ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Fonksiyonalist akımın başta gelen temsilcilerinden David Mitrany özellikle 1940’lı yılların sıkıntılı siyasi atmosferinde, çatışmaların nasıl sona erdirilebileceği konusu üzerinde durmuştur.

Spill-over: Bir alanda başlayan entegrasyonun (bütünleşmenin) ilgili diğer (komşu)alanlara da taşınması (yayılması) anlamındadır.

Spill-over bir alanda başlayan entegrasyonun (bütünleşmenin) ilgili diğer (komşu) alanlara da taşınması (yayılması) anlamındadır.

Neofonksiyonalizm, özellikle Avrupa Birliği (AB) çalışmalarına temel
oluşturan bir yaklaşımdır. Ernst Haas bu kuramın öncülerindendir.

1970'li yıllarda entegrasyonun derinleşmesinde yaşanan sancılar teorinin zayıflamasına yol açmıştır.

Robert Keohane karşılıklı bağımlılık yaklaşımının öncülerinden olan neoliberal kurumsalcılardan biridir.

1990'lı yıllarda uluslararası sistemde artmaya devam eden karşılıklı bağımlılık ve küreselleşme, aktörler arasındaki etkileşimi ve işbirliklerini önüne geçilemez bir konuma taşımıştır.

AB’ye üye devletlerin ulusal yasama süreçlerinde %75-80 oranında AB Komisyonu’na danışmaları, bu akımdaki teorisyenlerin fikirlerini sorgulamaya da neden olmaktadır.

Andrew Moravcsik, AB tarihinin temel taşları olan hükûmetlerarası konferansları ve anlaşma süreçlerini inceleyerek Birlik’in ve kurumlarının günlük işleyişlerini gözden kaçırmakla eleştirilmektedir

Ernst Haas, entegrasyonu bir durum değil, bir süreç olarak ele alan yazarlardan biridir.

Entegrasyon kavramı akademik olarak çalışıldığında, üzerinde en çok durulan örnek Avrupa Birliği’dir. Avrupa entegrasyonunu açıklama ve geleceği konusunda yorumlar yapabilme çabaları, farklı teorilerin gelişmesine yol açmıştır.

Entegrasyon kavramı bütünleşme ve uyum anlamında kullanılmaktadır. Uluslararası ilişkilerde entegrasyon, birimlerin birbiriyle uyumu, bütünleşmesi, ortak siyasi otorite ve idare altında ortak politikaların geliştirilerek uygulanması olarak tanımlanabilir.

Fonksiyonalist akımın başta gelen temsilcilerinden David Mitrany, özellikle 1940’lı yılların sıkıntılı siyasi atmosferinde, çatışmaların nasıl sona erdirilebileceği konusu üzerinde durmuştur. Bu noktada ideal bir uluslararası toplumun temel fonksiyonlarının neler olması gerektiğini sorgulamıştır. Bireyin ihtiyaçlarına öncelik tanıyan bu yaklaşım, uluslararası ilişkilerde devletleri temel aktörler olarak kabul etmek yerine, kendilerine verilen fonksiyonları yerine getirmeleri beklenen kurumları temel almakta ve incelemektedir. Bu varsayımından dolayı, Mitrany’nin yaklaşımında teknokrat bir özellik bulunmaktadır. Çünkü kurumların belli alanlarda uzmanlaşmış teknik kişilerden oluştuğu ve ilgili alanlarda görevlerini yerine getirdiği anlayışını savunmaktadır.

Avrupa Toplulukları’nın örgütlenmesine özellikle 1950 ve 1960’lı yıllarda en iyi açıklamaları getiren neofonksiyonalist teori olmuştur. Uzmanların, siyasi olmayan teknik konularda işbirliği amacıyla kurdukları fonksiyonel örgütlerin, farklı alanlarda da işbirliğini tetiklemeleri olarak özetlenebilecek “spill-over” kavramı, teorinin temeli olup, mantığını fonksiyonalizmden almıştır.

Spill-over: Bir alanda başlayan entegrasyonun (bütünleşmenin) ilgili diğer (komşu) alanlara da taşınması (yayılması) anlamındadır.

1965 yılında imzalanan Birleşme Anlaşması (Merger Treaty) ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğunun birleştirilmesi ve Toplulukların tek bir Komisyon ve Konsey ile yönetilmesi fikrinin hayata geçirilmesi, spill-over kavramının başarılı bir uygulaması olarak görülmüştür.

Neofonksiyonalist teori, “bölgesel” temellere dayalıdır. Haas, AT’nin dünyanın başka bölgelerinde de uygulanıp, model alınıp alınamayacağını incelerken, entegrasyonun gerçekleşebilmesi için şu temel koşulları ortaya koymuştur:
1. Pluralist sosyal yapıların varlığı (çıkar grupları; siyasi partiler; ticaret odaları; birbirleriyle rekabet içerisinde olan elit grupların varlığı gibi) 
2. Yeterli ekonomik ve endüstriyel gelişmişlik seviyesinde olunması (uluslararası ticaret ve finansta önemli yer sahibi olmak)
3. Katılımcılar arasında ortak ideolojik yaklaşımların bulunması
4. Parlamenter demokrasinin varlığı

Joseph Nye, neofonksiyonalist teoriyi gözden geçiren “yedi süreç mekanizmasının” üzerinde durarak çeşitli kavramları geliştirmiştir.

Entegrasyonu, hükûmetlerarası işbirliği çerçevesinde açıklayan Stanley Hoffmann, 1960’lı yıllarda ve Andrew Moravcsik 1990’lı yıllarda; devletlerin kendi iradelerinin ve ulusçuluğun entegrasyon üzerindeki sınırlayıcı etkilerini belirtmişlerdir. Bu açıdan bakıldığında, uluslararası arenada temel aktörler olan ulus devletler, kendi ulusal çıkarlarına uyduğu sürece, diğer devletlerle işbirliğine giderler.

Alan Milward da neofonksiyonalizmi eleştiren yazarlar arasındadır. Entegrasyon konusunda çalışan Karl Deutsch, Haas ve Lindberg’i tarihi kabul edilemez şekilde basite indirgemiş ve yorumlamış olmakla eleştirmiştir. Çünkü devletlerin kurduğu ve kontrol ettiği Avrupa Toplulukları’nın içinde, devletin zayıflayan/azalan gücünden bahsetmenin yanlış olduğuna inanmıştır. Aslında AB’nin ulus devleti zayıflatmak bir yana, güçlendirdiğini savunmuştur.