ULUSLARARASI İLETİŞİM

McLuhan’ın sınırlı toplumsal değişimleri öngördüğünü belirtmişken, insanlık tarihini de iletişimin
toplumun üzerinde değişiklikler yarattığı dört önemli döneme ayırdığı unutulmamalıdır. Bu dönemler şu
şekilde sıralanırlar:
• Kabile çağı
• Edebiyat çağı
• Basım çağı
• Elektronik çağ (McLuhan’a göre içerisinde bulunduğumuz çağ).

Medya sistemlerinin politik organizasyonunu sınıflandıran araştırmacılar genellikle, Fred. S. Siebert,
Theodore Peterson ve Wilbur Schramm’ın ortak çalışması olan Basının Dört Kuramı (Four Theories of
the Press) isimli kitaptan yola çıkmışlardır. Farklı medya yapılarının farklı ülkelerdeki siyasi yaklaşımlar
çerçevesinde nasıl şekillendiğinin açıklandığı bu kitapta Siebert, Peterson ve Schramm, medya
sistemlerini dört farklı başlık altında incelemişlerdir: (1) Sovyet Medya Kuramı, (2) Baskıcı Kuram, (3)
Özgür Basın Kuramı ve (4)Sosyal Sorumluluk Kuramı.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde kitle iletişim araçları iktidar tarafından yönetildiğini ifade etmek mümkündür. Sovyet medya kuramında medya çalışanlarının tümü iktidarın amaç ve düşüncelerine hizmet etmekle yükümlü olan devlet çalışanlarından oluştuğu söylenebilir.

Özetlemek gerekirse Sovyet Medya Kuramının varsayımları aşağıdaki gibidir:
• Medya işçi sınıfının ilgi alanlarına hizmet etmeli ve işçi sınıfının kontrolü altında olmalıdır.
• Medya özel mülkiyet altına girmemelidir.
• Medya toplum için, sosyalleştirme, eğitim, bilgi, motivasyon, seferberlik gibi pozitif fonksiyonları olan alanlar üzerine çalışmalıdır.

 Diğer ifadeler basın  kuramının özelliklerinden birkaçıdır.

Otoriter kuramı, gazetecilerin gerçek özgürlüklerinin ve özgürlüklerinin devlet otoritesine bağlı
olduğu durumları tanımlamaktadır. Bu çerçevede özellikle diktatörlük veya askeri rejimlerin hüküm
sürdüğü toplumlarda medya üzerinde otoriter kuramın ilkelerine sıkça rastlamak mümkündür.

Gelişmekte olan ülkelerde medyanın sahipliği çoğunlukla devlet elinde bulunmakla beraber, özel sektör yatırımları da bulunabilir. Gelişmekte olan ülke sınıfı içerisindeki ülkelerde medya, söz konusu ülkelerin sosyal ve ekonomik amaçlarına ulaşmakta, milli birlik ve beraberlik düşüncesinin topluma aşılanması alanlarında kullanılmaktadır. Gelişme Kuramının temel ilkeleri aşağıda sıralanmaktadır ;
• Medya milli politikayla aynı çizgide pozitif gelişme görevlerini kabul etmeli ve yerine getirmelidir.

Medyanın özgürlüğü ekonomik önceliklere ve toplumun gelişme ihtiyaçlarına uygun olarak
kısıtlamaya açık olmalıdır.
• Medya içeriklerinde toplumsal kültüre ve dile öncelik vermelidir.
• Gazeteciler ve diğer medya çalışanları bilgi toplama ve yaymada özgürlüğe olduğu kadar
sorumluluklara da sahiptir.
• Gelişme hedefleri konusunda devlet, medya operasyonlarına müdahale etme ve kısıtlama
hakkına sahiptir.
• Devlet medya üzerinde denetim cihazlarıyla sübvansiyon ve doğrudan kontrol yapabilir.

Demokratik Katılımcı Kitle İletişim Araçları Kuramı, öncelikle kitle iletişim araçlarının giderek ticarileşmesine, monopolleşmesine, merkezileşmesine ve kamu yayıncılığının bürokratik bir hale gelmesine tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Toplumlarda yer bulduğunu söylemek mümkündür. Demokratik Katılımcı Kitle İletişim Araçları Kuramı aşağıdaki öğelerin önemini vurgulamaktadır. 
• Medyanın çeşitliliği,
• Medyanın yerel doğasının gözetilmesi, medyanın küçük ölçekli kullanımı,
• Medyanın toplum yararına yönlendirilmesi,
• Gönderici-alıcı arasındaki karşılıklı ilişki,
• Yatay düzlemde iletişim,
• Etkileşim ve katılım.

McQuail (1994:121) Otoriter (Baskıcı) Kuramın özelliklerini şu şekilde özetlemektedir:
• Medya, kanunları ya da kurulu düzeni bozucu şeyleri yapmaktan kaçınmalıdır
• Medya, iktidarın otoritesine bağlı olmalıdır.
• Medya, ahlaki ve siyasi değerlere karşıt görüşlerden uzak bir tutum sergilemelidir.
• Sansür, bu kuralları uygulamak için kullanılabilir.
• Otoriteye karşı gelmek, resmi politikaya veya ahlaki değerlere saldırmak suç olarak
değerlendirilmelidir.
• Gazeteciler veya medya çalışanları kendi medya organizasyonları içerisinde bağımsızdırlar.

McLuhan’a göre içerisinde bulunduğumuz çağ, Elektronik çağdır.

İletişim üzerine yapılan araştırmalar içerisinde, getirdiği teknolojik bakış açısı nedeniyle, Kanadalı bir iletişim kuramcısı olan Marshall McLuhan’ın düşünceleri büyük bir önem taşımaktadır. McLuhan’ın teknoloji üzerine görüşlerinin temelinde “Teknolojik Belirleyicilik” (Technological Determinism) olarak adlandırılan söylem yatmaktadır. İletişim kuramı olarak teknolojik belirleyiciliğe Marshall McLuhan’ın şekil verdiği söylenebilir.

Teknolojik belirleyicilik, teknolojinin toplumsal referanslara başvurmadan açıklayabileceğimiz “otonom” ya da bağımsız bir mantığı, bir “özü” bulunduğunu kabul eder . Bu durumda, teknolojinin yalnızca hizmet ettiği amaç açısından toplumsal olduğu söylenebilir.

McLuhan’a göre araçlar (teknoloji) insan uzuvlarının uzantılarıdır. İnsanoğlu birçok farklı şekilde kendi uzuvlarının uzantılarını yaratmıştır ve bu uzantılar birbirleri ile olan ilişkilerini etkilemiştir (Burton, 2004:197-198) . Burada uzantıların ne olduğu önem taşımaktadır. Bir uzantı, bireylerin veya toplumun insan vücudunun erimini herhangi yeni bir şekilde artırmasına sebep olan şeyler kullanması ile ortaya çıkmaktadır. Kazmak için kullandığımız kürek ellerin ve ayakların bir uzantısıdır, bir mikroskop veya teleskop görmenin yeni bir yolunu ortaya çıkarır ve gözün uzantılarıdır. Otomobil gibi daha karmaşık yapılarda ayak gibi bir uzvun uzantısıdır, insanların aynı şekilde, daha az güç harcayarak ve daha rahat bir şekilde ulaşımını sağlamaktadır.

Kitle iletişim araçlarını basitçe başkalarına ulaşmanın yolları olarak değerlendirmek mümkündür. İngilizce de kitle iletişim araçlarını ifade eden “media” kelimesi “medium”un çoğulu olarak gösterilmektedir. Türkçe literatürde “araç” ve “ortam” olarak bilinen bu kelimenin İngilizcedeki karşılığı bir şeyin ifade edilmesi, iletilmesi ve ulaşılması için kullanılan madde ve yöntemleri kapsamaktadır(Oxford, 2012) .

Günümüz toplumunda ve daha öncelerde insanın görsel ve işitsel duyularının uzantıları olan araçlar ise McLuhan’ın görüş açısına göre sıcak ve soğuk araçlar olarak ikiye ayrılmaktadır. McLuhan’a göre radyo veya film gibi sıcak bir aracı, telefon veya televizyon gibi soğuk bir araçtan ayıran temel bir prensip vardır. Sıcak bir araç, tek bir duyumuzun uzantısıdır, daha yoğundur (high definition) ve daha çok veri ile yüklüdür. Görsel olarak düşünüldüğünde bir fotoğraf daha açık veriler taşımaktadır fakat bir çizgi film daha kapalıdır, çünkü az miktarda enformasyon içermektedir. Telefon soğuk bir araçtır, daha düşük yoğunlukta enformasyon taşır. Buna benzer bir şekilde konuşma (speech) da bir soğuk araçtır çünkü, daha az yoğunlukta enformasyon taşıdığı için dinleyici tarafından tamamlanacak daha çok şey ortaya çıkar. Bununla birlikte, sıcak araçlarda izleyici tarafından tamamlanacak olan şeyler azdır. Böylelikle, sıcak araçlara izleyicinin katılımı daha az iken, soğuk araçlarda izleyici tarafından tamamlanma ve katılım daha fazladır (McLuhan, 19645:22-23) .

McLuhan’ın sınırlı toplumsal değişimleri öngördüğünü belirtmişken, insanlık tarihini de iletişimin toplumun üzerinde değişiklikler yarattığı dört önemli döneme ayırdığı unutulmamalıdır. Bu dönemler şu şekilde sıralanırlar:

Kabile çağı

Edebiyat çağı

Basım çağı

Elektronik çağ (McLuhan’a göre içerisinde bulunduğumuz çağ).

Düşünüre göre kabile çağı fonetik alfabenin bulunuşu ile değişmiş ve edebiyat çağına geçilmiştir. Kabile kültüründe daha çok işitme duyularını kullanan insanlar bu dönemde görsel duyularını da kullanmak zorunda kalmışlardır. Bu çağda fonetik alfabenin bulunuşu ile beraber matematik, bilim ve felsefe alanında gelişmeler yaşanmıştır. Bu çağın sonunu getiren ise basım teknolojisinin ortaya çıkışıdır. Gutenberg’in matbaayı icat etmesiyle beraber insanlar sözcükleri ilk kez yazılı olarak görmüşler ve yazılı kelimelerin anlamları değişime uğramıştır. Bu büyük değişim endüstri devriminin öncüsü olmuştur. Basım devrimi ile beraber batılı toplum parçalanmıştır. Okuyucular tek başlarına okuma fırsatı edinerek toplumdan soyutlanmışlardır. Elektronik medyanın gelişi ile bu soyutlanma kısmen ortadan kalkmıştır. Bu dönem iletişim ve enformasyon dönemidir ve medyada bütün insanların katılımı söz konusudur (Rigel, 2003:13).

Sovyet hükümetinin genel kuramı, medyanın hükümetin genel organları tarafından kontrol edilmesini ve farklı düzeylerde siyasal yaşamın diğer öğeleri ile entegre olmasını savunmaktadır. Bu bağlamda, medyanın kendi kendini düzenlemesi, belirli bir sorumluluk geliştirmesi, profesyonel bir yönetim şekli geliştirmesi ve izleyicilerin istek ve ihtiyaçlarına karşılık veren bir yapıya gelişmesi gereklidir (McQuail, 1994: 129-130).

Özetlemek gerekirse Sovyet Medya Kuramının varsayımları aşağıdaki gibidir (McQuail, 1994: 130)

Medya işçi sınıfının ilgi alanlarına hizmet etmeli ve işçi sınıfının kontrolü altında olmalıdır.

Medya özel mülkiyet altına girmemelidir.

Medya toplum için, sosyalleştirme, eğitim, bilgi, motivasyon, seferberlik gibi pozitif fonksiyonları olan alanlar üzerine çalışmalıdır.

Medya, topluma karşı görevlerinin yanı sıra medya izleyicilerinin istek ve ihtiyaçlarına da cevap vermelidir.

Toplumun, toplumun amaç ve çıkarlarına hizmet etmeyen bir yayından sonra ortaya çıkacak etkileri önlemek için sansür ve bazı yasal düzenlemeleri kullanmaya hakkı vardır.

Marxist ve Leninist ilkelere göre medya, dünya ve topluma ilişkin objektif bir görüşe sahip olmalıdır.

50

Gazeteciler amaçları ve idealleri toplumun çıkarlarıyla en iyi şekilde uyuşan, sorumluluk sahibi ve profesyonel kişilerdir.

Medya, ülke içinde ve dışında gelişmekte olan ilerici fikir ve hareketleri desteklemelidir.

Otoriter kuramı, gazetecilerin gerçek özgürlüklerinin ve özgürlüklerinin devlet otoritesine bağlı olduğu durumları tanımlamaktadır. Bu çerçevede özellikle diktatörlük veya askeri rejimlerin hüküm sürdüğü toplumlarda medya üzerinde otoriter kuramın ilkelerine sıkça rastlamak mümkündür. Baskıcı bir ortamda bazı medya araçlarının diğerlerine göre daha çok kontrole, sansüre ve özgürlüklerin kısıtlanmasına maruz kalması mümkündür. Örneğin televizyon yayınları, yazılı basına göre daha sıkı bir denetime maruz kalabilirler (Fourie, 2008: 191)