ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Ekonomi politik kavramının orijinal olarak ilk kez bir kitap adında kullanılması 1615 yılında bir ekonomi politikçi olan Antoine de Montchètien tarafından kaleme alınan “Traite de I èconomie Politique” adlı eserde söz konusu olmuştu. Buna göre cevap “B” seçeneğidir.

Devlet merkezli ekonomi politik yaklaşımın öncülerinden olan Robert Gilpin’e göre, “devlet ve piyasalar olmadan ekonomi politik (disiplini) olmaz. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Ekonomi politik disiplinin uluslararası ilişkilerdeki en önemli temsilcileri arasında sayılan Susan Strange ise ekonomi politik yaklaşımı, devlet ve piyasalar arasında var olan interaktif etkileşimi inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlamaktadır (Hettne, 1995: 2-3). Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Yukarıda verilen maddelerin hepsi üç farklı ekonomi politik yaklaşım arasındaki ortak noktaları ifade eder. Buna göre cevap “E” seçeneğidir.

Liberal felsefe tarihsel olarak belli amaç ve idealleri olan bir siyasal düşünce geleneğini temsil etmektedir. Siyasal anlamda eşitlik, rasyonellik ve özgürlük kavramları üzerine inşa edilen liberalizm, ekonomik alanda da siyasal iktidarın sınırlandırılması, mülkiyet özgürlüğü, serbest girişim ve serbest ticaret hakkı temelleri üzerine inşa edilmiştir. Buna göre cevap “D” seçeneğidir.

Tarihte meydana gelmiş her üretim tarzının çıkarları birbiri ile çelişen iki karşıt sınıfın varlığına dayanarak oluştuğunu ileri süren Marksistlere göre, tüm bu üretim tarzlarının ortak noktası üretmeyen sınıfın üreten sınıfı sömürdüğü bir sistem oluşturmuş olmalarıdır (Cohn, 2003: 120-121).

Adam Smith tarafından savunulan ve daha sonra İngiltere’de John Locke ve ABD’de de Thomas Jefferson tarafından geliştirilen klasik liberalizm uluslararası alanda serbest ticareti savunmakta ve uluslararası ticaretin devletlerce sınırlandırılmasına karşı çıkmaktadır. Görüldüğü gibi “E” seçeneği Marksist yaklaşımı ifade eden bir seçenek olmadığından yanlıştır.

Merkez yani gelişmiş ülkeler kendilerine orantısız kazanç sağlayacak ticaret politikaları uygulamışlardır. Bu nedenle “B” seçeneği yanlıştır.

Tek taraflı ticari kazanç getiren girişimleri gerektiğinde askerî güç yolu ile sağlama anlayışına dayanan merkantilizm, güçlü ve kendi kendine yeterli ulusal ekonomi kurma felsefesi üzerine kurulmuştur. Buna göre cevap “C” seçeneğidir.

Düzensiz piyasaların devletler arasında ekonomik bağımlılığı teşvik ettiğini öne süren merkantilistlere göre, uluslararası ticaret sıfır toplamlı bir ilişkiydi. Birbiriyle karşılıklı ticaret yapan iki devletten biri kazanıyorsa diğeri kaybetmektedir. Her ikisinin birden kazanması söz konusu değildir. Buna göre “A” seçeneği yanlıştır.

Ekonomi politik kavramının orijinal olarak ilk kez bir kitap adında kullanılması 1615 yılında bir ekonomi politikçi olan Antoine de Montchètien tarafından kaleme alınan “Traite de I èconomie Politique” adlı eserde söz konusu
olmuştu.

Devlet merkezli ekonomi politik yaklaşımın öncülerinden olan Robert Gilpin’e
göre, “devlet ve piyasalar olmadan ekonomi politik (disiplini) olmaz. Devletin gözardı edilmesi, salt fiyat mekanizmasının ve piyasa güçlerinin ekonomik aktiviteleri belirlediği varsayımı, pür ekonomistlerin dünyası olur.... Piyasaların gözardı edilmesi ve devletlerin ekonomik kaynakların bölüşümünü ve dağıtımını üstlendiği varsayımı ise, pür politik bilimcilerin dünyası olur.

Bunların yanında Theodore H. Cohn da Global Ekonomi Politik (Global
Political Economy) adlı eserinde uluslararası ekonomi politiği realist perspektif, liberal perspektif ve tarihsel yapısal perspektif düzeyinde incelemiştir.

Liberal felsefe tarihsel olarakbelli amaç ve idealleri olan bir siyasal düşünce geleneğini temsil etmektedir. Siyasal anlamda eşitlik, rasyonellik ve özgürlük kavramları üzerine inşa edilen liberalizm, ekonomik alanda da siyasal iktidarın sınırlandırılması, mülkiyet özgürlüğü, serbest girişim ve serbest ticaret hakkı temelleri üzerine inşa edilmiştir.

Güçlü piyasa, güçlü devlet sloganı ile hareket eden Keynesyencilikte, serbest ticaret ve bireysel girişim haklarının genişletilmesi savunulmuş olmakla birlikte, devletin ekonomiye müdahalesinin öngörülmesi, Keynesyenciliği klasik liberalizmden ayıran başlıca unsur olmuştu. Diğer bir deyişle Keynesyen anlayışta, devletin ekonomiye müdahalesinin öngörülmesi klasik liberalizm anlayışından bir uzaklaşma olarak görülmüştü.

Liberalizmden sonra ekonomi politiğe etki eden bir diğer yaklaşım ise Globalizm, Bağımlılık Teorisi, Merkez-Çevre Yaklaşımı, Marksist Teoriler, Dünya Sistemi Yaklaşımı gibi isimlerle de adlandırılan yapısalcı/radikal paradigmadır.

Bu çerçevede bağımlılık teorisyenlerinin temel dört eleştirisi perspektifin aynı
zamanda temel çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Bunlar (Uche, 1994: 43-45;
Tansey ve Hyman, 1994: 27-42):
1. Gelişmiş, ilerlemiş ülkeler ile az gelişmiş ülkeler arasında bir Merkez-Çevre
ilişkisi bulunmaktadır. Merkez ile çevre arasındaki ekonomik ve politik güç
dağılımının asimetrik oluşu bu ilişkinin kurulmasına yol açmıştır.
2. Klasik ekonominin birçok prensibi, özellikle karşılaştırmalı üstünlükler teorisi çevre ülkelerinin ekonomik gelişmelerine hiçbir katkı sağlamamıştır.
3. Merkez ülkeler kendilerine orantısız kazanç sağlayacak ticaret politikaları
uygulamışlardır.
4. Çevre ülkelerde yer alan küçük bir varlıklı azınlığın yaptığı büyük harcamalar, ülke ekonomisinin gelişmesi için gerekli kritik yatırımlar olmayıp, tam
aksine kötü olan ekonominin daha da kötüleşmesine yol açmıştır.

Bu çerçevede Lenin’e göre emperyalizm şu şekilde oluşur (Lenin, 2003):
a) Üretimde ve sermayede yaşanan yoğunlaşmanın (yüksek bir aşama olan) ekonomik yaşamda belirleyici bir rol oynayan tekelleri yaratacak ölçüde gelişmesi;

b) Banka sermayesi ile sanayi sermayesinin birleşmesi ve bu finansal sermayenin temelinde bir finans oligarşiyi yaratması;

c)Mal ihracından ayrışmış olan sermaye ihracının büyük önem kazanması;

d) Dünyayı kendi aralarında bölüşen uluslararası kapitalist tekellerin oluşması;

e) Tüm dünyanın, teritoryal bölüşümünün büyük kapitalist güçlerce
tamamlanması.

Tek taraflı ticari kazanç getiren girişimleri gerektiğinde askerî güç yolu ile sağlama anlayışına dayanan merkantilizm, güçlü ve kendi kendine yeterli ulusal ekonomi kurma felsefesi üzerine kurulmuştur.

Kennedy’e göre, ekonomik gelişmişlik devletlerin askerî kapasitesini ve savaşlardaki uzun süreli dayanıklılık gücünü doğrudan etkileyen bir unsurdu. Sanayileşmenin ülkenin zenginleşmesine ve bunun da askerî olarak daha fazla güçlenmesine yol açtığını ifade eden Kennedy’e göre bir ulusun sanayileşmesini gösteren iyi ölçü, yaptığı enerji tüketimidir. Dolayısıyla sanayileşme yolunda ilerleyen bir gücün güvenli enerji kaynakları üzerinde bir denetim kurması gerektiği tezi dolaylı bir şekilde ileri sürülmektedir