ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI I

Olasılıkçı yazarları determinist yaklaşımı benimseyen yazarlardan farklı kılan "Coğrafya ile dış politika arasında determinist bir ilişki kurulmamasıdır"

Devletlerin genişlemesine doğal bir gereklilik olarak bakan düşünce "Alman okulu"düşüncesidir.

"Denizlere daha fazla önem vermeleri" Alman Jeopolitik Okulunun özelliklerinden değildir

Jeopolitik teoriye göre ülkesel genişlikle dış politika arasında doğrudan bir nedensellik ilişkisi vardır.

Jeopolitik okulun ilk temsilcileri olan ve bu alandaki çalışmalara öncülük eden Mahan denizlerin ve özellikle stratejik suyollarının denetimini elinde bulundurmayı, büyük devlet olmanın ön şartı olarak kabul etmektedir.

Halford Mackinder bu kavramı kullanan kişidir.

Friedrich Ratzel’in “doğal genişleme yasası”na göre, savaşlar devletlerin coğrafi anlamda genişlemesinin gerekli bir aracıdır. Devletlerin genişlemesini doğal bir durum olarak gören Ratzel’e göre, savaş bu ihtiyacın olağan bir sonucudur. Ratzel’in doğal genişleme yasası, toplumsal Darwinist yaklaşıma dayanmaktadır. Ratzel’e göre, genişlemeci politikaların başarısı coğrafya ile doğru orantılıdır.

Fransız coğrafya okuluna göre, insan kendi doğal çevresini değiştirebilen ve kendisine yönelik seçenekleri en sonunda kendisi belirleyebilen bir karaktere sahiptir. Bu nedenle çevre ve özellikle coğrafya, insanın eylemlerini etkileyen çok sayıda unsurdan biri olarak görülmelidir. Coğrafya bize ne yapmamızı emreden bir öğe olmayıp tercihlerimizi oluşturmada yol göstericidir. Coğrafya ve çevresel faktörler bu anlamda insan davranışlarını koşullandırmak yerine, dış politika davranışlarının oluşmasında karar vericinin önündeki seçeneklere işaret etmektedir.

Bölgeciler (zonalistler) dünyanın merkezi olarak, daha çok iklimsel özelliklerden hareket ederek kuzey yarı kürenin ılıman ve alt tropikal kuşağını almaktadır. Bu bölgede Kuzey Amerika ve Avrupa başta olmak üzere Rusya ve Japonya bulunmaktadır.

Çoğulcu okula (pluralist school) göre, bu düşünürler herhangi bir bölgenin doğal üstünlüğü iddiasına dayanan düşüncelere karşı çıkmaktadır. Tarihsel olarak coğrafi güç merkezi, bir yerden bir başka yere sürekli kaymış ve kaymaktadır. Diğer bir deyişle güç merkezi sürekli değişmekte, bazen bir bölge ya da ülke merkez olup, diğeri çevre konumunda kalırken başka bir zaman tam tersi olabilmekte ve süreç bu şekilde devam etmektedir.

Marjinalist düşünceye göre, gerek deniz gerekse kara alanlarından birinin tek başına dünyanın merkezi olarak dikkate alınması doğru değildir. Uzun vadede, her iki bölgede yer alan ülkeler, kenar kuşaktaki güçlerle ilişkilerinde çevre (periferi: ikincil) konumunda olacaklardır. Dolayısıyla global anlamda esas mücadele ve çatışma; nüfusu, sahip olduğu kaynakları ve jeostratejik konumu bakımından çok önemli olan kenar kuşağın denetimini ele geçirmeye yönelik olacaktır.

Jeopolitik teori pek çok bakımdan realist (gerçekçi) teoriye benzemektedir. Özellikle güce verdikleri önem bakımından aralarında büyük benzerlikler bulunmaktadır. Burada temel fark, gerçekçi teorinin daha çok askeri gücü öne çıkarması, jeopolitik teorinin ise coğrafi gücü ve coğrafya unsurunu temel almasıdır.

Jeopolitik teori pek çok bakımdan realist (gerçekçi) teoriye benzemektedir. Özellikle güce verdikleri önem bakımından aralarında büyük benzerlikler bulunmaktadır. Burada temel fark, gerçekçi teorinin daha çok askeri gücü öne çıkarması, jeopolitik teorinin ise coğrafi gücü ve coğrafya unsurunu temel almasıdır.

Biyo coğrafi bir anlayışa dayanan ve hayat sahası anlamına gelen “lebensraum” a göre devletler canlı bir varlığa benzetilmekte ve hayatta kalması için genişlemesi doğal karşılanmaktadır. Ratzel, “lebensraum” kavramını ilk kullanan kişi olarak Alman politikacılarının yayılmacı politikalarına zemin hazırlamıştır.

Devletin, uluslararası ilişkilerin temel aktörü̈ olarak kabul edilmesi, devlete yekpare ve bütüncül bir yapı olarak bakılması, devletlerin rasyonel davranan birimler olduğunun varsayılması bakımından realist (gerçekçi) kuramla jeopolitik kuram arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır. Ayrıca, devletlerin çıkar mücadelesine odaklanan ve yayılmacı politikalar peşinde koşan birimler olarak ele alınması da ortak varsayımlardır.

Frederick H. Hartmann’a göre ulusal gücün öğeleri; askeri durum, altyapı (infrastructure), demografik yapı, coğrafya, ekonomik durum, bilimsel teknolojik düzey ve psikolojik durumdur.

George M. Hall ulusal gücün ögelerini askeri güç, termonükleer güç ve konvensiyonel güç olarak üç alt gruba ayırmıştır.

Dış politikanın belirlenmesinde önemli olmakla birlikte, ülkenin geniş bir coğrafyaya sahip olmasının yeterli ekonomik güce ve teknolojik gelişmeye sahip olmadığı takdirde sorun haline gelebileceği gerçeğine işaret eden Frankel’e göre, iletişim, ulaşım ve askeri teknolojideki gelişmeler, ülkenin coğrafi ve topografik özelliklerinin geçmiş dönemlerdeki önemini azaltmıştır.

Her iki yaklaşımda da ulusal gücün temel alınması ve bunun devletlerin yayılmacı ve emperyalist politikalarının bir aracı olarak görülmesi önemli bir benzerliktir. Savaş, realizm gibi, jeopolitiğin de bir uzantısı, bazen bir aracı bazen de doğal sonucudur. Diğer bir deyişle, jeopolitik teorilere göre de realizmde olduğu gibi, uluslararası ilişkiler bir mücadele sürecidir. Jeopolitik teoriler de realist teoriler gibi devlet merkezli paradigmayı benimseyen teoriler grubuna girmekte ve bu çerçevede devlet, uluslararası ilişkilerin temel ve tek aktörü olarak görülmektedir. Bunun sonucu olarak her iki teoride de devlet, önemli bir analiz birimidir. Realistler de coğrafyanın, dış politikanın oluşmasında etkili olan öğeler arasında yer aldığını belirtirler.

Tarihi, birtakım evrelere ayıran Mackinder’e göre, birinci evrede Makedonyalılar Akdeniz’e hâkim olarak kara üstünlüğünü sağlamıştır. İkinci evrede Romalıların Kartacalıları yenerek Akdeniz’e hâkim olması bir kere daha kara gücünün üstünlüğüyle olmuştur. Mackinder, modern dönemdeyse İngiltere’nin ilk önemli deniz gücü olarak öne çıkmış olmasına rağmen, XX. yüzyılda Avrupa’nın büyük devletlerinin baskısıyla zor anlar yaşadığına ve bu konumunda önemli bir gerileme yaşandığına işaret etmiştir. Çağdaş dünyadaysa deniz güçlerinin nispî üstünlüğünün geçici bir durum olduğunu belirterek, teknolojik gelişmeyle üstünlüğün zaman içerisinde tekrar kara gücüne geçeceğini ileri sürmüştür.