ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II - Deneme Sınavı - 7

Robert Keohane'e göre, uluslararası rejimlerin işbirliğini kolaylaştırıcı sebeplerinden birisi de sözleşme maliyetlerini azaltmasıdır.

ABD, çevre rejiminin belkemiğini oluşturan Kyoto Çevre Sözleşmesi’nin hazırlanmasına teknik olarak önemli katkı sunmasına rağmen, bu sözleşmeye (henüz) taraf olmamıştır.

Krasner’ın incelediği uluslararası elektromanyetik alan rejimi, sınırlı sayıdaki yayın frekansının devletler arasında paylaşımını sağlamak amacıyla kurulmuştur.

Avrupa’daki konvansiyel silahların azaltılması konusunun bir rejim çerçevesinde ele alınması, ancak ‘ortak güvenlik’ (common security) fikrinin özellikle Sovyet lider kadrosu tarafından benimsenmesiyle mümkün olmuştur.

İntersubjektif ontolojiye yapılan vurgu uluslararası ilişkilerin sosyal boyutuna
dikkat çekmektedir.

Devletlerin birbirine karşılıklı bağımlılığının ve teknik açıklama gerektiren uluslararası sorunların giderek arttığı günümüzde, güvenilir bilgi temini ‘belirsizlik azaltıcı’ bir rol oynayıp işbirliğini kolaylaştırmaktadır.

Pozitif paradigma, sosyal dünyanın doğal âlemden farksız olarak sadece gözlemlenebilene odaklanarak, sosyal olgunun sebep-sonuç ilişkilerini keşfetmeye yönelik olarak kontrol, standartlaştırma ve objektiflik içeren bilimsel yöntem ve metodlarla araştırılması gerektiğini savunur.

Kural koyucu ve uygulayıcı merkezî bir otoritenin bulunmadığı uluslararası sistemde devletler arası işbirliği mümkün müdür? Bu soru uluslararası ilişkilerde işbirliği sorunsalı olarak tanımlanagelmiştir. Uluslararası İlişkiler disiplininde uzun dönem baskın statüsünü korumuş olan Realizm (Gerçekçilik) kuramı bu sorunsala olumsuz yaklaşarak devletler arasında işbirliğinden çok çatışmayı öngörürken, başta Neoliberal Kurumsalcılık olmak üzere diğer bazı teoriler ise bu öngörüyü sorgulayarak işbirliği potansiyeli ve şartlarını analiz eden olumlu yaklaşımlar ortaya koymuşlardır. Yanıt C'dir.

Oran R. Young, sosyal kurumların bir parçası olarak gördüğü rejimleri, kendilerine rol atfedilen birimlerin (devletler) belli bir alanda eylemlerini düzenleyen kurallar ve anlaşmalar bütünü olarak tanımlamıştır. Yanıt A'dır.

Spill-over: Bir alanda başlayan entegrasyonun (bütünleşmenin) ilgili diğer (komşu) alanlara da taşınması (yayılması) anlamındadır.

Uluslararası ilişkiler literatüründe uluslararası kurum/rejim ve örgüt kavramları çoğu kez eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Oysa  uluslararası rejim veya kurumlar, yukarıda da belirtildiği gibi uluslararası ilişkilerin herhangi bir alanına yönelik olarak roller, haklar, sorumluluklar ve bunları düzenleyen ilke, norm ve kurallardan oluşmaktadır. Diğer taraftan örgütler ise kendilerine ait konuşlanma yeri, ofisi, personeli, araç-gereci ve bütçesi olan maddi varlıklardır. Ayrıca, örgütlerin, kurumlardan farklı olarak, sözleşme yapma, mülkiyete sahip olma, dava açma veya açılma gibi hukuki şahsiyete sahip olduklarını gösteren yetkileri mevcuttur. Diğer önemli bir fark ise rejimler belli bir alana yönelik düzenlemeler yaparken örgütler, Birleşmiş Milletler örneğinde olduğu gibi, birden fazla alan ve sorunla ilgilenebilirler. Yanıt A'dır.

Uluslararası örgütler, yasama faaliyetinden yargı faaliyetine kadar çok değişik işlevler üstlenebilirler. Uluslararası rejimler de örgütlerden kendi kuruluş amaçları doğrultusunda değişik şekillerde yararlanırlar. İşbirliği sorunsalının mevcut olduğu uluslararası anarşik or­tamda, örgütlerin başlıca işlevlerinden birisi, tarafların rejim kurallarına uyup uy­madığını denetlemek amacıyla bilgi toplamak ve ülke ve konu bazlı raporlar hazırlamaktadırlar. Bu raporların kendi başlarına bir hukuki bağlayıcılıkları olmamakla birlikte, söz konusu rejimlerdeki ilgili yaptırım mekanizmalarını harekete geçirmeleri açısından etkileri yadsınamaz. Yanıt D’dir.

Neoliberaller, devletlerin işbirliğine açık olduklarını, çünkü rasyonel egoist olduk­ları için her birinin işbirliğinden doğacak mutlak kazancı önemsediğini savunurlar. Yani, eğer herhangi bir işbirliğinden elde edilecek tahmini getiri, bir devleti ön­ceki durumuna göre daha kazançlı bir duruma sokacaksa bu devletin bu işbirli­ğine girmesi beklenir.

1965 yılında imzalanan Birleşme Anlaşması (Merger Treaty) ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğunun birleştirilmesi ve Toplulukların tek bir Komisyon ve Konsey ile yönetilmesi fikrinin hayata geçirilmesi, spill-over kavramının başarılı bir uygulaması olarak görülmüştür.

ABD  Kyoto Çevre Sözleşmesi’nin hazırlanmasına tek­nik olarak önemli katkı sunmasına rağmen, bu sözleşmeye taraf olma­mıştır. Ancak Soğuk Savaş sonrası dönemde uluslararası sistemin tek hegemonik gücü veya en azından en güçlü aktörünün çevre rejiminin bir parçası olmaması, söz konusu sözleşmenin ve bu sözleşmenin içinde yer aldığı rejimin çökmesine yol açmamıştır. Neoliberallere göre, rejimin devamlılığına ilişkin önemli olan nokta, bu rejimin güçlü bir aktör tarafından destekleniyor olmasın­dan ziyâde, rejimin devamını ortak çıkarlarının sağlanması için gerekli gören yeterli sayıdaki ülkenin varlığıdır. Önemli sayıda ülkenin (Rusya dâhil) onaylamasıyla 1997’de ha­zırlanan sözleşme 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. Dünya karbon emisyonlarının nerdeyse dörtte birinden tek başına sorumlu olan ABD’nin çevre rejiminin dışın­da kalması bu rejimin etkinliğini azaltsa da onun sürmesine ve kendini yenileme çabalarına engel olmamaktadır. Ancak söz konusu rejimle ilgili olarak ABD ve Çin gibi büyük güçler dünya karbon emisyonlarının önemli bir kısmından so­rumlu oldukları için, onların içinde yer almadığı bir çevre rejiminin sonuçları veya başarı grafiği çok daha sınırlı olacaktır. Yanıt A'dır.

Neofonksiyonalist teori, “bölgesel” temellere dayalıdır. Haas, AT’nin dünyanın başka bölgelerinde de uygulanıp, model alınıp alınamayacağını incelerken, entegrasyonun gerçekleşebilmesi için şu temel koşulları ortaya koymuştur:
1. Pluralist sosyal yapıların varlığı (çıkar grupları; siyasi partiler; ticaret odaları; birbirleriyle rekabet içerisinde olan elit grupların varlığı gibi) 
2. Yeterli ekonomik ve endüstriyel gelişmişlik seviyesinde olunması (uluslararası ticaret ve finansta önemli yer sahibi olmak)
3. Katılımcılar arasında ortak ideolojik yaklaşımların bulunması
4. Parlamenter demokrasinin varlığı

Neoliberaller, uluslararası alanda işbirliğinden çok rekabetin görülmesini Mahkûmun İkilemi’ndeki mantığın bu alanda sıkça görülmesine bağlarlar. Bir örnekle açıklamak gerekirse kimyasal silahların olmadığı veya kullanılmadığı bir dünya tüm halkların ve genelde tüm insanlığın yararınadır. Çünkü bu silahlar doğası gereği, aşırı ölüm ve yaralanmalara yol açmakta ve savaş hukukunun te­mel prensiplerinden biri olan ölçülü güç kullanma prensibini ihlal etmektedir. Bu şekilde düşünen tüm devletlerin bu silahları eş zamanlı olarak yok etmele­ri beklenir. Herkesin bir takvime bağlı kalarak bunu yapmasıyla ortak güvenlik amacı gerçekleşmiş olacaktır. Ancak devletlerin söz konusu silahlarını imha et­meden önce ortadan kaldırılmasını istedikleri bir belirsizlik vardır. O da herkesin gerçekten benzer şekilde davranıp davranmayacağıdır. Yanıt E'dir.

Realistlere göre, ana amacı güvenliğini sağlayıp varlığını korumak olan devletlerin izlemesi gereken başlıca siyaset güç kazanımı olmalıdır. Devletler ancak güçlü oldukları takdirde anarşik sistemde daha da belirginleşen belirsizlik sorunuyla yani potansiyel tehditlerle başa çıkabilirler. Her ne kadar bu kuramın öğrencileri ‘ne kadar güç gerekli?’ so­rusuna farklı cevaplar vermişse de özellikle askerî güç kazanımının önemi konu­sunda aralarında görüş birliği vardır. Yanıt D'dir.

Joseph Nye, neofonksiyonalist teoriyi gözden geçiren “yedi süreç mekanizmasının” üzerinde durarak çeşitli kavramları geliştirmiştir.

Neo-liberal ve realist kuramların devlet çıkarlarının oluşum sürecini göz ardı etmesi, bu çıkarları hiç değişmeyen ve sadece maddi çıkarlar üstüne kurulu veriler şeklinde algılaması ve böyle bir algılamanın hiçbir şekilde ‘ögrenme’ ve ‘değişim’ olasılıklarına yer vermemesi, kognitif kuramın başlıca eleştiri konusunu oluşturmuştur. Yanıt D'dir.