ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Kopenhag Okulu 1980’li yılların ortalarında Kopenhag Barış ve Çatışma Araştırmaları Merkezi bünyesinde çalışmalarını yürüten bir grup araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. Gruba 1996 yılında Kopenhag Okulu ismini veren Bill Sweeney olmuştur.

Özellikle toplum güvenliği Kopenhag Okulunun üzerinde en çok tartışma yaratan güvenlik sektörü ayrımlarından biri olmuştur. Toplumsal güvenlik bir topluluğun, kimliğine yönelik algılanan bir tehdide karşı savunulması olarak tanımlanmaktadır.

Kopenhag Okulunun literatüre kazandırdığı bir diğer kavram Bölgesel Güvenlik Kompleksi olmuştur. Uluslararası güvenlik analizini bölgesel seviyede yapabilmek için kavramsal ve analitik bir çerçeve sunan Bölgesel Güvenlik Kompleksi, Barry Buzan ve Ole Weaver tarafından 2003 yılında ortaya atılmış ve Soğuk Savaş sonrası dönemde ortaya çıkan bölgesel güvenlik sorunlarının ve bölgesel güvenlik rejimlerinin analiz edilebilmesini mümkün kılmıştır. Kopenhag Okuluna göre, güvenlik alanında bölge tanımının yapılabilmesi için ortak noktaların olması, güvenlik önceliklerinin ve güvenlik dinamiklerinin örtüşmesi gerekmektedir. Bu unsurlar devletler arasında bir bağlayıcılık ve bağımlılık yaratmaktadır. Bölgesel güvenlik kompleksinin oluşması için öncelikle devletler arasında ortak bir tehdit algısının olması gerekmektedir. Bu tehdit algısı karşılıklı olarak bağımlılığı olan devletler arasında bir işbirliği sağlayacaktır. Bölgesel güvenlik komplekslerinin oluşumunda coğrafi yakınlık esas olsa da olmazsa olmaz bir kriter değildir. Kompleks içerisinde yer alan devletlerin ihtiyaçlarının birbirlerine paralel olması ilk kriterdir. Bölgesel güvenlik komplekslerini inceleyebilmek için uzun dönem dostluk - düşmanlık ilişkilerini, bölgedeki devletlerin ortak tehdit algılarını, düşman olarak tanımladıkları aktörleri ve varsa bölgedeki tarihsel çatışmaları incelemek esastır.

Kopenhag Okulu güvenlikleştirme teorisini ortaya koyarken geleneksel güvenlik yaklaşımının iki ana kavramını temel almıştır: Varoluşsal tehditler ve hayatta kalma. Bu bağlamda Kenneth Waltz’ın güvenlik okuması, güvenlikleştirme teorisi üzerinde çok etkili olmuştur. Waltz’a göre, devletlerin amaç ve stratejileri birbirlerinden farklı olmasına rağmen ortak bir nihai arzuları olduğunu, bunun da hayatta kalmak olduğunu iddia eder. Hayatta kalma argümanını güvenlik anlayışlarının merkezine alarak Kopenhag Okulu, Waltz’ın neorealist pozisyonuna yaklaşır.

Söz edimi teorisi basitçe “bir şey söylemek, bir şey yapmaktır” olarak ifade edilebilir. Austin’in 1962 yılında yazdığı “How to Do Things with Words” (Kelimelerle Bir Şeyler Nasıl Yapılır) adlı kitabı söz edimi teorisinin temelini oluşturur.

Kopenhag Okulunu Kritik Güvenlik Çalışmaları kategorisinden ayıran nokta, güvenliğe bir sosyal inşa süreci olarak bakmasıdır. Buna göre, güvenlikleştirme analizinin görevi güvenlik dinamiklerinin nasıl işlediğini anlamaktır. Kopenhag Okulu güvenlikleştirmenin analizi için şu soruları sorar: Kim herhangi bir konuyu kolaylıkla güvenlik meselesi hâline getirebilmektedir? Hangi güvenlik eylemi kimin namına veya adına yapılmaktadır? Başarılı bir güvenlikleştirmenin koşulları nelerdir? Güvenlikleştirmenin sonuçları nelerdir?

Güvenlikleştirme analizini yapabilmek için Kopenhag Okulu üç bileşen ve süreci mümkün kılan üç koşul olması gerektiğini tartışır. Güvenlikleştirmenin söylemsel bir süreç olduğu hatırlanırsa güvenlikleştirme olabilmesi için söz edimi olması gerekir. Diğer iki koşul ise bu söz edimini gerçekleştiren, güvenlikleştiren aktör ve güvenlikleştiren aktörün söz edimini onaylayan -ya da başarısız bir süreçte onaylamayan- bir kamuoyudur.

Ters Güvenlikleştirme: Daha önce güvenlikleştirilerek güvenlik konusu hâline getirilmiş bir tehditin, güvenlik konusu olmaktan çıkarılması sürecidir (güvenliksizleştirme).

Kopenhag Okulunun ters güvenlikleştirme argümanının ardında Avrupa örneği yatmaktadır. Kopenhag Okulu, yakın zamana kadar savaşlarla özdeşleşen Avrupa’nın bir barış projesi olarak ortaya çıkmasının ardında yatan dinamikleri, Avrupa Birliği’nin kuruluşuna öncülük eden devlet adamlarının İkinci Dünya Savaşı sonrasında yürüttüğü güvenlik dışına çıkarma çabaları ile açıklar. Bu açıdan değerlendirildiğinde Kopenhag Okulu, Avrupa’nın entegrasyon projesini bir güvenlik projesi olarak değerlendirmekte, askerî yöntemlere başvurmaya gerek kalmadan, bir güvenlik topluluğu kurularak da barışın korunabildiği ve olası saldırganların caydırılabildiği argümanını tartışmaktadır.

Uluslararası sistemde sorunların savaş veya şiddet yoluyla değil işbirliği ve barış içinde çözümlendiği bölgelerdeki güvenlik yapılarına ‘güvenlik topluluğu’ denir. Karl Deutsch tarafından 1957’de ortaya atılan kavram, yakın zamanda Emmanuel Adler ve Michael Barnett tarafından geliştirilerek yeniden tartışmaya açılmıştır.

1983 yılında Barry Buzan tarafından yayımlanan ve 1991 yılında revize edilerek tekrar basılan İnsanlar, Devletler ve Korku (People, States and Fear) isimli çalışma, Kopenhag Okulunun yapı taşını oluşturur.

Uluslararası güvenlik gündeminin ekonomik, politik, çevresel, toplumsal ve insani güvenlik sektörlerini de tartışmaya açarak zenginleştirilmesi, Kopenhag Okulunun uluslararası ilişkiler teorisine yaptığı katkının ilk basamağıdır.

Bölgesel Güvenlik Kompleksi, uluslararası güvenlik alanını bölgelere ayırarak ele almayı öne süren bir yaklaşımdır. Kopenhag Okulu, Bölgesel Güvenlik Kompleksini güvenlik öncelikleri ve güvenlik dinamikleri örtüşen, dolayısıyla güvenlik alanında birbirine bağlı devletlerin oluşturduğu güvenlik yapıları olarak tanımlar.

Toplumsal Güvenlik: Bir topluluğun kimliğine yönelik algılanan bir tehdide karşı savunulması olarak tanımlanabilir.

Güvenlikleştirme teorisinin ilham kaynağı linguistik teorilerden sosyolojiye uzanan disiplinlerarası bir çeşitliliğe sahiptir. Kopenhag Okulunun güvenlikleştirme teorisi ile ilgili çeşitli çalışmalarında John L. Austin’in söz edimi argümanı, Jacques Derrida’nın metnin dışında gerçeklik yoktur savı, Carl Schmitt’in “politik” kavramı ve Kenneth Waltz’ın uluslararası güvenliği devletlerin hayatta kalma dürtüsü ile açıkladığı argümanından esinlenildiği görülür. Barry Buzan’ın güvenlik sektörleri kavramı bunlardan değildir.

Bir konuyu güvenlikleştirmek ve varoluşsal bir tehdit hâline getirmek o konuyu normal siyasi süreçlerin kapsamından çıkarır, olağanüstü hâl durumuna geçirir.

Söz edimi: Söz edimi teorisi basitçe “bir şey söylemek, bir şey yapmaktır” olarak ifade edilebilir. Austin’in 1962 yılında yazdığı “How to Do Things with Words” (Kelimelerle Bir Şeyler Nasıl Yapılır) adlı kitabı söz edimi teorisinin temelini oluşturur.

Kopenhag Okulunun ters güvenlikleştirme argümanının ardında Avrupa örneği yatmaktadır. Kopenhag Okulu, yakın zamana kadar savaşlarla özdeşleşen Avrupa’nın bir barış projesi olarak ortaya çıkmasının ardında yatan dinamikleri, Avrupa Birliği’nin kuruluşuna öncülük eden devlet adamlarının İkinci Dünya Savaşı sonrasında yürüttüğü güvenlik dışına çıkarma çabaları ile açıklar.

Ters Güvenlikleştirme: Daha önce güvenlikleştirilerek güvenlik konusu hâline getirilmiş bir tehditin, güvenlik konusu olmaktan çıkarılması sürecidir (güvenliksizleştirme).

Uluslararası sistemde sorunların savaş veya şiddet yoluyla değil işbirliği ve barış içinde çözümlendiği bölgelerdeki güvenlik yapılarına ‘güvenlik topluluğu’ denir. Karl Deutsch tarafından 1957’de ortaya atılan kavram, yakın zamanda Emmanuel Adler ve Michael Barnett tarafından geliştirilerek yeniden tartışmaya açılmıştır.