Nedensel İlişkiler, Araştırma Kurguları, Deneysel Yaklaşımlar ve Uluslararası İlişkiler

Araştırma denilen olgu sistemli olarak gerçekleştirilen, bazı fikirler ve dünya görüşleri ile teknik uygulamaların birleştirilmesi ile ortaya çıkan gerçek hayatta olan biteni anlamımıza ya da açıklık getirmemize katkıda bulunan bir bilgi üretme sürecidir. Bu süreçte, neyin cevabını aradığımız ve nasıl aradığımız çok önemlidir.

Nedensel bir ilişki ya da bağ, herhangi bir iki olay ya da oluşum arasında bir tanesinin önce olduğunu ve diğerinin önce olan olaydan sonra geldiğini, diğer bir deyişle ilk olayın bir sonucu olduğunu belirtir. Deneysel yaklaşımlar hangi olayın önce geldiği konusunda araştırmacıya tam bir kontrol imkânı tanıdıkları için, nedenselliğin ispatlanmasında en etkin yöntemdir.

Genel olarak araştırma kurgularını deneysel ve deneysel olmayanlar üzere ikiye ayırmak mümkün. Yöntem ne olursa olsun, ortak amaç araştırmaya konu olan değişkenler arasında nedensellikle ilgili açıklayıcı bilimsel bir çıkarım yapmaktır.

Belirli bir durumdan genele ulaşmaya tümevarım ve genelden daha özel ve belirli bir gözleme ulaşmaya tümdengelim denir. Bu iki yöntemin sağlıklı işleyebilmesi için de bilim adamları açık ve tam olarak gerçek olayları gözlemlemek ve yansıtmak durumundadırlar. Tümdengelim ve tümevarım sadece bilimsel çıkarım yapmakta kullanılan iki yöntem değil, aynı zamanda günlük yaşamımızda da kullandığımız mantık yürütme yöntemleridir. Akşamları işten ya da okuldan döndüğümüzde, evimizin ışıklarını yanar gördüğümüzde, tümevarım yöntemi ile annemizin ya da eşimizin eve bizden önce geldiği çıkarımında bulunuruz. Annemiz ve eşimiz hakkında geçmişten beri gelen tecrübelerimizi düşündüğümüzde ise tümdengelim yöntemini kullanarak o anda mutfakta yemek pişirdiğini ve aynı zamanda masayı hazırladığını tahmin edebiliriz. İçeri girdikten sonra da tahminlerimizin doğru olup olmadığını gözlemleyebiliriz. 

Deneysel yaklaşımların Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler alanlarında uygulanması
özellikle 1990’lardan bu yana artmıştır. Bu artışın temelinde ucuzlayan bilgisayar teknolojisi ve geliştirilen bilgisayar programlarının bir çok deneysel kurgunun oluşturulmasına ve bulguların analizine yardımcı olmasıdır.

Araştırma kurgusunun niteliği ne olursa olsun, amaç iki ya da daha fazla değişken arasında bir neden-sonuç ilişkisi olup olmadığını saptamaktır.

İki değişkenin birbirleri ile ilişkili olduğunu söylemek için, bir değişkenin belli değerlerinin diğer değişkenin belli değerleriyle örtüşmesi gerekmektedir. Uluslararası İlişkiler alanındaki örnekler arasında, uluslararası organizasyonların devletlerarası iş birliğine katkısı, güç dağılımının savaşın başlaması üzerindeki etkisi, ve dış müdahelenin etnik savaş ya da demokratikleşme üzerindeki etkisini sayabiliriz.

Her araştırma kurgusu bir kuram ile başlar ve kuram ise bir bağımsız değişken, açıklamaya çalıştığımız olay, bir bağımlı değişken, açıklamaya yardımcı olacağını düşündüğümüz faktörler, ve bir de bu ikisini bağlayan ya da ilişkilendiren nedensel bir beyandan oluşur.

Hangi yöntem seçilirse seçilsin, bir araştırma kurgusu, herhangi bir kuramı test etmeye çalışırken aşağıdaki hedef­leri dikkate alır:

1. İki ya da daha fazla değişken arasında bir bağ kurmaya çalışmak,

2. Bulguların gerçek hayatta da genel olarak doğru olduğunu göstermek,

3. Bir olgunun diğer olgudan daha önce ya da sonra geldiğini göstermek,

4. Mümkünse alternatif açıklamaları elemek.

Bilimsel çalışmalar, gerçek ve gerçek olmayan ilişkileri birbirinden ayırt etmeyi hedef­lerler. Üç aşamada bu hedefe ulaşmak mümkündür. Bunlar; (1) Eş zamanlı değişkenlik (covariation), (2) Zaman sırası, (3) Alternatif açıklamaların elenmesidir.

Bir araştırma kurgusu, araştırmanın nasıl yapılacağı ile ilgili mantıksal yapıyı sunar. Genelde araştırma, araştırmacı açısından ilginç, o zamana kadar çalışılmamış ya da az çalışılmış ve düşündüren bir soru ile başlar. Soruyu iyi bir şekilde cevaplayabilmek için verilmesi gereken en önemli karar ne tür bir araştırma yöntemi geliştirilmesi gerektiğidir.

Genelde araştırma, araştırmacı açısından ilginç, o zamana kadar çalışılmamış ya da az çalışılmış ve düşündüren bir soru ile başlar. Soruyu iyi bir şekilde cevaplayabilmek için verilmesi gereken en önemli karar ne tür bir araştırma yöntemi geliştirilmesi gerektiğidir. Yöntemler arasında, deneysel yaklaşımlar, kısımlar arası (cross-sectional), boylamsal (longitudinal), vaka analizi ve karşılaştırmalı kurgular sayılabilir. Başka bir sıklıkla yapılan ayrım da nitel ve nicel yöntemler arasındadır.

Nitel yaklaşımların avantajı, bir olay hakkında derinlemesine ve detaylı bilgi toplamaya imkân sağlamalarıdır, fakat bilgi toplanan vaka sayısı kısıtlı olmak durumundadır. Örneğin, siyasi liderlerle görüşmeler yapılması, bir siyasi partinin derinlemesine incelenmesi ya da bir sosyal harekete katılımın gözlem yoluyla incelenmesi nitel yaklaşımlar arasındadır. Fakat nitel yaklaşımların olayları detaylı ve derin incelemesi, bir olay hakkında benzerleriyle ilgili genelleme yapılmasına engel teşkil etmektedir. Nicel yaklaşımlar, çok fazla sayıda olayın aynı anda inceleyebilmeleri sebebiyle, genelleme konusunda avantaja sahip olmalarına rağmen çoğu zaman bir veri tabanı bulmak ve ya oluşturmak çok pahalı, zahmetli ve oldukça da vakit alan bir çabadır. Toplanan veri tabanının ne derece gerçeği yansıttığını bilmek zordur ve verinin analizi de araştırmacının bazı istatistiksel yöntemlerle ilgili bilgi ve beceri sahibi olmasını gerektirmektedir. Bu dezavantajlara rağmen, laboratuvar ve doğal deney yapmak her zaman mümkün olmadığı için araştırmacılar deney dışı yöntemleri daha pratik bulurlar.

Bu tür araştırmalarda, bir veya bir kaç olay ya da vaka incelenerek, röpörtaj, arşiv taraması ve gözlem yöntemleri kullanılarak detaylı veri toplanmaya çalışılır. Sadece bir olay inceleniyorsa, örneğin Fransız Devrimi, bu yönteme tek vaka analizi denir. Birden fazla olay inceleniyorsa örneğin Bolşevik Devrimi, Mao Devrimi gibi, o yönteme karşılaştırmalı vaka analizi denir.

Vaka analizi, iki değişken arasındaki neden-sonuç ilişkisinin nasıl başladığını ve geliştiğini detaylı olarak sunmak açısından önemli biryöntemdir. Bunun yanı sıra, gözlemlenmesi zor olaylarla ilgili kuram geliştirilmesi için çok önemli rol üstlenmiştir. Siyaset ve siyasi süreçlerleilgili bildiklerimiz çoğu, devlet başkanları, milletvekilleri, hâkimler, siyasi kampanyalar, anlaşmalar, savaşlar, terörizm, ve iç savaşlar hakkındaki vaka çalışmalarının bir sonucudur. Dolayısıyla nedensellik ve bilimsel çıkarım konusunda vaka çalışmaları deneysel yöntemlerle rekabet etmekten ziyade tamamlayıcı bir rol oynamaktadır.

Kısımlar-arası analizde, araştırmacı bağımlı ve bağımsız değişkenlerle ilgili ölçümleri aynı anda yapar ve bağımsız değişkenin, araştırmaya konu olan kişileri, ülkeleri ya da diğer kümeli aktörleri, bağımlı değişkeni etkilediği ortamı kontrol etmez. Eğer analize konu olan aktörler kişiler ise araştırmaya anket ya da kamuoyu yoklaması, devlet ve millet gibi coğrafi varlıklar ise ya da parti, etnik grup gibi aktörler ise kümeli analiz (aggregate analysis) adı verilir. Eğer araştırma konusu kişiler ya da kümeler belli bir zaman aralığında periodik olarak inceleniyorsa, bu analize aynı zamanda boylamsal (longitudinal) analiz adı verilir.

Genel olarak nicel yaklaşımların temel çeşitlerinden olan kısımlar-arası ve boylamsal analiz, nedenselliğin ispatlanması açısından zayıf yöntemlerdir. Araştırmacı nedenselliği araştırmanın en başında var olan kuramlara göre belirler. Bağımsız değişken üzerinden gözlemlenen etkinin bağımsız değişkenin nedensel bir sonucu olup olmadığını gözlemlemek hem deneysel kurguya hem de vaka analizine göre daha zordur. Nicel yöntemlere ilişkisel (correlational) yöntemler adı da verilir. Tüm değişkenler kendi doğal ortamlarında serbestçe değer değiştirirler. Araştırmacı hiçbir bağımsız değişkeni kontrol etmeye çalışmaz. Sadece değişkenler arasında belli eğilimler ya da aynı anda oluşan değer değişiklikleri var mı ona bakar. Örneğin, ilgilenilen iki değişken bir ülkenin başka bir ülkeye karşı savaş açma ihtimali ve ülkenin rejim türü (demokrasi ya da otokrasi) olsun. İki değişken aynı anda artıyor mu? Azalıyor mu? Ya da biri artıyor diğeri azalıyor mu? Araştırmacı bu ilişkiyi belirlemeye çalışır fakat deneysel yaklaşımlarda olduğu gibi bağımsız değişkenle ilgili hiçbir yönlendirme yapmaz. Deneysel yaklaşımlarda olduğu gibi bağımsız değişkenin kontrol edilip bağımlı değişken üzerinde nedensel bir etki oluşturduğunun saptanması mümkün değildir. Buna rağmen, nicel yaklaşımlar olayların daha gerçekçi ve doğal ortamlarında ölçülmesine, örneklemin genişletilmesine ve genel olarak popülasyondaki eğilimlerin yansıtılmasına ve deneysel kurgularla test edilmesi mümkün olmayan hipotezlerin test edilmesine imkân sağlar. Nicel yaklaşımların en önemli avantajı, bulguların çalışmaya konu olan geniş bir popülasyona genellenebilir olmasıdır. Fakat bağımsız değişkenler üzerinde araştırmacının bir kontrolünün olmaması, asıl ilgilenilen değişkenlerin etkilerinin ayırtedilebilmesi için belli veri analizi tekniklerinin geliştirilmesini gerektirmiştir.

Deneysel yaklaşımlar, pskikoloji ve doğal bilimlerde uzun süredir ve sıkça başvurulan yöntemler olmalarına rağmen, ekonomi ve uluslararası ilişkiler alanlarında son on yılda kullanılmaya başlanmışlardır. Deneysel yaklaşımlar oy kullanma davranışlarının çalışılması ve kamuoyu yoklaması ile halkın nabzının tutulması için sıklıkla kullanılmalarına rağmen, uluslararası ilişkiler ile ilgili konularda deneysel yaklaşım içeren bir çok yenilikçi çalışma için önemli fırsatlar var olmaya devam etmektedir. Deneysel yaklaşımlar, pskikoloji ve doğal bilimlerde uzun süredir ve sıkça başvurulan yöntemler olmalarına rağmen, ekonomi ve uluslararası ilişkiler alanlarında son on yılda kullanılmaya başlanmışlardır. Deneysel yaklaşımlar oy kullanma davranışlarının çalışılması ve kamuoyu yoklaması ile halkın nabzının tutulması için sıklıkla kullanılmalarına rağmen, uluslararası ilişkiler ile ilgili konularda deneysel yaklaşım içeren bir çok yenilikçi çalışma için önemli fırsatlar var olmaya devam etmektedir.

Gerçek bir deneysel kurgu, aşağıdaki tüm özellikleri barındırdığı için araştırma kurguları arasında özel bir konuma sahiptir:

1. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenlere olan etkisi ile ilgili bir ya da birkaç tane kuram önerir.

2. Bağımsız değişken için en az iki seviye de ölçüm belirtir.

3. Katılımcıları deney gruplarına rastgele tayin eder (random assignment).

4. Kuramları test edebilmek için detaylı bir prosedür belirtir.

5. Dâhilî geçerliğe (internal validity) tehdit oluşturabilecek olgular için, diğer bir deyişle ölçümde hata olmaması için, kontrol mekanizmasını barındırır.

Araştırmaya başlamadan önce etik kurallara uygunluk açısından katılımcılara yapılan araştırma ile ilgili bilgi verilmeli ve yazılı onayları alınmalıdır. Yazılı onay alınması daha sonra çıkacak problemler için hem araştırmacıyı hem de katılımcıyı korur. Fakat çalışma ile ilgili bilgi verilirken dikkatli olunmalıdır. Katılımcılara çok fazla detay vermek, beklenti etkisini arttırabileceği gibi, deney sonuçlarının tamamen geçersiz olmasına ve dâhilî geçerliğin de azalmasına sebep olabilir. Aydınlatılmış onay alındığında, örneklemde yanlı bir hâle gelir çünkü katılımcıların hepsi gönüllüdür. Psikoloji deneylerinde bu problem Uluslararası İlişkilerde’ki deneylere göre oldukça fazladır. Uluslararası İlişkiler’de şu ana kadar gönüllüler katıldığı için, zarar görmüş bir çalışma yoktur.