ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI I

Sistem, aralarında düzenli ilişkiler bulunan, ortak özelliklere sahip, birinde meydana gelen bir değişikliğin diğerlerini de etkilediği bağımlı değişkenler dizisidir. Sistem, önceden belirlenen bir şekilde, birbiriyle düzenli etkileşim halinde olan birimlerin oluşturduğu bir bütündür. Sistem, her bir parçası bütünün özelliklerini az çok yansıtan, parçalar arasında ortak özellikler bulunan bir yapıdır

Kaplan’a göre, değişkenleri arasında ilişki bulunmayan yapılar sistem olarak dikkate alınamaz. Uluslararası ilişkiler alanında sistem yaklaşımını temel alarak empirik çalışmalar yapan McClelland’a göre sistem, kendilerini dış çevreden ayıran ve belirlenebilen sınırlar içinde etkileşmekte olan bir bütündür.

Daha büyük sistemler içinde her zaman, alt sistemler denilen daha küçük sistemler bulunabilir. Alt sistemler, coğrafi ve fonksiyonel alt sistemler olarak kendi aralarında ikiye ayrılmaktadır. Birleşmiş Milletler Örgütü ve NATO gibi örgütlenmeler fonksiyonel alt sisteme, Orta Doğu sistemi, Latin Amerika sistemi, Güneydoğu Asya sistemi, Batı Avrupa sistemi ise coğrafi alt sisteme örnek olarak gösterilebilir.

Richard N. Rosecrance, sistem çözümlemesini (1740-1960 arası), Avrupa tarihini dokuz tarihsel döneme ayırarak yapmaktadır. Bu dokuz uluslararası sistemi de birtakım kriterlere göre, kendi aralarında istikrarlı ve istikrarsız sistemler olarak ikiye ayırarak incelemektedir. Bozucu girdilerin ağırlıkta olması, sistemi istikrarsız, düzenleyici mekanizmaların ağırlıkta olmasıysa istikrarlı olarak nitelemektedir.

Sıkı iki kutuplu sistem, pek çok yönüyle gevşek iki kutuplu sisteme benzemektedir. Ancak iki model arasında önemli farklılıklar da vardır. Sıkı iki kutuplu sistemde, aktör sayısı daha azdır, bütün aktörler bloklardan birine üyedir ya da taraf­tardır. Bu tür sistemlerde bloksuz aktörler ve evrensel aktörler ya yoktur ya da önemli bir etkileri görülmediği için yok sayılmaktadır.

ABD ve SSCB’de, birtakım olumlu değişikliklerin olduğu varsayımına dayanmaktadır. Sovyetler artık daha açık bir toplum ve daha az müdahaleci hale gelirken ABD de uluslararası statükonun savunulmasına yönelik eski tutuculuğunu terk etmektedir.

Sistem teorisi, Kenneth Waltz’ın yapısalcı realizm olarak tanımlanan sistemci yaklaşımından pek çok yönüyle farklılık göstermektedir. Kenneth Waltz’a göre uluslararası sistem bir üst otoritenin ya da merkezi bir devletin bulunmadığı anarşik bir yapıdır. Üst otorite yokluğu devletler arasında düzenin sağlanması ve kurallara uyulmasını sağlayacak bir otoritenin olmayışı olarak değerlendirildiği için, ciddi bir güvenlik sorunu bulunmaktadır.

Kaplan’ın sistem modellerine yönelik eleştirilerde, söz konusu sistemlerden, özellikle güç dengesi ve gevşek iki kutuplu sistemin dışında kalan sistemlerin, büyük ölçüde, varsayımsal nitelikte sistem modelleri olduğuna dikkat çekilmektedir. Bu anlamda, sınama olanağı olmayan modeller oldukları için, bilimsel niteliklerinin oldukça tartışmalı olduğu ifade edilmektedir.

Reynold, kapasite değişkenleri kavramlarının da aynı derece soyut nitelikte olduğuna işaret etmektedir. Çünkü; Kaplan’ın sistem modellerinde devletlerin kapasiteleriyle ne ifade edilmek istendiği, bunların fiziksel olmayan kapasite ve güç unsurlarını da kapsayıp kapsamadığı, kapasite ve güç kavramının hangi anlamda kullanıldığı açıkça belirtilmemektedir.