ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 11

Soru cetvelindeki soruların sınanması ya da ön testler (pre-testing) ile kastedilen araştırmacının sorularını hedef kitledeki farklı grupları ufak gruplar halinde de olsa yansıtan bir küçük örneklem ile görüşerek küçük ölçekli bir deneme yapmasıdır. Soru cetveline son şekli verildikten sonra sahaya çıkıldığında görüşmeler nasıl yapılacaksa aynı şekilde örneklem seçimi ölçütlerine bağlı olarak farklı yerleşim birimlerinde saha çalışması aynı saha ölçütlerine göre gerçekleştirilir. Burada amaç farklı sosyo-ekonomik statü, temel demografik göstergeler ve kültürel grupların bu ön sınama grubuna dahil edilmesidir. Bu farklı gruplar için değişik soruların anlaşılıp anlaşılmadığı farklı “cevap yok/bilmiyorum” cevapları alınıp alınmadığına bakılır. Ön sınamaları yapan görüşmecilerin soruları sorduklarında gelen tepki ve cevaplara bakarak dikkatle soruların anlaşılıp anlaşılmadığını tespit etmeye çalışmaları beklenir.

Bu küçük ölçekli sınamalarda öncelikle soruların anlaşılırlığına bakılır. Anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan soruların yanı sıra sorulardaki belirsizliklerin de saptanmasına çalışılır. Soruların ilgilenilen konuyla ilgili tüm dikkate alınmaya değer seçenekler ve farklı perspektif­leri yansıyıp yansıtmadığı anlaşılmaya çalışılır. Konuyla çok da ilgili olmayan ya da eksik şekillendirilmiş sorular olup olmadığına bakılır. Soru cetvelinde araştırmacıların beklentilerinin aksine bazı soruların tepki alması söz konusu olabilir. Gerek hassas kişisel bilgilerin alınması, gerek sorunun dile getirilmesinde farklı gruplara rahatsızlık veren bir dil kullanılmış olması gibi sorunlar ancak sahada farklı denek gruplarına ulaşılarak anlaşılabilir. Araştır­macılar genelde kendileri ve çevrelerindeki akademik ve öğrenci çevresince tepki çekmeyen soruların daha geniş bir halk kitlesine ulaşıldığında tepki çekmesine şaşırırlar. Ancak bu her soru cetvelinde akılda tutulması gereken bir olasılıktır ve her defasında da ısrarla sınanarak gerçek saha çalışmasında karşılaşılabilecek zorluklar en aza indirilebilir.

Frekans dağılımlarını temsil eden bir özet bilgi ihtiyacı
duyarız. Bunu da aslında temelde üç değişik şekilde yaparız. Birincisi dağılımın
şekli üzerinde bir basit gözlem üretebiliriz. İkinci olarak dağılımdaki gözlemlerin
etrafında yoğunlaştığı bir temsili değer bulmaya çalışırız. Üçüncü olarak da bu
temsili değer etrafındaki dağılımın ne derece olduğunu gözleriz.

Kamuoyu yoklamaları ya da anket çalışmaları olarak tarif ettiğimiz bu çalışmalar Jean M. Converse (1987) dört ana başlık altında betimlemekte ve tasnif etmektedir. Bunların birincisi kamuoyu/anket çalışmalarının hangi amaçlar için kullanıldığı temelinde şekillenmektedir. İkincisi, soru sorma tekniklerindeki gelişmelerdir. Üçüncüsü örneklem teknolojisindeki gelişmeler dördüncüsü ise veri toplama tekniklerindeki gelişmelerdir.  Cevap I, II ve IV maddelerinin olduğu seçenektir.

Kişilerin kendi kendilerine cevapladıkları anketler yoluyla yürütülen çalışmalarda görüşmeciler kullanılmadığı için maliyet avantajı oldukça yüksektir. Herhangi bir şekilde görüşmeci ile deneğin bir araya gelmesi gerekmediğinden denekler sorulara gerek duydukları zamanı vererek düşünüp, hatta araştırıp istedikleri yanıtları verebilirler. Herhangi bir zaman kısıtlaması olmaksızın soruları cevaplayabilirler. Benzer nedenlerle herhangi bir soruyu bir görüşmecinin önünde cevaplamanın getirebileceği çekinme ya da utanma duygusu olmadan sorular cevaplanabilir. Ancak posta yolu ile deneklerin kendi kendilerine cevapladıkları anketlerde görüşmecilerin kişileri ziyaret etmelerinin getirdiği ilgi ve cevaplama isteği eksik kalabilir. Tipik olarak eve ya da iş yerine ulaştırılan bu tür anketler kısa yoldan çöpe gidebilir. Dolayısıyla posta anketlerinde en önemli sorun cevap oranıdır (response rate).

Öncelikle soru cetveli bir kitapçık gibi düzenlenip kaliteli bir kağıda basılmalı ve göze çarpan kaliteli bir zarf ile birinci sınıf posta servisi kullanılarak kişilere iletilmelidir. Bu tür ayrıcalıklı bir görünüm cevap oranını yüksek tutmaya yardım edecektir. Soruların ulaştırıldığı deneklerce kendi başlarına cevaplanacağı düşünülerek soru cetvelinin tek başına her türlü pratik soruyu ya gereksiz kılacak kadar açık ya da ortaya çıkabilecek her tür soruya bir cevabı da soru cetveli üzerinde bulunduran bir formda olmalıdır. Bir sorudan bir diğerine geçişler ya da atlamalar gibi teknik olarak kafa karıştırıcı olabilecek düzenlemelerden kaçınılmalı ya da son derece açık bir şekilde soru cetveli üzerinde düzenlemeye gidilmelidir. Soru cetvelinde sorular arasında yeterli mesafe bırakılmalı sorular kolay okunur görünmelidir. Açıktır ki İnternet üzerinde yürütülen bu tür çalışmalarda, gerekli talimat ve açıklamalar ya da cevaba bağlı olarak atlamalar ve değişik yönlendirmeleri basit bir şekilde sorunsuz olarak her deneğe ulaştırmak mümkündür. Internet üzerinde posta ile yürütülen çalışmalarda olduğu gibi belli adreslere davet gönderilerek de anket kişilere ulaştırılabilir. Eğer hedef kitlede yer alanların email adresleri tam olarak var ise aynen posta yolu ile yürütülen çalışmaya benzer bir yapıya geri dönülmüş olunur. Hatta bu durumda İnternet üzerinden yürütülen çalışmanın doğal avantajları olacaktır. Posta masrafı ve postanın alacağı zaman İnternet üzerinden yapılan çalışmada olmayacaktır. Kişilere ulaşım masrafsız olacak, verilerin girişi ve kontrolünde önemli zaman kazanılmış olacaktır.

Tarihsel gelişim içinde en eski anket çalışmaları olarak genel nüfus sayımları gösterilebilir. Bu sayımlar bir bölgedeki tüm nüfusu öncelikle vergilendirme ancak daha sonraları da siyasi temsil amacıyla yapılmıştır.

Yürütülen ilk modern rastsal örneklem temelli anket çalışması 1939 yılında aylık işsizlik istatistikleri elde etmek amacıyla kullanılmıştır.

Telefonla yürütülecek görüşmelerin de yüz yüze yapılan çalışmalara olan en büyük avantajı yine maliyettir. Telefon anketlerinde örneklemle ilgili sorunlara Ünite 3’te değinmiştik. Bu sorunların bertaraf edilebildiği varsayımından hareket edersek telefon çalışmalarının en önemli avantajı tek bir yerden tüm görüşmecilerin yakından izlenebileceği bir ortamda görüşmelerin yapılmasının kişilerin kendi kendilerine soruları cevaplamalarının getirdiği bazı dezavantajları ortadan kaldırmaya yardımcı olmasıdır. Ancak akılda tutulmalıdır ki yüz yüze yapılacak görüşmelere oranla telefon görüşmelerinin kısa sürmesi beklenir. Yine yüz yüze görüşmelerde ve tabi posta ya da web üzerinden yapılan görüşmelerde kullanılabilecek grafik ya da skala kullanımının telefonda yapılamamasıdır. Bu yüzden kullanılacak cevap seçeneklerinin kısa ve skalaların da basit olması gerekir.

Kapalı uçlu sorularda görüşülen kişilerin cevapları araştırmacı tarafından verilmiş birkaç seçenek ile sınırlanmıştır. Görüşülen kişiye yöneltilen soruya verilebilecek cevaplarda birkaç farklı seçenek arasından biri olmak üzere kısıtlanmıştır. Açık uçlu sorularda ise cevaplar görüşülen kişinin dile getirdiği şekilde alınır ve sorunun anlaşılıp cevapların dile getirilmesinde kişiden kişiye olabilecek farklılaşmalar olduğu gibi cevaba yansıtılır. Bu tür açık uçlu cevaplarda çoğu zaman araştırmacının ikinci bir aşama olarak gelen cevapları yorumlaması ve istatistiki bir çözümleme içinde basit kategorilere ayırması gitmesi gerekir. Bu kapsamda cevap II, IV ve V maddelerinin olduğu seçenektir.

tüm ifadeler

Değerlendirme cetvelleriyle çalışırken birkaç temel prensibe uymak gereklidir. Sunulan seçenekler 10-11’i aşmamalıdır.

Maliyet yüksekliğine rağmen yüz yüze görüşme yöntemi hâlâ anket verisinin toplanmasında en kaliteli veri toplama yöntemidir. Bu elbette görüşmecilerin iyi eğitilmiş ve kontrol edilmiş olmalarına da sıkı sıkıya bağlıdır. Batıda yarı zamanlı olarak ev kadınlarının çalıştığı bir iş alanı iken zamanla bu grubun tam zamanlı işlere geçmesi ve artan suç oranı anketör olarak çalışmak isteyenlerin arzını azaltmıştır.

Görüşmeciler bir nedenle anlaşılmadan geçiştirilmeye çalışılan sorular hakkında bazı önceden tasarlanmış basit açıklamalar getirerek cevap alabilmektedirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta görüşmecilerin yaptıkları açıklamalarla alınan cevapları bazı yönlere doğru şekillendirmeleridir ki bundan hassasiyetle kaçınmak gerektiği açıktır. Yine tecrübeli ve iyi eğitilmiş görüşmecilerin ciddiyetsiz, samimi olmayan denekleri ve açıkça tutarsız ve yanlış olan cevapları ortaya çıkarmaları da beklenir. Bu tür aksamalar görüşmeci kullanılmayan yöntemlerde ya hiç anlaşılamamakta ya da basit mantık hataları bulunsa bile bu ancak veri toplama süreci bittikten sonra olabilmektedir. Buna bir yeni teknoloji olarak web üzerinden yürütülen çalışmalarda oluşturulan veri toplama amaçlı web sitesindeki mantık kontrolleri ile cevaplayan denekleri uyararak bir çözüm bulunsa bile bu yöntemlerin tam olarak işlemesi zordur. Yüz yüze yürütülen çalışmalarda en önemli sorun kimi zaman 50-150 arası görüşmecinin birkaç haf­ta içerisinde aynı çalışmada çalışmasıyla oluşan koordinasyon ve kontrol sorunlarıdır. Sahaya sadece eğitimden geçmiş görüşmecilerin çıkmasını sağlamak bir sorun olabilmekte, çalışma sürerken anketör eğitimi verilmesi gerekebilmektedir. Anketörlerin sahada gerek haneye erişim, gerek haneden görüşülecek kişinin seçimi, gerekse de görüşme sırasında kendilerinden beklenenleri yerine getirip getirmediklerinin kontrol edilmesi şarttır. Aksi taktirde her aşamada pek çok sorunla karşılaşılabilir ve bu da örneklemin hem temsil yeteneğini düşürecek hem de alınan cevapların istenilen ölçüm standartlarında olmaması sonucunu oluşturabilecektir. Dolayısıyla yüz yüze görüşmelerle yürütülen çalışmalarda önemli bir çaba görüşmecilerin sahada görüşmeler sürerken kontrolü için harcanmaktadır

Sorularımızı dile getirirken ilk düşünmemiz gereken bunları cevaplayacak olan deneklerin ne düzeyde bir lisan hakimiyeti ve konumuza dair bilgisi olduğudur. Görece olarak daha yüksek eğitimli, kullandıkları dil ve bu dilin kullanımı ve kelime hazinesi olarak daha zengin bir arka plana dayanan elitlerle yapılan görüşmelerde sorularımız için kullanılacak dil bu gözlemlere dayanarak halk geneli için kullanılandan daha sofistike bir farklılaşmaya gidebilir.

aralık değeri % 50

Soru cetvelindeki soruların sınanması ya da ön testler (pre-testing) ile kastedilen araştırmacının sorularını hedef kitledeki farklı grupları ufak gruplar halinde de olsa yansıtan bir küçük örneklem ile görüşerek küçük ölçekli bir deneme yapmasıdır. Burada amaç farklı sosyo-ekonomik statü, temel demografik göstergeler ve kültürel grupların bu ön sınama grubuna dahil edilmesidir. Bu farklı gruplar için değişik soruların anlaşılıp anlaşılmadığı farklı “cevap yok/bilmiyorum” cevapları alınıp alınmadığına bakılır. Bu küçük ölçekli sınamalarda öncelikle soruların anlaşılırlığına bakılır. Anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan soruların yanı sıra sorulardaki belirsizliklerin de saptanmasına çalışılır. Böyle bir ön sınama çalışması genelde 40-80 arası görüşme ile yürütülür. Burada araştırmacının ilgilendiği sonuçların istatistiki özellikleri değildir. Beklenilen oluşturulmuş soru cetvelinin kalitesini sınamak ve geliştirmektir. Bu amaçla rastsal bir örneklem seçimi yapılmaz. Bu kapsamda cevap I, II, III maddelerinin olduğu seçenektir.

Eğer sorularımız anlaşılamıyorsa alınan cevaplardaki bilgi de yanlış olabilecektir. Anlaşılamayan sorulardan oluşan araştırmalarda “bilmiyor”, “cevap yok” ya da “karar veremiyor” gibi cevaplar daha yüksek oranda olacaktır. Cevap soruların anlaşılırlığıdır.

Maliyet yüksekliğine rağmen yüz yüze görüşme yöntemi hâlâ anket verisinin toplanmasında en kaliteli veri toplama yöntemidir.

Klasik posta yolu ile yürütülen çalışmalarda hem de İnternet üzerinden yürütülen çalışmalarda karşılaşılan ana zorluk verilen cevapların gizliliğinin sağlanması ve bu bağlamda da cevap vermeyenlerin kontrolüne dairdir.

Nitel alan araştırmalarını oluşturan metotlara genel olarak ‘etnografik metot­ lar’ adı da verilir. Bu metotlar, diğer araştırma metotlarında da olduğu gibi her araştırma konusunda kullanılmaya uygun olmayabilirler. Nitel alan araştırmaları özellikle en iyi doğal ortamında anlaşılacak olan tavır ve davranışların çalışılma­ sında kullanılırlar.

Kartopu tekniği/etkisi: Araştırmacının alan araştırması kapsamında iletişim kurmuş olduğu bir ya da birkaç kişi aracılığıyla daha geniş öznelere ulaşmasını sağlayan sürece verilen addır.

Gözlemcinin çelişkisi: Nitel alan araştırmalarında verilerin alan çalışmasını gerçekleştiren araştırmacının varlığından etkilenmesi durumuna verilen addır.