ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI I

Kişinin konuya ilgisi arttıkça sübjektif ve irrasyonel unsurlar ağırlık kazandığı için bu durum kararın rasyonel olmasını olumsuz yönde etkiler. Kişinin söz konusu uluslararası olay hakkındaki bilgisi ne denli fazlaysa kişisel özelliklerinin etkisi o denli azalır. Kişinin uluslararası sorun çözme yeteneği ne denli fazla ise sübjektif özelliklerin karara etkisi o denli az olur. Karar vericinin kararlarının sonuçlarından sorumlu olması ölçüsünde kişisel özelliklerin etkisi azalır. Kişinin olayı etkileme gücünün fazla olduğunu bilmesi ölçüsünde kişisel özelliklerinin karara etkisi azalır ve daha rasyonel kararlar alır.

Jervis’e göre karar vericilerin yaklaşımları ve imajları edindikleri bilgileri belirlemekte ve etkilemektedir. Karar vericiler, yerleşik düşüncelere bağlı kalma ve kendi tezlerinin değişmesine yol açacak yeni bilgilere karşı kapalı davranma eğilimindedir. Karar vericilerin başından geçen bazı olayları çağrıştırması sebebiyle aynı olay farklı karar vericiler tarafından farklı algılanabilir. Karar vericiler kararlarının karşı taraf üzerinde öngörülen etkiyi yapamayacağının farkında olmayabilirler. Karar vericiler diğer ülkenin büyükelçisinin tutum ve davranışlarının o ülkenin politikasını tamamen yansıttığını düşünür.

Küçük değişiklikler modelinde karar verici, baştan verdiği kararları daha sonraki aşamalarda revize ederek genişletmekte ve geliştirmektedir. Zaman içerisinde, verilen kararlarda, dış çevrede meydana gelen değişikliklerin etkisiyle daha önceden hesaplanmayan ve düşünülmeyen birtakım değişikliklere gidilmektedir. Kimi karar vericiler önceki kararlarında değişikliğe gitme ve daha ileri adımlar atma gereği duyabilmektedir.

Rastgele adımlar modelinde politika sürekli farklı etkilere açık olduğundan, her an değişiklik gündeme gelebilir. Dolayısıyla politikanın sonucunu baştan tahmin etme imkânı bulunmamaktadır. Ulusal politikalar ve tarihi olaylar belli bir noktadan başlamakta fakat daha sonra tasarlanan ya da rastgele gelişen olayların etkisiyle büyük değişiklikler geçirerek farklı bir görünüm kazanmaktadır.

Risk ve başarının hesaplanması modeli uluslararası politikayı kumar oyununa benzetir. Uzun süren şans oyunlarında fazla kaynağa sahip olmayan oyuncu bir oyunda şansı ters gittiğinde oyunu kaybeder ve daha sonraki oyunlarda uygun kartlar gelse de kazanma olasılığı düşüktür. Oysa oyuncu bir banka ise oyunun bazı aşamalarında durum aleyhine dönse bile sonraki aşamalarda durumu lehine çevirebilir ve uzun vadede kazançlı çıkabilir.  Bu genel kural çerçevesinde uluslararası ilişkilerde örneğin bir konvansiyonel savaş esnasındaki belirsizlik durumunda zayıf ülkeler karşısında güçlülerin daha avantajlı olduğu ileri sürülmektedir.

Rasyonel modelde temel aktör olan devlet, stratejik sorunları hesap ederek, belirlenmiş hedeflere iyice tasarlanmış bilinçli eylemlerle ulaşmaya çalışmaktadır. Bu sebeple çıkarlarını maksimum kılamaya çalışır ve stratejik sorunlara mantıklı çözümler getirir.

Örgütsel süreç modelinde devlet birçok yarı feodal gevşek yapılı örgütsel topluluğun bir araya gelmesinden oluşmuş görünüme sahiptir. Bu nedenle devlet, kendi başına rasyonel karar verecek kadar bütünsel bir yapıya sahip olmayabilir. Her biri belirli bir alanda faaliyet gösteren çok sayıda örgütten oluşmuş bir yapıdadır. Dolayısıyla hükümetin ya da devletin davranışları bu örgütler tarafından etkilenmektedir.

Şelale modelinde ülke içinde kararlar karmaşık karşılıklı bağımlılık içeren ve yukarıdan aşağıya doğru beş ana grup arasında işleyen iletişim ağıyla belirlenmektedir. Bu gruplar sırasıyla sosyo-ekonomik seçkinler, siyasal ve hükümetsel seçkinler, kitle haberleşme seçkinleri, yerel kanaat önderleri ve siyasal konulara ilgi duyan geniş bir halk kitlesidir.

Karar verme teorisi zaten dış politikaları açıklamaya yöneliktir. Dış politika diğer seçeneklerde verilen öğelerden etkilenir.

Bir devletin dış politikasını anlamak için esas olarak içsel gelişmelere, bu çerçevede karar vericilere ve onların durumu nasıl tanımladıklarına bakmak gerekir.

Rasyonel insan faydayı maksimum kılmaya çalışır, bütün alternatifleri araştırır, her birinin gerçek değerini ölçmeye çalışır, olasılıklar üzerinde düşünür ve en uygun tercihi yapar.

A, B, C ve D şıklarında bahsedilen faktörler mutlak rasyonelliğin sağlanmasını engellyen faktörlerdir.

Karar verme teorisi devletlerin davranışlarını analiz ederken karar verici bireyleri merkeze koymaktadır.

Soru kökünde verilmiş olan ifade küçük değişiklikler modeline ilişkin bir ifadedir. Bu modele göre, karar verici baştan verdiği kararları sonraki aşamalarda revise ederek genişletmekte ve geliştirmektedir.

Rasyonel politika modeli, örgütsel süreç modeli ve bürokratik model Allison’ın üstünde durduğu üç modeldir.

Karar vericilerin, devlet adına karar alırken rasyonel davrandıklarını varsayan “rasyonel politika modeli” Graham Allison’un üzerinde durduğu üç karar verme modelinden biridir. Diğer modeller, örgütsel süreç modeli ve bürokratik modeldir.

Söz konusu yaklaşım karar verme yaklaşımı olarak isimlendirilir.

Karar verme teorisi devleti bütüncül olarak görmez, karar vericilerin özelliklerini yadsımaz, ulusal çıkar kavramını yalnızca uluslararası sistemle açıklamaz ve devletin içsel özelliklerine de bakar, ayrıca ulus-devlet dışı öğeleri de yok saymaz. Bunlarla birlikte dış politikayı bireylerin davranışlarıyla analiz etme yolunu seçer.

Söz konusu yazarlara göre tüm bu faktörler ve hatta karar vericiye ulaşan bilgiler, karar verme sürecinde etkili olmaktadır.

Karar verme teorisinde karar verici ve kişisel özellikleri temel (bağımsız) değişken olarak görülürken diğer şıklardaki ifadeler bağımlı değişken olarak görülür.