ile kastedilen araştırmacının sorularını hedef kitledeki farklı grupları ufak gruplar halinde de olsa yansıtan bir küçük örneklem ile görüşerek küçük ölçekli bir deneme yapmasıdır. Burada amaç farklı sosyo-ekonomik statü, temel demografik göstergeler ve kültürel grupların bu ön sınama grubuna dahil edilmesidir. Bu farklı gruplar için değişik soruların anlaşılıp anlaşılmadığı farklı “cevap yok/bilmiyorum” cevapları alınıp alınmadığına bakılır. Bu küçük ölçekli sınamalarda öncelikle soruların anlaşılırlığına bakılır. Anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan soruların yanı sıra sorulardaki belirsizliklerin de saptanmasına çalışılır. Böyle bir ön sınama çalışması genelde 40-80 arası görüşme ile yürütülür. Burada araştırmacının ilgilendiği sonuçların istatistiki özellikleri değildir. Beklenilen oluşturulmuş soru cetvelinin kalitesini sınamak ve geliştirmektir. Bu amaçla rastsal bir örneklem seçimi yapılmaz. Bu kapsamda cevap I, II, III maddelerinin olduğu seçenektir.

Eğer sorularımız anlaşılamıyorsa alınan cevaplardaki bilgi de yanlış olabilecektir. Anlaşılamayan sorulardan oluşan araştırmalarda “bilmiyor”, “cevap yok” ya da “karar veremiyor” gibi cevaplar daha yüksek oranda olacaktır. Cevap soruların anlaşılırlığıdır.

Maliyet yüksekliğine rağmen yüz yüze görüşme yöntemi hâlâ anket verisinin toplanmasında en kaliteli veri toplama yöntemidir.

Klasik posta yolu ile yürütülen çalışmalarda hem de İnternet üzerinden yürütülen çalışmalarda karşılaşılan ana zorluk verilen cevapların gizliliğinin sağlanması ve bu bağlamda da cevap vermeyenlerin kontrolüne dairdir.

Kısaca kamuoyu yoklamaları ya da anket çalışmaları olarak tarif ettiğimiz bu ça­lışmalar Jean M. Converse (1987) dört ana başlık altında betimlemekte ve tasnif etmektedir. Bunların birincisi kamuoyu/anket çalışmalarının hangi amaçlar için kullanıldığı temelinde şekillenmektedir. İkincisi, soru sorma tekniklerindeki gelişmelerdir. Üçüncüsü örneklem teknolojisindeki gelişmeler dördüncüsü ise veri toplama tekniklerindeki gelişmelerdir.

Charles Booth tarafından 14 yıl boyunca Londra'da yaşayan yoksul nüfusun özel­ likleri ve yoksulluk nedenleri üzerine yürütülen çalışma modern dönemin bu tür çalışmalarının öncülerinden biri olarak verilebilir.

Örneğin tehdit algılarının dış po­litika tercihlerine etkisi üzerine bir araştırma sorumuz olduğunu varsayarsak, dış politika tercihlerini bağımlı değişkenimiz ve tehdit algılarını da bağımsız değişkenlerden biri olarak hangi düzeyde bir ölçüm ile çözümlememiz içinde kullana­ cağımıza araştırmanın başında karar vermek gerekir.

Nicel araştırmalarda çoğu soru ka­ palı uçlu denilen bir yapıdadır. Kapı uçlu sorularda görüşülen kişilerin cevapları araştırmacı tarafından verilmiş birkaç seçenek ile sınırlanmıştır.

Açık uçlu sorularda ise cevaplar görüşülen kişinin dile getirdiği şekilde alınır ve sorunun anlaşılıp cevapların dile getirilmesinde kişiden kişiye olabilecek farklılaşmalar olduğu gibi cevaba yansıtılır.

Bilişsel görüşmeler (cognitive interviews) ile kastedilen ön sınama ile yapı­ lan çalışmanın temel fikri üzerine daha geniş bir sorgulamaya gidilmesidir

Çok anlamlı sorulara örnek olarak şu soruyu düşünelim: ”Günlük yaşantınızı düşündüğünüzde sizi kişi olarak en fazla meşgul edip zorlayan ve üzen en önemli sorun nedir?” Bu şekilde sorulduğunda bir yanda işsizlik, yeterli para kazana­ mama ya da sağlık sorunları ön plana çıkarken bir diğer grup da Güneydoğuda hayatlarını kaybeden şehitleri bu soruya cevap olarak vermektedir. Bunun nede­ ni büyük olasılıkla “üzen en önemli sorun” diye bir ibare kullanılmış olmasıdır. Üzüntü ile kişisel olarak zorlanma ve meşguliyet aynı soruda bir arada kullanılın­ ca hangi soruya cevap verildiği muğlak kalmaktadır.

Sorunun soruluş biçimi ya da dillendiriliş şekliyle alınan cevapların dağılımının değişebilmesi sorularımızı dillendirirken üzerine dikkatle eğilmemiz gereken bir sorundur. Çoğu zaman sorunun anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla soru hak­ kında açıklayıcı bilgiler verilir. Bu bilgilerin soruya verilen cevapları bir yöne doğru çekmemesi gerekir. Örneğin, dünyada yüksek olarak algılanabilecek sayıda ülke­ de idam cezası cinayet suçuna ceza olarak verilmektedir deyip ardından ülkemizde idam cezasının yeniden kanunen mümkün olmasını destekliyor musunuz? gibi bir soru sormak denekleri yönlendirmek olacaktır.

Maliyet yüksekliğine rağmen yüz yüze görüşme yöntemi hâlâ anket verisinin top­ lanmasında en kaliteli veri toplama yöntemidir. Bu elbette görüşmecilerin iyi eğitil­ miş ve kontrol edilmiş olmalarına da sıkı sıkıya bağlıdır. Batıda yarı zamanlı olarak ev kadınlarının çalıştığı bir iş alanı iken zamanla bu grubun tam zamanlı işlere geç­ mesi ve artan suç oranı anketör olarak çalışmak isteyenlerin arzını azaltmıştır.

Kamuoyu/anket çalışmaları değerlendirilirken örneklem teknolojisindeki geliş­melerin sağlamış olduğu avantajlarla başlamak yerinde olur. Pratik olarak hak­kında bilgi elde etmenin çok güç olduğu pek çok hedef kitle hakkında pratik bir şekilde bilgi elde etmek kamuoyu/anket çalışmalarıyla mümkün olmaktadır. Pek çok kamu siyasası açısından önemli değerlendirmenin demokrasinin işleyişi için ihtiyaç duyulan değerlendirmelerin elde edilebilmesi ancak bu tür çalışmalarla mümkün olabilmektedir. Pek çok kuramsal beklentimizin hedef kitleleri temsil yeteneğine sahip örneklemler kullanarak test edilebilmesi ancak kamuoyu araştır­malarıyla mümkün olabilmektedir.