ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Konstrüktivist düşünceye göre, süreklilik arz eden ve karşılıklı işleyen bir süreç içerisinde insanlar toplumu, toplumlar da insanı olduğu ‘şey’ yapmaktadır.

Eğer amiller açısından kurallar, kendi yaşamlarının sabit ve kaçınılmaz özellikleri olarak görülüyorsa, bunlara formel kurallar da denilebilir.

Kural tiplerini felsefi manada oluşturucu (constitutive) ve düzenleyici (regulative) kurallar olarak da tasnif etmek mümkündür.

Konstrüktivistlere göre Uluslararası İlişkiler disiplini açısından da aslında tartışmalı bir kavram olan yapının temelinde yatan şey, dışarıdan da tanımlanabilen bir kurallar, kurumlar ve tercihler örüntüsünün varlığıdır.

Konstrüktivizmin amil-yapı ilişkisine bakışı, farklı kuram ve düşünürlerden bahsetmek mümkün olsa bile (örnekler için bkz. Guzzini, 2000) aslında büyük ölçüde Giddens’ın yapılanma kuramından etkilenmiştir.

Konstrüktivizmin bazı olgu ve olayları daha iyi anlamamızı mümkün kılan bu derin ve kapsamlı ontoloji önerisi, aynı zamanda uluslararası ilişkilerin sosyal doğasını anlamak bakımından son derece önemli olmalarına karşın, disiplinin hâkim kuramlarınca büyük ölçüde göz ardı edilmiş olan kimlik, kültür ve söylem gibi normatif unsurların bu alana dâhil edilmesini mümkün kılmaktadır.

Wendt’e göre (1995: 80) yapıların sosyal bir biçimde oluştuklarını söylemek, onların aynı zamanda değişebileceklerini anlatmak bakımından yeterli değildir.

Uluslararası yapı kavramıyla birlikte ele alınması gereken önemli bir kavram da uluslararası anarşidir.

Keyman’ın (2005: 218) deyimiyle kimlik, “uluslararası ilişkilerin dünyayı anlamaya yönelik kullandığı yöntemin ve açıklama tarzının kültürel temelini oluşturan merkezi bir olgusudur”.

Konstrüktivistler, her kimliğin bir farklılığa işaret ettiği varsayımıyla kimliklerin karşılıklı etkileşimle oluşumunda, ‘ötekinin rolü’nü de kavramışlardır

Rasyonalizmden de reflektivizmden de farklı olan konstrüktivizmi, ontolojik ve epistemolojik açılardan bu görüşlere eşit mesafede durmak kaydıyla bu iki grup arasına yerleştirmek mümkündür.

Konstrüktivist düşüncenin en ayırt edici yönü, sosyalliğe yapmış olduğu güçlü vurgudur. Öncelikle belirtmek gerekir ki, konstrüktivizm doğa ile sosyal dünyayı birbirinden ayıran bir bakış açısına sahiptir. Ontolojik açıdan bakıldığında, konstrüktivizm aslında sosyal gerçekliğin inşasına dair bir kuramdır. Buna göre, somut gerçeklerin dışında salt biz onlara birtakım fonksiyonlar ve anlamlar atfediyor olduğumuz için var olan kimi gerçekler de bulunmaktadır. Örneğin para özünde sadece bir metal veya kâğıt parçasıdır ama bambaşka bir gerçekliğe işaret etmektedir (Guzzini, 2000: 160). Benimsemiş olduğu bu yaklaşım nedeniyle konstrüktivizm, aslında her türden sosyal ilişkiyi çalışmak için uygun bir görünüme sahiptir. Bu nedenledir ki konstrüktivist düşüncenin disiplin içindeki öncülerinden biri olarak kabul edilen Alexander Wendt, bu düşüncenin salt bir uluslararası siyaset kuramı olmadığını söylemektedir (Wendt, 1999: 142). 

Konstrüktivizm, birbirleriyle bağlantısızmış gibi görünen meseleleri kuramsallaştırmayı mümkün kılan genel bir çerçeve sunmaktadır.

Konstrüktivist düşünceye göre, süreklilik arz eden ve karşılıklı işleyen bir süreç içerisinde insanlar toplumu, toplumlar da insanı olduğu ‘şey’ yapmaktadır. Bu süreçte insanları ve toplumu birbirine bağlayan şey ise kurallardır. Hukuksal kuralları da içine alan sosyal kurallar, ilgili sürecin sürekli ve karşılıklı bir biçimde işlemesini sağlarlar. Doğaları gereği normatif olan kurallar, amillere neyi yapıp neyi yapmamaları gerektiğini söyleyen genel ifadeler olarak da değerlendirilebilirler. Buradaki ‘gereklilik’ ifadesi, davranışların mevcut standartlara uydurulması anlamına gelmektedir. Kurala uymak ya da onları ihlal etmek, kural koymak ya da onları kaldırmak gibi kurallara ilişkin her türden davranışa ise faaliyet denmektedir. Bir kuralın tam olarak neyi ifade ettiğini bilmesek bile, insanların faaliyetlerine bakarak onun neye dair olduğunu anlamak mümkündür (Onuf, 1998: 69).

Kural tiplerini felsefi manada oluşturucu (constitutive) ve düzenleyici (regulative) kurallar olarak da tasnif etmek mümkündür. Oluşturucu kurallar tüm sosyal yaşamın kurumsal temelini oluştururken, düzenleyici kurallar nedensel etkilere sahiptir.

Amiller açısından kurallar, kendi yaşamlarının sabit ve kaçınılmaz özellikleri olarak görülüyorsa, bunlara formel kurallar da denilebilir.

Kural tiplerini felsefi manada oluşturucu (constitutive) ve düzenleyici (regulative) kurallar olarak da tasnif etmek mümkündür. Oluşturucu kurallar tüm sosyal yaşamın kurumsal temelini oluştururken, düzenleyici kurallar nedensel etkilere sahiptir. Oluşturucu kurallar, uluslararası ilişkiler açısından son derece önemlidir. Öyle ki, tarafların üzerinde karşılıklı olarak anlaştığı bu türden kurallar olmaksızın uluslararası ilişkilerin ve aktör davranışlarının anlaşılabilmesi pek de mümkün değildir. Oluşturucu kurallar, etkili ya da daha az etkili olabileceği gibi, çatışma ya da işbirliği doğurucu nitelikte de olabilirler (Ruggie, 1998: 871, 879). Oluşturucu kurallar sosyal yapının, düzenleyici kurallar ise sosyal denetimin araçları olarak görülebilirler. Ancak hemen belirtelim ki, Onuf gibi kimi konstrüktivist yazarlara göre tüm kurallar gerçekte hem oluşturucu hem de düzenleyici olabilmektedirler (Onuf 1998: 68).

Gould (1998: 81) amilleri faaliyetleriyle maddi anlamda dünyayı etkileyen birey ya da bireyler olarak tanımlar.

Konstrüktivizmin amil-yapı ilişkisine bakışı, farklı kuram ve düşünürlerden bahsetmek mümkün olsa bile (örnekler için bkz. Guzzini, 2000) aslında büyük ölçüde Giddens’ın yapılanma kuramından etkilenmiştir. Kuram, aracıları ve yapıları karşılıklı olarak oluşturulan ya da belirlenen varlıklar olarak ele alan ilişkisel bir çözüm önerisine sahiptir (Wendt, 1987: 350).

Uluslararası İlişkiler kuramı ve analizlerine yönelik bir yaklaşım olarak konstrüktivizmin yaygınlık kazanması, 1990’lı yıllarda gerçekleşmiştir.

Wendt’e göre (1992: 395) kendi başının çaresine bakma (self help) ve güç politikası (power politcs) gibi olgular anarşinin temel özellikleri değil, birer uluslararası kurumdurlar. Bu hâliyle anarşi, aslında “devletlerin onu yaptıkları şeydir” (Wendt, 1992: 395). Buradan da anlaşılacağı üzere, hâkim kuramların aksine konstrüktivizm anarşiyi verili bir durum olarak görmez; onun devletler tarafından belli tarihsel süreçler içerisinde oluşturulduğuna inanır.

Keyman’ın (2005: 218) deyimiyle kimlik, “uluslararası ilişkilerin dünyayı anlamaya yönelik kullandığı yöntemin ve açıklama tarzının kültürel temelini oluşturan merkezi bir olgusudur”.