ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI I

Oyun teorisi, taraflar (players), stratejiler (strategies), kurallar (rules) ve sonuçlar (payoffs) olmak üzere dört temel unsura dayanmaktadır.

Oyunun sonuçları farklı kriterlere bağlı olarak değişik biçimler alabilir. Bir oyunda, oyuncular arasında bilgi akışı ve haberleşmenin olup olmamasına, oyuncular arasında güvenin olup olmamasına, oyunun tekrarlanıp tekrarlanmamasına ya da kaç defa tekrarlandığına göre sonuçlar değişebilir.

Oyunlar oyuncuların çıkarlarına göre de sınıflandırılabilir. Buna göre oyuncular benzeşen çıkarlara, zıt çıkarlara ya da karışık çıkarlara sahip olabilirler.

Şans oyunları, dama, iki kişilik poker sıfır toplamlı oyunlara verilebilecek klasik örneklerdendir. Sıfır toplamlı oyunlar, uzlaşması mümkün olmayan çatışmalar ve gerilimlere sıkça uygulanan yöntemlerdir. Sıfır toplamlı oyunlarda her zaman bir optimal denge noktası bulunmayabilir.

Sıfır toplamlı olmayan oyunlar arasında karşılıklı tehdit algılanmasının söz konusu olduğu modele tavuk oyunu modeli, ikiden fazla oyuncunun söz konusu olduğu çatışmalarda kullanılan modele geyik avı modeli, iki devlet arasındaki uluslararası çatışmalara uygulanabilecek modele ise mahkum ikilemi modeli denir.

Aynı şeritten karşı yönde son hızla seyreden iki genç sürücünün cesaretlerini göstermek amacıyla oynadıkları ve yıllar önceki bir Hollywood filminden esinlenerek geliştirilen popüler oyun modelinde, oyunun kuralına göre, sürücülerden, diğerine çarpmamak için son anda şerit dışına çıkan oyunu kaybettiğinden tavuk olarak adlandırılıp takım arkadaşlarının gözünden düşerken şerit değiştirmeyen oyuncu oyunu kazanmış sayılmakta, takım arkadşları tarafından kahraman olarak nitelenmektedir.

Oyun teorisine getirilen en temel eleştiri gerçekleri basitleştirmesidir. Oyun teorisi varsayımlarıyla realizmin etkisinde kalmış bir görüntü sergilemektedir. Bu teoride, oyuncuların karşısında takip etmeleri gereken iki strateji vardı ancak gerçek hayatta daha fazlasıyla karşılaşabilirler. Oyun teorisine yöneltilen bazı eleştiriler de aşırı matematiksel olduğu, bu yönüyle matematikle ilgilenmeyenlere fazla hitap etmediğidir. Eleştiri sahiplerine göre,
uluslararası ilişkilerin matematiksel olarak ifade edilmesi, gerçeğin çarpıtılmasına yol açmaktad›r.

İki kişilik tavuk oyunu ve -n- sayıda oyuncunun söz konusu olduğu geyik avı modellerinde oyuncuların iş birliğine gitmeleri, kendi açılarından daha rasyonelken, mahkûmun ikilemi modelinde oyuncuların iş birliği yapmaya çalışmaları oldukça risklidir. Çünkü; mahkûmun ikilemi modelinde oyuncuların iş birliğine gitmeleri, birlikte serbest kalma gibi bir sonucu getirmesi yanı sıra, diğerinin iş birliğinden vazgeçmesi, iş birliğini benimseyen açısından idama mahkûm olma gibi bir felaketle sonuçlanmaktadır (-20, +20). İş birliğine gitmemeleri durumunda (-10, -10) her ikisi için de aynı şey söz konusu olacaktır.

1940’lı yıllardan itibaren sosyal bilimlerde kullanılan oyun teorisi, özellikle uluslararası çatışmaların analizine uygulanmaktadır.

Oyun teorisi, çatışmayı ve rekabeti öngören karar verme süreçlerine ve ilişki biçimlerine uygulanacak bir teori olarak eleştiriler almıştır. Özellikle dünya politikasının bir oyuna indirgenmesi, aşırı basitleştirme ve soyutlaştırma olarak değerlendirilmektedir. Oyun teorisi, farklı amaçları ve çıkarları olan iki ya da daha fazla oyuncu (aktör) arasındaki ilişkileri inceler. Hiçbir oyuncu, oyunu tamamen kontrol edebilme imkânına sahip değildir ve sonuçları belirleyen, tarafların izleyecekleri stratejilerdir. Her bir oyuncu ya da taraf, diğer tarafın izleyeceği olası politikaları dikkate alarak politikasını ve stratejisini belirler. Her oyunda oyuncular için tehdit, hile, blöf ve karşı blöf gibi olası politikalar ve davranışlar bulunabilir. Bununla beraber, her zaman çatışma söz konusu olmamakta, işbirliğinin mümkün olduğu durumlar da gündeme gelebilmektedir.

Oyun teorisinin modelleri, genelde iki oyuncu ya da iki grup (ittifak) arasındaki ilişkilere uygulanmaktadır. Finans oyunları gibi, bazı oyunlar tek kişiyle oynanabilirken pek çok oyun, en az iki ya da daha fazla kişiyi gerektirmektedir. Poker oyununda olduğu gibi, rekabeti ve çatışmayı öngören bazı oyunlarda, bir tarafın kazancı diğer tarafın kaybı anlamına gelmektedir. Ortak ekonomik yatırımlar yapan şirketler ya da uluslararası örgütlerin oluşması gibi ittifak politikaları oluşmakta, dolayısıyla bazı oyunlar, tarafların işbirliği yapabilmesine imkân tanımaktadır. Ayrıca bazı oyunlarda, taraflar arasında düzenli iletişim sağlanırken bazılarında, hiçbir iletişim ve haberleşme kurulmamaktadır. Bazı oyunlarda taraflar, birbirlerini tanımakta ve güvenmekteyken bazı oyunlarda taraflar arasında tam bir güvensizlik ortamı bulunmaktadır. Ayrıca bazı oyunlar bir kere oynandığı halde, bazıları birçok defa tekrar edilmektedir.

Oyun teorisi, taraflar (players), stratejiler (strategies), kurallar (rules) ve sonuçlar (payoffs) olmak üzere dört temel unsura dayanmaktadır.

Oyun teorisi, genel olarak realizmin varsayımlarıyla analiz yapan bir teoridir. Öncelikle devletlerin rasyonel davrandıklarını varsayması, devletler arasındaki ilişkileri çıkar maksimizasyonuna dayandırması ve uluslararası ilişkilerin temel aktörü olarak devleti kabul etmesi, realizmin özelliklerini yansıtmaktadır.

Oyun teorisi, genel olarak realizmin varsayımlarıyla analiz yapan bir teoridir. Öncelikle devletlerin rasyonel davrandıklarını varsayması, devletler arasındaki ilişkileri çıkar maksimizasyonuna dayandırması ve uluslararası ilişkilerin temel aktörü olarak devleti kabul etmesi, realizmin özelliklerini yansıtmaktadır. Ayrıca ilişkilerde belirsizlik ve güvensizlik, oyun teorisinin de temel varsayımları arasında yer almaktadır. Oyun teorisi, yukarıda da belirtildiği gibi oyuncuların rasyonel davrandığını, rakibin en olumsuz tutumuna göre stratejinin belirlendiğini ve çıkarın maksimum kılınması ya da zararın minimuma indirilmesinin temel amaç olduğunu varsayar. Optimal denge noktası, her iki oyuncu için de minimaks (maksimum zararın minimuma indirildiği) ya da maksimin (minimum kazancın maksimuma çıkarıldığı) noktasıdır.

Oyunlar işbirliğine açık olup olmamalarına göre sınıflandırılabilmektedir. Oyun teorisi ve modelleri, esas olarak sonuçlar üzerine kurulu olduğundan, bu çerçevede kazancın yapısı, oyunun niteliğinin belirlenmesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Poker, briç ve dama gibi rekabete dayalı oyunlar dışında, pekçok oyun, işbirliğine yol açabilir hatta bunu gerektirir. Buradan yola çıkarak oyunlar, sabit toplamlı (sıfır toplamlı) ve değişken toplamlı oyunlar olarak, iki ana gruba ayrılmaktadır. Bunlardan sabit toplamlı oyunlar, oyuncular arasında tam rekabete dayalı oyunlardır. Bu tür oyunlar; birinin kazancı diğerinin kaybına eşit olduğu için, sonucun sıfır çıktığı, sıfır toplamlı oyunlar olarak nitelendirilmektedir. Oyunculardan birinin kazancı diğerinin aynı oranda ve miktarda kaybı anlamına geldiği için sonucun değişmemesi nedeniyle sabit toplamlı oyunlar olarak nitelenebilir. Sıfır toplamlı olmayan oyunlar da diyebileceğimiz değişken toplamlı oyunlardaysa oyunun sonundaki toplam kazanç, Tarafların izleyecekleri ortak stratejilere bağlı olarak değişebilmektedir. Oyuncular arasında yapılacak işbirliği ya da izlenecek stratejinin koordinasyonu, oyunun sonunda elde edilecek kazancı artırabilir.

Tavuk oyunu (chicken game) modeli, aynı şeritten karşı yönde son hızla seyreden iki genç sürücünün cesaretlerini göstermek amacıyla oynadıkları ve yıllar önceki bir Hollywood filminden esinlenerek geliştirilen popüler bir oyun modelidir. Oyunun kuralına göre, sürücülerden, diğerine çarpmamak için son anda şerit dışına çıkan oyunu kaybettiğinden tavuk olarak adlandırılıp takım arkadaşlarının gözünden düşerken şerit değiştirmeyen oyuncu oyunu kazanmış sayılmakta, takım arkadaşları tarafından kahraman olarak nitelenmektedir.

ABD ve SSCB, 1962’de Küba krizi esnasında, muhtemel askeri çatışmanın nükleer bir savaşa dönüşeceğini ve sonucun her iki taraf için de yok olmayla sonuçlanacağını bildikleri için karşılıklı taviz vererek krizi sona erdirmeyi tercih etmişlerdir. John F. Kennedy ve Nikita Khruschev, SSCB’nin Küba’da; ABD’nin Türkiye’de konuşlandırılmış füzelerinin karşılıklı kaldırılması sözlerini vererek ve ABD’nin deniz ablukasını kaldırmasıyla krizi sonlandırmıştır. Soğuk Savaş döneminde diyaloğa ve yumuşamaya da neden olan kriz, sıfır toplamlı olmayan oyun modeline benzemektedir.

Oyun teorisine yöneltilen temel eleştirilerden biri, gerçeğin aşırı basitleştirilmesi ve ilişkilerin matematikleştirilerek soyutlaştırılmasıdır. Ayrıca bu yapılırken kazançlar, kayıplar ve rakamlar belirlenirken subjektif davranılabileceğinden, sonucun, gerçeği yansıtmama ihtimali de bulunmaktadır. Dolayısıyla mevcut durumun çarpıtılması, sonucun istenildiği gibi manipule edilmesine imkan veren bir analiz yöntemi olduğu için eleştirilmektedir.

Söz konusu teori oyun teorisidir.

Oyun teorisi modellerinde tek kişilik oyunlar da vardır; bir taraf kazanırken diğer taraf kaybedebilir; düzenli iletişim bazı modellerde görülür ve bazı oyunlar birden fazla kez de oynanabilir ancak hiçbir oyuncunun oyunu tamamen kontrol edebilme imkanı yoktur. Doğru yanıt D'dir.