Uluslararası Sistem Teorisi

Siyasal sistemler arasındaki ilişkileri anlamak ve analiz etmek için yararlı bir tekniktir. sistem teorisi ya da sistem analizi olarak da adlandırılır. Sistem teorisi ya da uluslararası sistem teorisi, devletler arasındaki güç dağılımının ve ilişkilerin belirlediği, aralarında bağımlılık ilişkisi olan, egemen ulus devletlerin oluşturduğu yapıyı inceler.

Teorinin başlıca varsayımı, uluslararası sistem denilen bu yapının, devletlerin dış politikalarını belirlemesidir. Bu anlamda sistem ve yapı ile onun unsurları olan devletlerin dış politikaları arasında tek taraflı, tayin edici ve belirleyici bir ilişkinin olduğu kabul edilmektedir. Dolayısıyla yapıyla devletlerin dış politikaları arasında, deterministik bir ilişki kurulmaktadır.

Sistem, aralarında düzenli ilişkiler bulunan, ortak özelliklere sahip, birinde meydana gelen bir değişikliğin diğerlerini de etkilediği bağımlı değişkenler dizisidir. Sistem, önceden belirlenen bir şekilde, birbiriyle düzenli etkileşim halinde olan birimlerin oluşturduğu bir bütündür. Sistem, her bir parçası bütünün özelliklerini azçok yansıtan, parçalar arasında ortak özellikler bulunan bir yapıdır.

Sistem, kendilerine özgü, tanımlanabilen davranışsal düzenliliklerle dış çevreden ayrılan ve aralarında ilişkiler bulunan değişkenler dizisidir.  Değişkenleri arasında ilişki bulunmayan yapılar sistem olarak dikkate alınamaz.

Sistem, kendilerini dış çevreden ayıran ve belirlenebilen sınırlar içinde etkileşmekte olan bir bütündür.

Uluslararası sistem, kabileler, şehir devletleri, imparatorluklar ya da ulusal devletler gibi bağımsız siyasal varlıkların herhangi bir şekilde toplamıdır.

Uluslararası sistem, bozucu girdilerden, düzenleyici mekanizmalardan ve çevresel kısıtlayıcılardan meydana gelen bir yapıdır.

Richard Rosecrance, sistem çözümlemesini, Avrupa tarihinde 1740-1960 yılları arasında  dokuz tarihsel döneme ayırarak yapar.

Richard Rosecrance göre Avrupa Ahengi (Concert of Europe), Milletler Cemiyeti (League of Nations) ve Birleşmiş Milletler Örgütü (United Nations) düzenleyici mekanizmalar arasındadır.

Devletler arasındaki güç mücadelesi, çıkar çatışmaları ve ayrılıkçı hareketler gibi, sistemdeki istikrarı tehdit eden gelişmeler bozucu girdilerdir.

1) Hiyerarşik sistem,

2) güç dengesi sistemi,

3) gevşek iki kutuplu sistem,

4) sıkı iki kutuplu sistem

5) çok kutuplu sistemdir.

 1) Güç dengesi sistemi,

2) gevşek iki kutuplu sistem,

3) sıkı iki kutuplu sistem,

4) evrensel sistem,

5) hiyerarşik sistem,

6) birim veto sistemidir.

1) Sistemde dengenin korunması için gerekli davranışları ifade eden temel kurallar,

2) Sistemin değişimine neden olan girdilerle ilgili değişim kuralları,

3) Aktörlerin yapısal özelliklerine ilişkin, aktörleri sınışandırıcı değişkenler,

4) Silahlanma düzeyi, teknolojik gelişme, ekonomik durum gibi aktörlerin sahip

oldukları güç ögelerine ilişkin kapasite değişkenleri,

5) Aktörler arasındaki iletişim düzeyiyle ilgili enformasyon değişkenleridir.

Güç dengesi sistemi, XVIII. ve XIX. yüzyılda Avrupa’da yaşanan klasik güç dengesi sisteminden yola çıkılarak geliştirilmiştir. Güç dengesi sistemi, sayıları en az beş olması gereken ve güçlerinin yaklaşık olarak eşit olduğu varsayılan ulusal devletlerden oluşmaktadır. Sistem içindeki hiç bir koalisyonun ya da devletin, sistemin yıkılmasına yol açacak şekilde üstünlük kurmasına izin verilmemektedir. Her bir devlet, kapasitesini artırma, sistemde başat duruma geçme güdüsüyle hareket ettiği için, diğerlerinin bu doğrultudaki amaçlarına engel olmaktadır.

• Kapasiteyi (gücü) artırma güdüsüyle hareket ederken savaş yerine diplomatik görüşmeleri tercih etmek 
• Kapasiteyi artırma fırsatını kaçırmaktansa savaşa girmeyi tercih etmek,
• Temel aktörlerden birinin ortadan kaldırılması söz konusuysa savaşı durdurmak,
• Sistem içinde başat (hegemon) duruma geçmeye çalışan devlet veya koalisyonlara karşı çıkmak,
• Uluslarüstü ilkelere bağlanma doğrultusunda hareket eden devletleri sınırlama yönünde çaba göstermek, 
• Yenilmiş ya da yıkılmış bir temel aktörün sisteme tekrar dönerek temel aktör konumunu kazanmasına, daha önce temel aktör durumunda olmayan bir devletin temel aktör sınıflandırmasına katılmasına çalışmak,
• Bütün aktörlere karşı kabul edilebilir ortaklar olarak davranmak.

Bir güç dengesi sisteminde, ittifakların dışında kalan devletlerin çok olması istikrar unsurudur.

Devletlerin iki blok etrafında yoğunlaşmış olmalarıdır. Fakat bloklara katılmayan, tarafsız politikalar izleyebilen devletler de vardır.

Sıkı iki kutuplu sistemde, aktör sayısı daha azdır, bütün aktörler bloklardan birine üyedir ya da taraftardır, bu tür sistemlerde bloksuz aktörler ve evrensel aktörler ya yoktur ya da önemli bir etkileri görülmediği için yok sayılmaktadır. Sıkı iki kutuplu sistemde, eğer her iki blok da hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip değilse sistem, gevşek iki kutuplu sisteme dönüşebilir. Gevşek iki kutuplu sistemde blok devletleri için geçerli olan kurallar, sıkı iki kutuplu sistemdeki blok devletleri için de aynen geçerlidir. Bu tür sistemlerde, bütünleştirici ve arabulucu rolü ya hiç görülmez ya da etkileri çok zayıftır. Bu nedenlerden dolayı sıkı iki kutuplu sistemleri, çok istikrarlı ve bütünleşme derecesi yüksek sistemler olarak düşünmek mümkün değildir.

Uluslararası sistem bir üst otoritenin ya da merkezi bir devletin bulunmadığı anarşik bir yapıdır. Üst otorite yokluğu devletler arasında düzenin sağlanması ve kurallara uyulmasını sağlayacak bir otoritenin olmayışı olarak değerlendirildiği için, ciddi bir güvenlik sorunu bulunmaktadır. Devletlerin güvenlikleri kendileri tarafından sağlanacağından, güç, bu amaç için başlıca araç niteliğindedir.

Kaplan’ın sistem modellerine yönelik eleştirilerde, söz konusu sistemlerden, özellikle güç dengesi ve gevşek iki kutuplu sistemin dışında kalan sistemlerin, büyük ölçüde, varsayımsal nitelikte sistem modelleri olduğuna dikkat çekilmektedir. Bu anlamda, sınama olanağı olmayan modeller oldukları için, bilimsel niteliklerinin oldukça tartışmalı olduğu ifade edilmektedir. Özellikle bunlardan, birim veto sistemi ve sıkı iki kutuplu sistemin, diğer sistem modellerinin bozulması ya da gelişmesi sonucu ortaya çıkabileceği ileri sürülürken, hiyerarşik ve evrensel sistem modellerininse iç politika ve uluslararası politika arasındaki ayırım çizgisinde yer aldıkları, çünkü bu sistemlerin yapısal ve içsel (kurumsal ve hükümetsel) unsurlara birlikte işaret ettiği belirtilmektedir. Kaplan’ın sistem modellerine yöneltilen bir başka eleştiriyse söz konusu modellerin statik soyutlamalar oldukları şeklindedir. Ayrıca modeller ve varsayımları, sistemin kuralları olarak belirtilen kuralların devletlerin çıkarları gereği gösterdiği davranışlar mı, yoksa uymaları gereken kurallar mı olduğu yeterince açık olmadığı için de eleştirilmektedir.