ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında belirginleşmeye başlayan feminizm, daha çok, kadınların oy kullanma, eğitimde fırsat eşitliği gibi haklardan yararlanması talepleri çerçevesinde yükselmiştir. Bu süreç gelişim çizgisinde “Birinci Dalga Feminizm” şeklinde adlandırılmaktadır. 1960’lardan itibaren ABD ve Avrupa ülkelerinde gelişen “İkinci Dalga Feminizm” in etkileri ise özellikle 1970’lerde, kadın haklarının iç hukuktaki düzenlemelerle garantiye alınmasıyla birlikte toplumun her alanında görülmeye başlamıştır. Doğru cevap B'dir.

1980’lerin sonlarından günümüze kadar ki bu dönem, feminizmin tarihsel gelişim çizgisinde “Üçüncü Dalga Feminizm” olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemdeki tartışmaların temel amacı, kadın hareketlerinin daha geniş bir tabana yayılmasını sağlamaktır. Bunun yanı sıra, kadını sınırlayan ve baskı altında tutan mikro konularla da ilgilenildiği, toplumsal değişimi sağlayacak, bilinçlenmeyi arttıracak eylemlerin ve eğitimin yaygınlaşması üzerinde durulduğu görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

Liberal feministler  diğer feminist yaklaşımlardan farklı olarak kadınların erkeklerle aynı hak ve yeterliliklerden yararlanabilmelerinin, bu konudaki hukuki ve diğer engellerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini ifade etmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Radikal feministler ataerkil yapıya, toplumsal cinsiyet temelli iş bölümüne karşı çıkarak, asıl mücadelenin cinsiyet rollerinin değişmesi üzerine olması gerektiğini savunmaktadırlar. Cinsiyet rollerinin değişmesinin sağlanması noktasında da “kadının üremedeki rolünün değişimine yönelik çabaların arttırılması gerektiği” üzerinde durmaktadırlar. Doğru cevap A'dır.

Postmodern feministler modern bilim anlayışının, aydınlanmacı geleneğin temelde erkek merkezli olduğunu belirtmektedir. Post-modern feministler, toplumsal cinsiyet, ırk, sınıf gibi toplumsal kategorilerin belirleyiciliğini sorgularlar ve toplumsal cinsiyetin doğuştan var olmadığını sonradan oluşturulduğunu ifade ederler. Totalitarizme, evrenselciliğe ve düalizme de karşı çıkan postmodernistlerin, akıl ve bilimle erkeğin, duygu ve mantıksızlıkla da kadının özdeşleştirilmesini eleştirdikleri görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

Feministler kadınların tüm alanlarda ezildiği, dışlandığı ve bununla mücadele edilmesi gerektiği konularında hemfikir olmakla birlikte, bunların nedenleri ve mücadelenin nasıl gerçekleştirileceği noktasında farklı görüşlere sahiplerdir. Bu farklı yaklaşımların belli başlıcaları liberal feminizm, anarşist feminizm, marksist feminizm, radikal feminizm, sosyalist feminizm, varoluşçu feminizm, post-yapısalcı feminizm ve post-modern feminizmdir. Realist feminizm bunlardan birisi değildir. Doğru cevap A'dır.

İnşacı feminizm (constructivist feminism) uluslararası ilişkilerin güç, güvenlik, ulusal çıkar, devlet, politika ve egemenlik gibi kavramların birer toplumsal yapı olduğunu ileri sürmekte ve bu çerçevede gelişen, uluslararası ilişkiler analizlerine toplumsal yapıyı da ekleyerek uluslararası politikaların tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Realizmin devletleri tek aktör olarak görmesini eleştiren inşacı feministler, devletleri onların varlıklarını oluşturan sosyal projelerin dinamik sonuçları olarak görmektedirler. İnşacılar, toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaların küresel politikayı ve küresel politikanın da toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaları biçimlendirdiğini belirtmektedirler. Doğru cevap B'dir.

feminist uluslararası ilişkiler alanında farklı bir yaklaşım olarak postkolonyal feministlerin, çoğunun postyapısalcı oldukları ve emperyalizm altında kurulan kolonyal düzendeki kadınların ikincil konumunu eleştirdikleri görülmektedir. Ayrıca uluslararası ilişkilerde “kendi” ve “öteki” şeklindeki yapıları ve etnik, kültürel ayrımcılıktaki gibi ötekinin aşağı görülmesini sorgulamaktadırlar. Postkolonyal feministler, özellikle Batılı kadınların deneyimleri ile üçüncü dünya kadınlarının deneyimlerinin aynı olamayacağını ve Batılıların üçüncü dünyadaki kadınları fakir, eğitimsiz, suça eğilimli olarak resmetmelerinin de kabul edilemez olduğunu belirtmektedirler. Doğru cevap C'dir.

Postyapısalcı feministler dil içerisinde kodlanmış anlamlar üzerinde odaklanmaktadırlar. Bizim gerçekliği anlamamızın dili kullanımımızla bağlantılı olduğunu iddia etmekte ve güçlü/zayıf, kamu/özel, rasyonel/duygusal gibi dilsel yapıların erilliğin dişillik üzerindeki yetkisine hizmet ettiğini belirtmektedirler. Uluslararası ilişkilerde de yurttaş/yurttaş olmayan, düzen/anarşi, gelişmiş/gelişmemiş gibi yapıların dünyanın nasıl dilsel olarak bölündüğüne ilişkin önemli veriler olduğunu ifade etmektedirler. Doğru cevap B'dir.

Jacqui True, feminizmin üç farklı biçiminden söz etmektedir. Bunların feminist uluslararası ilişkilerin gelişiminin ve feminist düşüncenin alana yönelik katkılarının ortaya konulmasında yardımcı olacağını vurgulamaktadır. Bunlardan biri “deneysel feminizm” dir (empiric feminism). Geleneksel bilgi anlayışının erkek yanlısı olduğunu iddia eden deneysel feminizm, cinsiyet ayrımının olmamasını ve uluslararası yapılanmalarda kadınlara da yer verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Deneysel feministler, uluslararası ilişkiler alanındaki araştırmaların cinsiyet konularında objektif olmadığını, maskülen değerlerin ağır bastığını savunmaktadırlar. Bundan dolayı da gerçeklik olarak ifade edilenlerin aslında erkek dünyasının bir yansıması olduğunu belirtmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Feminist hareketin sesini ilk defa 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de duyurmaya başladığı görülmektedir. Feminizm tarihindeki ilk önemli çalışma da bu dönemde Mary Wollstonecraft tarafından kaleme alınmıştır. 1792 yılında yayınlanan “A Vindication of the Rights of Woman” adlı eserinde Wollstonecraft, kadının köle olarak kalmasının nedenini, yetişmesine engel teşkil eden ve hayattaki gerçek amacının erkeğe hizmet etmek olduğunu öğreten toplumsallaşma sürecindeki bozukluk olarak belirtmiştir. Bu nedenle de feminist gündemdeki en önemli maddenin, kadının eğitilmesi olduğunu vurgulamıştır.

Feminist hareketin sesini ilk defa 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de duyurmaya başladığı görülmektedir. Feminizm tarihindeki ilk önemli çalışma da bu dönemde Mary Wollstonecraft tarafından kaleme alınmıştır. 1792 yılında yayınlanan “A Vindication of the Rights of Woman” adlı eserinde Wollstonecraft, kadının köle olarak kalmasının nedenini, yetişmesine engel teşkil eden ve hayattaki gerçek amacının erkeğe hizmet etmek olduğunu öğreten toplumsallaşma sürecindeki bozukluk olarak belirtmiştir. Bu nedenle de feminist gündemdeki en önemli maddenin, kadının eğitilmesi olduğunu vurgulamıştır.

Feminist yaklaşımların, uluslararası ilişkiler disiplinine 1980’lerin ortalarından itibaren girmeye başladığı görülmektedir. Bu sürecin gelişiminde o dönem uluslararası ilişkiler disiplininde kuramsal ve kavramsal çerçevede yaşanan tartışmaların ve değişimlerin de etkisi büyüktür. 1980’ler uluslararası ilişkiler kuramlarında “üçüncü tartışma” (third debate) olarak adlandırılan bir dizi kırılmanın yaşandığı bir dönemdir.

Feminist yaklaşımın özellikle, uluslararası ilişkilerin geleneksel kuramlarından biri olan realizmi yoğun bir şekilde eleştirdiği görülmektedir. Realizm ve neorealizme yönelik bu eleştirilerin temelinde öncelikle analiz birimi tartışmaları yer almaktadır. Geleneksel uluslararası ilişkiler yaklaşımı analiz düzeyleri olarak birey, ulus (devlet) ve uluslararası sistemi ele almaktadır. Irk, etnisite ve sınıf gibi farklılıklarla birlikte toplumsal cinsiyet farklılıklarına dayalı analiz birimlerine ise yer vermemektedir. Feministler ise devletlerin uluslararası alandaki davranışlarının açıklanabilmesinde devlet içindeki birimlerin de dikkate alınmasını, özellikle toplumsal cinsiyetin bir analiz birimi olarak sürece dâhil edilmesini vurgulamaktadır.

Feministler içerisinde özellikle liberal feminist grubun, insan hakları konusunda en somut çalışmaları ortaya koydukları görülmektedir. Liberaller, ırk, milliyet, sınıf, din, etnik köken ve cinsiyet farklılıklarına bakılmaksızın tüm insanların temel insan haklarına sahip olduğunun ve global düzeyde kapsayıcı bir güvenliğin sağlanabilmesi için de öncelikle güvenliğin temelde bir insan hakları sorunu olarak tanınması gerektiğinin altını çizmektedirler. Liberaller sadece medeni ve siyasal hakların değil, ekonomik ve sosyal hakların da güvenliğin sağlanmasındaki önemine dikkat çekmekte, kadınların insan haklarının güvence altına alınmasının gerçek güvenliğin sağlanmasındaki önemi üzerinde durmaktadırlar (Steans, 1998: 121-125). Liberallerin bu yaklaşımını negatif-pozitif barışa ilişkin söylemlerinde de görmek mümkündür. Bu söylemlerinde barışın sadece savaş veya silahlı çatışmaların yaşanmaması durumu olmadığı (negatif barış), aynı zamanda toplum içindeki şiddetin her türlüsünün önlenmesi ve insan hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması hâli (pozitif barış) olduğu da belirtilmektedir (Bunch, 1990: 6-7). Feministler, insan hakları-güvenlik-barış bağlantılarını vurguladıkları söylemleriyle uluslararası alanda, bir yandan insan haklarının geliştirilmesini sağlarken diğer yandan da insan hakları içerisinde kadın haklarının daha fazla dikkate alınmasını ve bu hakları güvence altına alacak mekanizmaların geliştirilmesini sağlamaktadırlar.

“Liberal feministler”, kadınların erkeklerle aynı hak ve yeterliliklerden yararlanabilmelerinin, bu konudaki hukuki ve diğer engellerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini ifade etmektedirler. Liberal feministler, toplumsal cinsiyet kavramını dış politika analizlerinde açıklayıcı bir değişken olarak kullanmaktadırlar. Örneğin bu konudaki çalışmalarda, cinsiyet eşitliği ile devletlerin uluslararası alanda güç kullanımı arasında temel bir ilişki olduğu ileri sürülmekte ve cinsiyet eşitliğinin artmasıyla paralel bir biçimde uluslararası alandaki uyuşmazlıklarda devletlerin şiddete başvurmalarının azalacağı ifade edilmektedir.

Marksist/sosyalist feministlerden özellikle Marksist feministler, sınıfsız toplumu temel aldığından, kadın ve erkek gibi kategorilere de yer vermemekte ancak kadının maruz kaldığı eşitsiz muamelelerin kadının kapitalist sistemde üretim alanında karşılaştığı ayrımcılıktan kaynaklandığını ileri sürmektedir. Sosyalistler ise sosyalizmin tüm ezilen ve sömürülen insanların sorunlarıyla ilgilendiğini, kadın sorunlarının da bu nedenle sosyalizm içinde merkezî bir öneme sahip olduğunu vurgulamakta, ataerkillik ile kapitalizm arasında karşılıklı bir bağımlılık olduğunu kabul etmekte ve kadınların sadece üremeden sorumlu oldukları yönündeki algı devam ettiği sürece ulusal ve uluslararası ekonomiler içindeki marjinalliklerinin de devam edeceğini dile getirmektedirler. Çünkü kadınlar erkeklere, ekonomiye ve devlete sadece çocuk doğurarak hizmet eden yapılar olarak algılandıkları sürece ekonomik ve siyasi alanlardan uzak kalacaklardır.

“Radikal feministler”  ataerkil yapıya, toplumsal cinsiyet temelli iş bölümüne karşı çıkarak, asıl mücadelenin cinsiyet rollerinin değişmesi üzerine olması gerektiğini savunmaktadırlar. Cinsiyet rollerinin değişmesinin sağlanması noktasında da “kadının üremedeki rolünün değişimine yönelik çabaların arttırılması gerektiği” üzerinde durmaktadırlar.

“Liberal feministler”, kadınların erkeklerle aynı hak ve yeterliliklerden yararlanabilmelerinin, bu konudaki hukuki ve diğer engellerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini ifade etmektedirler. Liberal feministler, toplumsal cinsiyet kavramını dış politika analizlerinde açıklayıcı bir değişken olarak kullanmaktadırlar. Örneğin bu konudaki çalışmalarda, cinsiyet eşitliği ile devletlerin uluslararası alanda güç kullanımı arasında temel bir ilişki olduğu ileri sürülmekte ve cinsiyet eşitliğinin artmasıyla paralel bir biçimde uluslararası alandaki uyuşmazlıklarda devletlerin şiddete başvurmalarının azalacağı ifade edilmektedir.

“İnşacı feminizm” (constructivist feminism) ise, uluslararası ilişkilerin güç, güvenlik, ulusal çıkar, devlet, politika ve egemenlik gibi kavramların birer toplumsal yapı olduğunu ileri sürmekte ve bu çerçevede gelişen, uluslararası ilişkiler analizlerine toplumsal yapıyı da ekleyerek uluslararası politikaların tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Realizmin devletleri tek aktör olarak görmesini eleştiren inşacı feministler, devletleri onların varlıklarını oluşturan sosyal projelerin dinamik sonuçları olarak görmektedirler. İnşacılar, toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaların küresel politikayı ve küresel politikanın da toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaları biçimlendirdiğini belirtmektedirler.