ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

İngiliz Okulu, 1950’lerde başlamış olup; daha çok London School of Economics (LSE) kökenli, temel çalışma konuları ağırlıklı olarak “uluslararası toplum” olan İngiliz ekolüne yakın araştırmacıları ve çalışmalarını kapsamaktadır. Kavram ilk kez Roy E. Jones tarafından 1981 yılında Review of International Relations dergisinde yayımlanan “The English School of International Relations: A Case for Closure” adlı makalede kullanılmıştır.

İngiliz Okulu’nun ilk oluşum ve gelişim dönemlerinde daha çok devlet-sistemleri, sistem-anarşi ilişkisi, uluslararası toplum, uluslararası toplumda düzen ve düzen-adalet ikilemi üzerine çalışmalar önem kazanırken İngiliz Okulu’nun 1980’lerdeki temsilcileri uluslararası sistemde değişen dinamiklere de paralel olarak daha çok bireyin ve devletin haklarının birbirlerine karşı üstünlüğü, insan hakları ve insani müdahale konularına yoğunlaşmışlardır.

İngiliz Okulu öncelikle, tarih boyunca uluslararası ilişkilerde hakim olan farklı düşünsel yaklaşımları birleştirerek bir sentez yaratmaya çalışmıştır. Gerçekçilik, akılcılık ve devrimciliğin önemli varsayım ve görüşlerinden faydalanmış ancak gerçekçilik ve devrimcilik arasında “orta yol” olarak değerlendirilebilecek Grotiuscu geleneğe ait akılcılığa yakın durmuştur. Okul egemen devletlerin, kendi iradelerini yüksek otoriteye teslim etmedikleri için anarşik de olsa bir toplum oluş­ turabilecekleri iddiasından hareketle, uluslararası toplumu hem çatışma hem de işbirliğinin yer aldığı bir ilişkiler bütünü olarak tanımladığından, hem gerçekçili­ ğe (uluslararası sistemdeki çatışma hâlinin sürekliliğine inanan) hem de devrimciliğe (devletlerin çıkarlarının uyumlaştırılabileceğine inanan) karşı çıkmakta, uluslararası politikayı kabaca devletler toplumu olarak tanımlayan akılcılığı temel çıkış noktası olarak görmektedir.

İngiliz Okulu rahatça bir arada varlıklarını sürdürebilen anarşik bir uluslararası sistem, kurallarla yürütülen bir uluslararası toplum ve uluslaraşırı bir dünya toplumunun varlığını öngören bir teorik çerçeve inşa etme çabası içinde olmuş, bu unsurların hiçbirine ontolojik bir öncelik vermemiş ve bu unsurların tümünün tek karmaşık gerçeklik içinde işlediğini varsaymıştır. Bu nedenle III numaralı ifade yanlış bilgi içermektedir ve bu ifadenin yer almadığı seçenek sorunun doğru yanıtı olacaktır.

Hedley Bull uluslararası düzeni “uluslararası toplumun öncelikli ve temel ihtiyaçlarını sağlayacak ve idame ettirecek eylem kalıbı” olarak tanımlamıştır.

İngiliz Okulu’nun ilk oluşum ve gelişim dönemlerinde daha çok devlet-sistemleri, sistem-anarşi ilişkisi, uluslararası toplum, uluslararası toplumda düzen ve düzen-adalet ikilemi üzerine çalışmalar önem kazanırken İngiliz Okulu’nun 1980’lerdeki temsilcileri uluslararası sistemde değişen dinamiklere de paralel olarak daha çok bireyin ve devletin haklarının birbirlerine karşı üstünlüğü, insan hakları ve insani müdahale konularına yoğunlaşmışlardır. 1990’lardan itibarense İngiliz Okulu temsilcileri daha çok İngiliz Okulu’nun inşacı ögelerini ön plana çıkarmışlardır. Doğru cevap D'dir.

Uluslararası toplumun kavramlaştırılması ve oluşum koşulları değerlendirildiğinde Martin Wight’ı Hedley Bull’dan farklı kılan ana unsur, Martin Wight’ın uluslararası toplumların oluşumunda egemen devletlerin aralarındaki ortak kültürü (dil, din vs.) çıkarların ortaklığı kadar vazgeçilmez bir koşul olarak görmesidir.

İngiliz Okulu tarih boyunca uluslararası ilişkilerde hakim olan farklı düşünsel yaklaşımları birleştirerek bir sentez yaratma yolunu seçmiştir. Dolayısıyla gerçekçilik, akılcılık ve devrimciliğin önemli varsayım ve görüşlerinden faydalanmış ancak daha çok “via media- orta yol” olarak değerlendirilebilecek akılcılığa yakın durmuştur. Doğru cevap E'dir.

İngiliz Okulu, 1950’lerde başlamış olup; daha çok London School of Economics (LSE) kökenli, temel çalışma konuları ağırlıklı olarak “uluslararası toplum” olan İngiliz ekolüne yakın araştırmacıları ve çalışmalarını kapsamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bu dönemde 1980’li yıllarda İngiliz Okulu’na dâhil araştırmacıların üzerinde durdukları normatif (olması gereken) nitelikli sorulara cevap aramak yerine, mevcut durum üzerine odaklanılmış ve Okul’un inşacı özellikleri ön plana çıkarılmaya çalışılmıştır.

Martin Wight uluslararası toplumun kurumları olarak diplomasi, ittifaklar, tahkim ve savaşı görürken Hedley Bull için uluslararası toplumun kurumları güçler dengesi, savaş, uluslararası hukuk, diplomasi ve büyük güçlerdir.

Hedley Bull devleti “her biri belli bir toprak parçası ve insan topluluğu üzerinde egemenliğe sahip ve bir hükûmeti olan egemen siyasi topluluklar” olarak tanımlamıştır ve şehir devletleri, imparatorlukları, hanedanlıkları ve ulus devletleri tanımın içine alırken ilkel toplulukları, kabileleri vs. dışında bırakmıştır.

İngiliz Okulu’na yapılan eleştirilerin başında Okul’un tanımlanmasında “İngiliz” kelimesinin kullanılıyor olması gelmektedir. İngiliz Okulu’na yapılan ikinci tür eleştiriler ise Okul’un kendisini kutuplar (gerçekçilik ve devrimcilik; uluslararası sistem ve dünya toplumu) arasında “via media-orta yol” olarak görmesine yöneliktir. İngiliz Okulu’na yönlendirilen üçüncü tür eleştiriler Okul’un “uluslararası toplumu” analizinin merkezine yerleştirmesi ile ilgilidir. Yine İngiliz Okulu’nun değerlendirmelerinde ekonomik ve coğrafi konulara yer vermemiş olması da eleştiri almaktadır. Son olarak, İngiliz Okulu’nun karşılaştırmalı vaka analizlerinin önemine yaptığı vurguya rağmen daha çok Avrupa merkezli bir yaklaşım benimsemesi, Avrupa kurum ve değerlerini (Avrupa’da evrilen uluslararası toplumun güçler dengesi, uluslararası hukuk gibi o güne kadar ki en gelişkin uluslararası kurumları oluş­ turduğu varsayımından hareketle) görece diğer uluslararası toplumlardan üstün görmesi de Okul’a yöneltilen eleştirilerden biri olarak değerlendirilebilir.

İngiliz Okulu’nun üç temel varsayımından söz edilebilir. Bunlardan ilki Okul’un uluslararası ilişkilerde temel aktör olarak egemen devleti kabul etmesi, ikincisi uluslararası sistemin anarşik yapıda olduğunu ileri sürmesi ve üçüncüsü de anarşik yapı içinde dahi olsa egemen devletlerin uluslararası toplum oluşturabileceği öngörüsüdür. Anarşiden kastı ise, ortak bir yönetime (hükümete) sahip olmayan birçok gücün varlığıdır. Wight, aynı gerçekçiler gibi, savaşların ana nedeninin uluslararası anarşi ve Hobbes’un tanımladığı ‘korku’ olduğu fikrine de katılır. Ancak Wight, gerçekçilerin savaş ve çatışmanın uluslararası ilişkilerin kaçınılmaz ve daimi özelliği olduğu görüşüne katılmaz; Wight’a göre anarşi tam düzensizlik demek değildir, sadece ortak bir yönetimin olmadığı anlamına gelir. Doğru cevap E'dir.

Herbert Butterfield, Martin Wight, Adam Watson ve Hedley Bull İngiliz Okulu’nun kurucuları sayılırken Robert Jackson, John Vincent, Timothy Dunne ve Nicholas Wheeler 1980’lerdeki, Barry Buzan ve Richard Little ise 1990’lardaki temsilcileri olarak görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Uluslararası toplumun kavramlaştırılması ve oluşum koşulları değerlendirildiğinde Martin Wight’ı Hedley Bull’dan farklı kılan ana unsur, Martin Wight’ın uluslararası toplumların oluşumunda egemen devletlerin aralarındaki ortak kültürü (dil, din vs.) çıkarların ortaklığı kadar vazgeçilmez bir koşul olarak görmesidir. Martin Wight ayrıca uluslararası toplumun oluşumunu hazırlayan temel özelliklerin (ortak çıkarlar, ortak normlar, ortak kurallar vs.) devletlerin arasındaki işbirliğinin de artmasına katkı sağlayacağını düşünmektedir. Doğru cevap D'dir.

İngiliz Okulu’nun daha çok gelişim aşaması olarak değerlendirilen 1980’lerde Robert Jackson, Tim Dunne, John Vincent ve Nicholas Wheeler gibi araştırmacıların eserleri ön plana çıkmaktadır. Bu araştırmacılar daha çok Hedley Bull’un düzen-adalet ikilemi üzerinden çalışmalarını gerçekleştirmiş (Bull, 1966) ve bu bağlamda bu döneme damgasını vuran temel tartışma çoğulcular (birey haklarına karşı devlet haklarını öncelleyen-Robert Jackson gibi) (Jackson, 2000) ve dayanışmacılar (devlet haklarına karşı birey haklarını öncelleyen-Tim Dunne) arasında yaşanmıştır. Doğru cevap C'dir.

İngiliz Okulu’nun oluşum, gelişim ve dönüşüm olmak üzere üç farklı döneminden söz edilebilir. Herbert Butterfield, Martin Wight, Adam Watson ve Hedley Bull ile başlayan oluşum ve gelişim sürecinde daha çok devletler sistemi, uluslararası toplum, uluslararası toplumda düzen ve düzen-adalet ikilemi çalışılmış, 1980’lerde İngiliz Okulu’na dahil olan Robert Jackson, Timothy Dunne ve Nicholas Wheeler vasıtasıyla bireyin ve devletin haklarının birbirlerine karşı üstünlüğü, insan hakları ve insani müdahale konuları İngiliz Okulu’nun çalışma alanına girmiş, 1990’lardan itibarense Barry Buzan gibi İngiliz Okulu temsilcileri daha çok İngiliz Okulu’nun temel kavramlarının yeniden gözden geçirilmesi sürecine odaklanmış ve İngiliz Okulu’nun inşacı ögelerini ön plana çıkarmışlardır. Doğru cevap B'dir.

Bull’un uluslararası toplum için öngördüğü kurumlar ise güçler dengesi, savaş, uluslararası hukuk, diplomasi ve büyük güçlerdir. Bull’a göre devletler aynı medeniyete ait olmasalar bile bir düzen oluşturabilirler. Doğru cevap D'dir.

İngiliz Okulu’na yapılan ikinci tür eleştiriler ise Okul’un kendisini kutuplar (gerçekçilik ve devrimcilik; uluslararası sistem ve dünya toplumu) arasında “via media-orta yol” olarak görmesine yöneliktir. Bu eleştirilere göre tutarsız ve birbirleriyle bağdaşması zor görünen fikirlerin hakim olduğu İngiliz Okulu’nun kutuplar arasında yeterince etkin bir konumda olduğunu söylemek mümkün değildir. Dahası İngiliz Okulu bir taraf­tan kendisini gerçekçilikten uzak tutup onun öncüsü olduğu fikirlerden yararlanırken diğer taraf­tan da devrimciliğe uzak durduğu iddiasını sürdürerek onun düşüncelerinden istifade etmektedir. İşte tam da bu eklektik yapısı yüzünden İngiliz Okulu çoğu zaman karşıt iki yöne aynı anda bakmaya çalıştığı için yeterince etkin ve yetkin olamamaktadır. Doğru cevap A'dır.