ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II - Deneme Sınavı - 3

Moravcsik, AB tarihinin temel taşları olan hükûmetlerarası konferansları ve anlaşma süreçlerini inceleyerek Birlik’in ve kurumlarının günlük işleyişlerini gözden kaçırmakla eleştirilmektedir.

Rejim analizinin önde gelen öğrencilerinden (scholar) Oran R. Young, sosyal kurumların bir parçası olarak gördüğü rejimleri, kendilerine rol atfedilen birimlerin (devletler) belli bir alanda eylemlerini düzenleyen kurallar ve anlaşmalar bütünü olarak tanımlamıştır.

Kimi rejim tanımları, ilke, norm ve kurallar arasında hiçbir ayrım yapmaksızın sadece norm veya kural ögesini içerirken, Krasner bunlar arasında ayrım yapmaktadır. Bu tanıma göre, ilkeler veya prensipler, gerçeklik, nedensellik ve doğruluğa dair inançlardır. Normlar ise rejim üyelerinden beklenen davranışı tanımlayıp, bu üyelerin hak ve sorumluluklarını ortaya koyarlar.

Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International) ve İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch) gibi hükûmet dışı kuruluşlar, gerek Birleşmiş Milletlere bağlı gerekse bölgesel olarak yürütülen insan hakları rejimlerinde yer alan norm ve kurallara uyulup uyulmadığı konusunda bağımsız çalışmalar yürüterek, ülke ve konu bazlı raporlar hazırlamaktadırlar. Bu raporların kendi başlarına bir hukuki bağlayıcılıkları olmamakla birlikte, söz konusu rejimlerdeki ilgili yaptırım mekanizmalarını harekete geçirmeleri açısından etkileri yadsınamaz.

Neoliberaller, devletlerin işbirliğine açık olduklarını, çünkü rasyonel egoist oldukları için her birinin işbirliğinden doğacak mutlak kazancı önemsediğini savunurlar. Yani, eğer herhangi bir işbirliğinden elde edilecek tahmini getiri, bir devleti önceki durumuna göre daha kazançlı bir duruma sokacaksa bu devletin bu işbirliğine girmesi beklenir.

Ekonomi teorisinde kullanılan Pareto verimliliği (Pareto efficient) veya Pareto optimumu kavramı, bireysel değil kollektif (topluluk) için optimum refah noktasını belirtir. Eğer en az bir oyuncunun kazancını arttırmak diğer oyuncuların kazancında bir eksilmeye yol açmadan mümkün olmuyorsa Pareto verimliliği noktasına ulaşıldığı söylenir.

Fonksiyonalist akımın başta gelen temsilcilerinden David Mitrany, özellikle 1940’lı yılların sıkıntılı siyasi atmosferinde, çatışmaların nasıl sona erdirilebilece­ği konusu üzerinde durmuştur. Bu noktada ideal bir uluslararası toplumun temel fonksiyonlarının neler olması gerektiğini sorgulamıştır. Bireyin ihtiyaçlarına ön­celik tanıyan bu yaklaşım, uluslararası ilişkilerde devletleri temel aktörler olarak kabul etmek yerine, kendilerine verilen fonksiyonları yerine getirmeleri beklenen kurumları temel almakta ve incelemektedir. Bu varsa­yımından dolayı, Mitrany’nin yaklaşımında teknokrat bir özellik bulunmaktadır. Çünkü kurumların belli alanlarda uzmanlaşmış teknik kişilerden oluştuğu ve ilgi­li alanlarda görevlerini yerine getirdiği anlayışını savunmaktadır. Yanıt C’dir.

Fonksiyonalizmin varsayım ve öngörülerine göre, uluslararası örgütlerin ku­rulması ile bireylerin bağlılıkları devletler yerine bu kurumlara yönelecek ve ulus­lararası sorunların yaşanması olasılığı da bu şekilde azalacaktı.Yanıt B’dir.

David Mitrany’e göre ulusla­rarası örgütler, insanların ihtiyaçlarının önceliklerine göre yapılanmalıydı. Ayrıca bu yapılanma esnek de olmalıydı, çünkü faaliyetlerin koşulların gerektirdiği şekil­de seçilebilmesi ve ayrı ayrı organize edilebilmesi önemliydi. Böylelikle örgütsel yapılar ve yönetim biçimleri, fonksiyonlarına göre birbirinden farklılık göstere­rek, sonuçta bir ağ oluşturacaktı. Bu görüşteki düşünürlerin temel bek­lentisi, örgütlerin ilişkileri düzenlemesi ve insanların ihtiyaçlarının giderilmesiyle söz konusu örgütlere olan bağlılığın, inancın artacağı ve farklı alanlarda da benzer işbirliklerine yol açacak olmalarıydı . Kurumlar fayda sağladıkça, bireylerin devlete olan bağlılıkları yanı sıra ilgili kuruma da bağlılık hissetmele­ri öngörülüyordu. Ayrıca uluslararası sistemde oluşan uluslararası örgütler ağı, devletler ve toplumlar arasındaki karşılıklı bağımlılığı pekiştirecekti. Yanıt D’dir.

Spill-over bir alanda başlayan entegrasyonun (bütünleşmenin) ilgili diğer (komşu) alanlara da taşınması (yayılması) anlamındadır. Yanıt C’dir.

Zayıf kognitivistlerin odaklandığı konular, neoliberal ve realist kuramların göz ardı ettiği devlet çıkarlarının oluşum süreci ve bu süreçte bilgi, yorumlama ve öğrenmenin oynadığı rollerdir. Bu grubu ‘zayıf’ kılan, yaptıkları analizin diğer iki kuramın varsayımlarını temelden eleştirme yerine bunları tamamlayıcı karakterde oluşudur.

Neofonksiyonalizme göre entegrasyon, yayılarak genişleyen ve üç adım ile tanımlanan dinamik bir süreçtir. Bu adımlar sırasıyla fonksiyonel (teknik) spill-over, siyasi spill-over ve işlenmiş (cultivated) spill-over’dır. İşlenmiş (cultivated) spill-over ise devletlerin ortak politikalara ulaşmada zorluk çektiklerinde karşılıklı imtiyazlarla ortak değer ve çıkarlarda buluşmaya çalışmaları anlamına gelmektedir. Yanıt E’dir.

Spill-over kavramının isim babası Ernst Haas’tır. Yanıt B’dir.

Ernst Haas, Mitrany’i “güç” kavramını yeterince ele almamış ol­makla eleştirmiştir. Bu eleştiride gücün, refah kavramından ayrı düşünüleme­yeceğini belirtmiştir. Haas’a göre güç, refaha ulaşabilmek için kullanılan tüm araçları temsil etmektedir. Yanıt D’dir.

Haas, AT’nin dünyanın başka bölgelerinde de uygulanıp, model alınıp alınamayacağını incelerken, enteg­rasyonun gerçekleşebilmesi için şu temel koşulları ortaya koymuştur:Pluralist sosyal yapıların varlığı, yeterli ekonomik ve endüstriyel gelişmişlik seviyesinde olunması (uluslara­rası ticaret ve finansta önemli yer sahibi olmak), katılımcılar arasında ortak ideolojik yaklaşımların bulunması, parlamenter demokrasinin varlığı . Yanıt E’dir.

Çalışmalarını Avrupa entegrasyonu ile sınırlamamış olan Nye, ortaya koyduğu mekanizmaların entegrasyon potansiyelini olumlu etkileyebilmeleri için şu dört koşulu belirlemiştir: Üye devletlerin ekonomilerinde simetri, paralellik olması, farklı üye devletlerdeki elitlerin ortak değerlere sahip bulunmaları,üye devletlerde çoğulcu toplumsal yapılar bulunması, üye devletlerin iç işlerindeki istikrardan kaynaklanan bütünleşmeyi, uygula­ma ve uyum kapasitelerinin bulunması.

Alan Milward da neofonksiyonalizmi eleştiren yazarlar arasındadır. Entegras­yon konusunda çalışan Karl Deutsch, Haas ve Lindberg’i tarihi kabul edilemez şekilde basite indirgemiş ve yorumlamış olmakla eleştirmiştir. Çünkü devletlerin kurduğu ve kontrol ettiği Avrupa Toplulukları’nın içinde, devletin zayıflayan/aza­lan gücünden bahsetmenin yanlış olduğuna inanmıştır. Aslında AB’nin ulus devleti zayıflatmak bir yana, güçlendirdiğini savunmuştur. Birliğin geleceğinin, ulus devletlerin karar ve politikalarına dayalı olduğunu belirtmiştir.

Kuvvetli kognitivistlerin (Sosyal İnşâcılar) veya en azından içlerinden önemli sayıda düşünürün, pozitivist epistemoloji yerine önerdiği yöntem ise yorumlamadır (interpretive epistemology). Bu düşünürlere göre, rejimlerin intersubjektif yapısı gerek Krasner’ın tanımındaki ‘ilkeler ve normlar etrafında aktörlerin örtüşen beklentileri’ ifadesinde gerekse Young’un sosyal kurum vurgusunda zaten belirgindir. Rejimlerin kuruluşu, devamlılığı, etkinliği ve sona ermesi gibi konular bu intersubjektif yapı göz önünde bulundurularak yoruma dayalı yöntemlerle incelenmelidir.

Meşrû olarak görülen rejimlerde aktörlerin davranış mantığı, neoliberalizm ve neorealizm gibi rasyonel (yani pozitivist) kuramlar tarafından benimsenen araçsal veya sonuca dayalı mantıktan (logic of instrumentality veya logic of consequences) ziyade uygunluk mantığına (logic of appropriateness) dayalıdır. Araçsal mantıkta devletler çıkarlarını maksimize etmek için her türlü davranış biçimini benimseyebilirken (ki bunu daha çok realist öğrenciler öngörmektedir), uygunluk mantığı devletlerin ait oldukları toplum veya toplululuğun norm ve kuralları çercevesinde davranacağını öngörür.

Meşrû olarak görülen rejimlerde aktörlerin davranış mantığı, neoliberalizm ve neorealizm gibi rasyonel (yani pozitivist) kuramlar tarafından benimsenen araçsal veya sonuca dayalı mantıktan (logic of instrumentality veya logic of consequences) ziyade uygunluk mantığına (logic of appropriateness) dayalıdır.