ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Vaka analizleri işlevlerine göre çok değişik şekillerde tasarlanabilmekte, bir vaka analizinin tasarımını, cevabı aranan soru ya da sorular belirlemektedir. Vaka analizi uluslararası ilişkilerde en yoğun kullanılan araştırma yöntemlerinden birisidir. Vaka analizi tasarımlarının en yaygın olanları arasında en benzer sistem tasarımı (most similar systems design) ve en farklı sistem tasarımı (most different systems design) olarak bilinen tasarımlar gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

En benzer sistem tasarımında, önemli olduğu düşünülen tüm bağımsız değişkenlerde birbirine benzeyen ama ilgilenilen bağımlı değişkende farklılık gösteren vakalar bir arada ele alınır. En farklı sistem tasarımında ise tam tersine ilgilenilen sonuç için önemli olduğu varsayılan pek çok bağımsız değişkenin değerinin vakalar arasında birbirinden mümkün oldukça farklı olmasına dikkat edilir. Doğru cevap B'dir.

Siyaset biliminde vaka analizi çeşitlerinden en farklı sistem tasarımını kullanan çalışmalar pek çoktur. Harvard Üniversitesi’nden Barrington Moore’un öğrencisi de olan Theda Skocpol, en farklı sistem tasarımı örneği olan Devletler ve Toplumsal Devrimler: Fransa, Rusya ve Çin’in Karşılaştırmalı Analizi adlı meşhur kitabında, siyasal, demografik, ekonomik, sosyal, etnik, dinî, kültürel ve tarihi olarak birbirinden çok farklı özellikler gösteren Fransa, Rusya ve Çin vakalarını ele almış ve tüm bu farklılıklara karşın neden bu üç ülkede modern tarihin en önemli üç büyük devriminin yaşandığı sorusuna yanıt aramıştır. Doğru cevap A'dır.

Uluslararası ilişkiler yazınında disiplinli oluşturulmuş (disciplined-configurative) en iyi tek vakalı analiz Graham Allison’ın Kararın Özü: Küba Füze Krizi’ni Açıklamak (Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile Crisis) adlı eseridir. Bu kitabında Allison, Küba füze krizi vakasına ABD ve Sovyetler Birliği’nin verdiği tepkiler üzerinden karar alma süreçlerini açıkladığı iddiasında olan üç kavramsal modeli test etmiştir. Dahası, Allison Küba füze krizi sürecindeki üç ayrı kritik kararı ayrı ayrı inceleyerek bir anlamda tek vaka analizinden üç ayrı vaka çıkarmıştır. Bu kararlar, Sovyetler Birliği’nin Küba’ya füze yerleştirmesi, ABD’nin Küba’yı denizden ablukaya alması ve son olarak Sovyetler Birliği’nin füzeleri geri çekmeyi kabul etmesidir. Doğru cevap E'dir.

Tek vakalı analizlerin en önemli türlerinden bir tanesi de ‘sapkın vaka’ (deviant case) incelemesidir. Sapkın vaka, belli bir nedensellik ilişkisinin işleyişine dair yerleşmiş kuramlar bütününe, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında keşfedilmiş korelasyonlara, ters bir durum arz eden vakadır. Sapkın vakalar var olan hiçbir kuramın açıklayamadığı, yerleşmiş genelgeçer kuramların ve varlığı ispatlanmış ampirik kalıpların öngördüğü modelden belirgin bir şekilde sapmış olan vakalardır. Doğru cevap A'dır.

Sapkın vakalar var olan hiçbir kuramın açıklayamadığı, yerleşmiş genelgeçer kuramların ve varlığı ispatlanmış ampirik kalıpların öngördüğü modelden belirgin bir şekilde sapmış olan vakalardır. Yine demokrasinin sebepleri üzerine ortaya konmuş kuramlardan ve keşfedilmiş korelasyonlardan yola çıkarak bir sapkın vaka örneği verebiliriz. Demokrasinin sebebini ekonomik refah seviyesine, burjuvazinin gelişmesine, şehirleşmeye, Protestan Hristiyan geleneğe, İngiliz sömürge geçmişine, geçmiş demokrasi deneyimine ve demokratik komşuların etkisine bağlayan kuramların hiçbiri, komünizm sonrasında Moğolistan’da çok partili demokratik bir rejim kurulacağını tahmin etmezdi. Moğolistan'ın durumu sapkın vakanın bir örneğidir. Doğru cevap C'dir.

Uluslararası ilişkilerde kritik vaka örneği çalışmalar arasında Richard Ned Lebow ve Janice Gross Stein’ın Soğuk Savaşı Hepimiz Kaybettik adlı eseri gelir. Bu eserde Lebow ve Stein, nükleer silahlar ve caydırıcılık stratejilerine ilişkin kuramlar için birer kritik vaka olarak Küba Füze Krizi ve Yom Kippur Savaşı’nı incelerler. Yazarlar ABD ve SSCB’nin her iki krizde de birbirlerini nükleer silahların desteğinde tehdit etmesinin iddia edildiği gibi başarılı bir caydırıcılık örneği olmadığını ve hatta tam tersine Soğuk Savaşı daha da uzatarak ve savunma harcamalarını muazzam seviyelere çıkararak her iki tarafa da büyük zarar verdiğini iddia etmişlerdir. Doğru cevap D'dir.

Doğal deney (natural experiment), siyaset bilimi ve uluslararası ilişkilerde pek az rastlanılan ve en benzer sistem analizinin uç noktası olarak tarif edilebilecek bir yöntemdir. Doğal deney, hemen her bakımdan birbirinin aynı olan, zaman ve mekân da dahil olmak üzere aynı çevresel ve bağlamsal etmenler tarafından kuşatılmış, sadece değişken etkisi araştırmanın odağında olan etmen söz konusu olduğunda birbirinden farklılaşan, iki ya da daha fazla vakanın karşılaştırmalı incelenmesidir. Doğru cevap B'dir.

Karşı-olgusal deneylerde “birbirine çok benzeyen iki tarihî vaka bulunamazsa, kontrollü bir karşılaştırma yapabilmek için var olan bir vakayla icat edilen bir vaka eşleştirilir”. Bu yöntemde, gerçek olan bir vakaya, etkisi ölçülmeye çalışılan bağımsız değişken eklenerek veya eğer hâlihazırda varsa, çıkarılarak, karşı olgusal bir vaka icat edilir. Bu manipülasyondan hareketle, icat edilen bu yeni vakada bağımlı değişkenin değerinin nasıl veya ne kadar değişeceği üzerine akıl yürütülür. Doğru cevap E'dir.

Sosyal bilimlerde incelenen pek çok bağımlı ve bağımsız değişken ancak içinde bulundukları tarihsel bağlamda anlam ve değer kazanırlar. Örneğin 5. veya 15. yüzyılda siyasal yapıyı temelden etkilemeyecek bir kıtlık, 19. yüzyılda komünist devrime sebep olabilirken, benzer bir kıtlığın 20. yüzyıldaki sonucu ise sadece bir toprak reformuyla ya da uluslararası yardım paketiyle sınırlı kalabilir. Aynı sebepler benzer koşullar çerçevesinde ve hatta aynı coğrafyada olsalar bile farklı zamanlarda farklı sonuçlar doğurabilirler. Uluslararası ilişkilerin belirleyici olduğu nedensellik ilişkileri için “dünya tarihsel” (world historical) bağlamdan söz etmek daha anlamlı olacaktır. Bu durum vaka analizlerinin zaman boyutuyla ilgilidir. Doğru cevap B'dir.