ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 1

Neredeyse tüm bağımsız değişkenlerin benzer, bağımlı değişkenin ise farklı olduğu araştırmalara en benzer sistem tasarımı, neredeyse tüm bağımlı değişkenlerin farklı, bağımsız değişkenin ise aynı olduğu araştırmalara ise en farklı sistem tasarımı denilmektedir. İlkinde amaç, diğer tüm bağımsız değişkenleri aynı tutarak sonuçta farklılık yaratan bağımsız değişkeni keşfetmektir. İkincisinde amaç, birbirinden son derece farklı özelliklere sahip vakalarda aynı sonucu doğuran sebebi keşfetmektir. Kritik vaka bir kuram için doyurucu bir şekilde açıklanması zorunlu olan vakadır. Belli başlı kuramların inanılırlığını test etmek için kullanılır. Sapkın vaka ise herhangi bir faktörün tüm vakalarda gözlenen dağılımından belirgin bir şekilde saptığı bir vakanın incelenmesidir ki burada amaç kuramsal bir ilerleme sağlamaktır.

Neredeyse tüm bağımsız değişkenlerin benzer, bağımlı değişkenin ise farklı olduğu araştırmalara en benzer sistem tasarımı, neredeyse tüm bağımlı değişkenlerin farklı, bağımsız değişkenin ise aynı olduğu araştırmalara ise en farklı sistem tasarımı denilmektedir. İlkinde amaç, diğer tüm bağımsız değişkenleri aynı tutarak sonuçta farklılık yaratan bağımsız değişkeni keşfetmektir. İkincisinde amaç, birbirinden son derece farklı özelliklere sahip vakalarda aynı sonucu doğuran sebebi keşfetmektir. Kritik vaka bir kuram için doyurucu bir şekilde açıklanması zorunlu olan vakadır. Belli başlı kuramların inanılırlığını test etmek için kullanılır. Sapkın vaka ise herhangi bir faktörün tüm vakalarda gözlenen dağılımından belirgin bir şekilde saptığı bir vakanın incelenmesidir ki burada amaç kuramsal bir ilerleme sağlamaktır.

Sapkın vaka, belli bir nedensellik ilişkisinin işleyişine dair yerleşmiş kuramlar bütününe, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında keşfedilmiş korelasyonlara, ters bir durum arz eden vakadır. Sapkın vakalar var olan hiçbir kuramın açıklayamadığı, yerleşmiş genelgeçer kuramların ve varlığı ispatlanmış ampirik kalıpların öngördüğü modelden belirgin bir şekilde sapmış olan vakalardır.

-

Eşsonuçluluk (equifinality) değişik bağımsız değişken kombinasyonlarının aynı bağımlı değişkene sebep olmasıdır ki niteliksel araştırmaların bazı taraftarlarına göre niceliksel araştırmalar böylesi nedensellik zincirlerini teşhis etmekten acizdir. Örneğin, A, B ve C bağımsız değişkenleri beraberce K bağımlı değişkenine sebep olsa bile, M ve N bağımsız değişkenleri de beraberce K bağımlı değişkenine sebep olabilir. Kısacası, aynı sonuca farklı yollardan varılabilir. Sosyal bilimlerde sıkça karşılaşılan işte bu durum eşsonuçluluk olarak ifade edilir.

Yukarıdaki örneğimizle devam edecek olursak, ekonomik kalkınmayla demokrasi arasında tespit edilen korelasyon dolayısıyla varsayılan ilişkinin anlamlı olup olmadığını, eğer varsa da ekonomik kalkınmanın tam olarak neden ve nasıl demokrasiye sebep olduğunu incelemek üzere başlıca araştırma yöntemi olarak vaka analizini kullanan pek çok çalışma yapılmıştır. Bunların en eski ve ünlülerinden bir tanesi de Barrington Moore’un kaleme aldığı Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri adlı eserdir. Bu eserinde Moore, İngiltere, Fransa ve ABD’nin liberal demokratik, Almanya ve Japonya’nın faşist, Rusya’nın ise komünist bir rejimi benimsemesini, ekonomik kalkınmanın oluşturduğu sermayedar sınıfın (burjuvazi) diğer sınıf­larla ilişkisi üzerinden açıklamıştır. Moore’a göre, burjuvazi işçi sınıfıyla ittifak yaparak soylu toprak sahiplerine karşı bir siyasi cephe oluşturduğunda demokrasi yerleşebilmekte, oysa soylu toprak sahipleri burjuvaziyle ittifak yaparak işçi sınıfına karşı bir siyasi cephe oluşturduklarında ise faşizm ortaya çıkmaktadır. Moore’un iddiasına göre, köylülerin çok baskın, soylu toprak sahipleri, burjuvazi ve işçi sınıfının ise çok zayıf olduğu bir toplumsal yapı ise komünist devrime yatkındır

Siyaset biliminde en farklı sistem tasarımını kullanan çalışmalar pek çoktur. Harvard Üniversitesi’nden Barrington Moore’un öğrencisi de olan Theda Skocpol, en farklı sistem tasarımı örneği olan Devletler ve Toplumsal Devrimler: Fransa, Rusya ve Çin’in Karşılaştırmalı Analizi adlı meşhur kitabında, siyasal, demografik, ekonomik, sosyal, etnik, dinî, kültürel ve tarihi olarak birbirinden çok farklı özellikler gösteren Fransa, Rusya ve Çin vakalarını ele almış ve tüm bu farklılıklara karşın neden bu üç ülkede modern tarihin en önemli üç büyük devriminin yaşandığı sorusuna yanıt aramıştır. Skocpol, tüm farklılıklarına rağmen Fransa, Rusya, ve Çin’de iki önemli bağımsız değişkenin eş zamanlı olarak varlığının devrimin gerçekleşmesinde belirleyici rol oynadığı sonucuna varmıştır. Bu iki bağımsız değişken, devletin askerî gücünün rakipleri karşısında gerilemesi ve büyük bir köylü ayaklanmasıdır. Skocpol’a göre, Fransa, Rusya ve Çin devletleri askerî olarak rakiplerine karşı hızla güç kaybettikleri bir süreçle eş zamanlı olarak gelişen çok büyük köylü isyanlarıyla devrildiler.

Vaka analizleri işlevlerine göre çok değişik şekillerde tasarlanabilmekte, bir vaka analizinin tasarımını, cevabı aranan soru ya da sorular belirlemektedir. Vaka analizi tasarımlarının en yaygın olanları arasında en benzer sistem tasarımı (most similar systems design) ve en farklı sistem tasarımı (most dif­ferent systems design) olarak bilinen tasarımlar gelmektedir. Bu tasarımlarda kullanılan yöntemler İngiliz filozof John Stuart Mill’in ismiyle özdeşleşmiştir.