ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Klasik iktisadın kurucusu sayılan Adam Smith tarafından 1776 yılında yayımlanan Ulusların Zenginliği adlı eserde devletin piyasaya müdahalesi eleştirilmiştir.

Devlet merkezli ekonomi politik yaklaşımın öncülerinden olan Robert Gilpin’e göre, “devlet ve piyasalar olmadan ekonomi politik (disiplini) olmaz. Devletin gözardı edilmesi, salt fiyat mekanizmasının ve piyasa güçlerinin ekonomik aktiviteleri belirlediği varsayımı, pür ekonomistlerin dünyası olur''. Cevap Robert Gilpin'dir.

Liberalizm klasik anlamda devletin gücünün hukuksal olarak sınırlandırılmasını ve bireysel özgürlüklerin alanının genişletilmesini savunan bir yaklaşımdır. Doğru cevap Liberalizm'dir.

Ekonomi politik çalışmalar kapsamında Strange, R. Cox, R. Gilpin, Spero ve Sally gibi uluslararası
ilişkiler çalışanları devlet-piyasa etkileşimini ekonomik kuruluşlar, çok uluslu şirketler, para politikaları, enerji krizleri gibi aktörlerin ve sorunların rolü çerçevesinde incelemeye başlamıştır.

Tek taraflı ticari kazanç getiren girişimleri gerektiğinde askeri güç yolu ile sağlama anlayışına dayanan merkantilizm, güçlü ve kendi kendine yeterli ulusal ekonomi kurma felsefesi üzerine kurulmuştur.

Bağımlılık teorisyenlerinin temel dört eleştirisi perspektifin aynı zamanda temel çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Bu dört eleştiri A, B, C, D seçeneklerinde verilmiştir. E seçeneği yanlış olan cevaptır.

Galtung az gelişmişliği açıklarken bunun merkez olarak nitelendirdiği gelişmiş ülkelerin çevre olarak
adlandırılan gelişmemiş ulusları sömürmesinden kaynaklandığını ileri sürmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Lenin’e göre emperyalizm şu şekilde oluşur : a) Üretimde ve sermayede yaşanan yoğunlaşmanın (yüksek bir aşama olan) ekonomik yaşamda belirleyici bir rol oynayan tekelleri yaratacak ölçüde gelişmesi; b)Banka sermayesi ile sanayi sermayesinin birleşmesi ve bu finansal sermayenin temelinde bir finans oligarşiyi yaratması; c)Mal ihracından ayrışmış olan sermaye ihracının büyük önem kazanması; d) Dünyayı kendi aralarında bölüşen uluslararası kapitalist tekellerin oluşması; e) Tüm dünyanın, teritoryal bölüşümünün büyük kapitalist güçlerce tamamlanması.

Marx ve Engels tarafından kaleme alınan Komünist Manifesto’da belirtildiği üzere Burjuvazi üstünlüğü ele geçirdiği her yerde bütün feodal, ataerkil, pastoral ilişkilere son verdi. İnsanı doğal efendilerine bağlayan çok çeşitli feodal bağları acımasızca kopardı ve insanlar arasında çıplak çıkardan, katı nakit ödemeden başka hiçbir şey bırakmadı. Kişisel değeri değişim değerine dönüştürdü ve sayısız yok edilemez ayrıcalıklı özgürlüklerin yerine ticaret özgürlüğünü koydu.

Serbest piyasa sisteminin herkesin çıkarını koruyan bir mekanizma olduğunu ileri süren liberal akıma göre, devletler kişilerin bireysel girişim haklarını kısıtlamamalı çünkü kendi çıkarları peşinde koşan birey aynı zamanda toplumsal çıkarlara da hizmet etmektedir.

Devlet merkezli ekonomi politik yaklaşımın öncülerinden olan Robert Gilpin’e göre, “devlet ve piyasalar olmadan ekonomi politik (disiplini) olmaz. Devletin gözardı edilmesi, salt fiyat mekanizmasının ve piyasa güçlerinin ekonomik aktiviteleri belirlediği varsayımı, pür ekonomistlerin dünyası olur.... Piyasaların gözardı edilmesi ve devletlerin ekonomik kaynakların bölüşümünü ve dağıtımını üstlendiği varsayımı ise, pür politik bilimcilerin dünyası olur.”

‘Eleştirel Ekonomi Po- litik’ adlı çalışmasında Robert Cox da uluslararası sistemin anlaşılması için devlet ve piyasa arasındaki etkileşimin birlikte ele alınması gerektiğini ileri sürmektedir.

Liberalizm klasik anlamda devletin gücünün hukuksal olarak sınırlandırılmasını ve bireysel özgürlüklerin alanının genişletilmesini savunan bir yaklaşımdır.

Klasik liberalizmin öncüleri arasında sayılan A. Smith, hükûmetlerin eko- nomik düzen içerisindeki rolünün en aza indirilmesi tezini savunmuştu. Devlet, ulusal savunma ve serbest piyasanın devamını sağlayan mekanizmaları koruyacak, hukuksal düzenlemeler ve alt yapı görevlerini üstlenecek; doğrudan bir üretici güç ya da ekonomik işleyişe (üretim, fiyat vs., sürecine) müdahale eden güç olarak piyasa içerisinde yer almayacaktı

Diğer yandan Birinci Dünya Savaşı ve ardından yaşanan “Büyük Bunalım” klasik liberalizme olan güveni zedelemiş bu dönemde ortaya çıkan İngiliz iktisatçı Keynes, devletin ekonomiye müdahalesinin sınırlandırılması ve kontrolsüz serbest ticaret anlayışını modifiye ederek liberalizme yeni bir yön vermiştir.

Bu bağlamda uluslararası ilişkilerde ekonomi ile politikanın birbirinden ayrılarak incelenemeyeceğini öne süren yapısalcılara göre küreselleşme süreci, ekonomi ve politikada küresel bağımlı ilişkilerin kurulmasına yol açmıştır.

Ekonomik temelli ilişkilerin şekillendirdiği uluslararası sistemde, devletlerin davranışlarını yönlendiren olgu ekonomik çıkarlardır.

Bu bağlamda Keohane ve Nye’ın karşılıklı bağımlılık yaklaşımı, uluslararası politikanın ekonomik ilişkilerden daha fazla etkilendiğini ve devletlerin dışında devlet olmayan aktörlerin uluslararası ilişkilerde ağırlığının arttığını öne sürmesi açısından liberal ekonomi politik perspektife kaynaklık etmektedir.

Devletler arasında artan ekonomik ilişkilerin çatışmayı engelleyeceğini varsayan karşılıklı bağımlılık yanlılarına göre, uluslararası ilişkilerde meydana gelen ekonomik temelli bir çok gelişme, askerî gücün kullanılmasını zorlaştırmaktadır

Devletlerin finans gücünün gelişmesi ile uluslararası sistemde başat konuma geçmeleri arasındaki ilişkiyi irdeleyen Büyük Güçlerin Yükselişi ve Çöküşü adlı eserin yazarı Paul Kennedy’e göre “çağdaş sanayileşmiş savaşlar döneminde ekonomi ile strateji arasındaki bağlantı daha sıkı bir hâl alıyordu. 1880’li yıllarla İkinci Dünya Savaşı arasındaki uluslararası güç dengelerini etkileyen uzun vadeli değişiklikleri anlayabilmek için ekonomik verilere bakmak gerekir.”